Klassik aktyor sənətinin görkəmli nümayəndəsi

İsmayıl Osmanlı - 110

Bilmirəm nədənsə, o, mənim yaddaşımda ağsaqqal, müdrik, mehriban bir insan kimi qalıb. Elə bilmişəm ki, o,elə bu cür də dünyaya gəlib. Cavanlar tanımaz, orta və yaşlı nəsil isə, yəqin ki, hələ unutmayıb İsmayıl Osmanlını. O, bənzərsiz teatr və kino aktyoru, gözəl insan idi. "Osmanlı" soyadını daşıyan bir aktyor (sovetin nomenklatur işçıləri bu soyaddan eymənib xoflana bilərdilər) ömrü boyu səhnədə, ekranda nə oynamışdı, bəyənilmişdi.

İsmayıl Osmanlı səhnədə və kinoda tamaşaçıda həmişə xoş hisslər oyadırdı. Bu gün də onun çəkildiyi filmlər bizim milli kino sənətimizin çox dəyərli nümunələri kimi tamaşaçıların maraq göstərdiyi filmlərdir. Tənqidçilərdən kimsə yaxşı deyib ki, onun qəhrəmanlarında bir ipək yumşaqlığı vardı. Personajları, adətən, həlim, sakit, zəif, utancaq, naəlac, kimsəsiz və yetim təəssüratı oyadırdılar. Amma qərıbədir, onlarda özgə xarakterik cizgilər də var. İsmayıl Osmanlının zarafatı, məzəsi, ağrısı, istehzası, rişxəndi, rəhmi və zəhmi yalnız ona xas təbəssümündə aşkarlanardı. Kipriklərıni bir-birinə yaxınlaşdırıb xırda, gözlərıni yığardı, dodaqları "qaçardı", arıq üzünə bir nur ələnərdi: məlum eləməzdi ki, içində ağlayıb gülümsünür, yoxsa sevinir. Onun yaradıcılığı ilə tanış olanlar zavallı Novruzəlini ("Poçt qutusu") və Kələntər lələni ("Yeddi oğul istərəm") yaxşı xatırlayırlar. Necə də uğurlu ekran qəhrəmanlarıdır.

"Xəfif təbəssümlü maska"nı İsmayıl Osmanlı, əksərən, öz qoca personajlarının üzünə taxırdı. Bu tip rollarda onun misli-bərabəri yoxdu. Osmanlı ilk növbədə epizod xarakterlər ustasıydı. Ən kiçik epizodda da səhnəyə çıxanda salona canlılıq, xoş ovqat və çox cazibəli, könül oxşayan səmimiyyət bəxş edirdi. Xalq gülüşünün bütün vasitələrindən səmərəli yaradıcılıqla barınırdı. Obrazın danışığındakı sözlərlə yumor, satira və məsxərəni rəsmi hərəkətlərlə paralel verməklə rola psixoloji təsir, həyatilik və təbiilik gətirirdi. Çeşidli ifadə vasitələrini obrazın dramatizmınə sərf edir, yaradıcılığının mayasında olan təbii yumoru inandırıcı səmimiyyətlə tamaşaçıya çatdırmağı ustalıqla bacarırdı.

"26-lar" filmi ekranlara çıxan kımi Osmanlının öz xəfif təbəssümünü bic-bic mənalandınran qoca Şahbazov (guya ki, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin obrazı) məzəli atmacaları, zarafatyana müraciətlərilə bütün tamaşaçıların sevimlisinə çevrildi və Osmanlı sənətınin sayəsində dönüb oldu folklor personajı. Fəzlullah Nəimi də isə ("Nəsimi") o, tamam başqa tip obraz yaradıb. O, zülm, istibdad, kin, ədavət çölündə yumaq boyda ağ mənəviyyat işığıdır. Və qəribədir, onun üzündə xəfif təbəssümlü maska olduqca gözəldir. Təbii ki, İsmayıl Osmanlının ifasında.

O, Şəkidə 24 aprel 1902-ci ildə doğulmuşdu. Mükəmməl təhsil görməyib. On bir yaşından yetimliyin acısını dadan gənc İsmayıl Şəki ipək fabrikində, dabbaqxanada bir qarın çörək üçün olmazın əziyyətlərə qatlaşıb. Təbiətən şux olan, məzhəkələr, duzlu Şəki lətifələri söyləməyi xoşlayan İsmayıl Osmanlı 1920-ci ildə rayondakı fəhlə-kəndli klubunun dram dərnəyinə üzv yazılıb. 1922-ci ildə Gəncəyə köçən Osmanlı altı il buradakı həvəskarlar teatrında çalışıb. Müəyyən aktyorluq təcrübəsi toplayan aktyor 1928-ci ildə Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrına dəvət alıb.

1929-cu ildə isə Bakıya gələrək Milli Dram Teatrının truppasına qəbul olunub və həyatının sonuna qədər burada işləyib. İsmayıl Osmanlı dram və faciə janrında xarakterik obrazların, dramatik pyeslərdə yumorlu surətlərin, həm də komediyalarda məsxərəli və satirik rolların ifaçısı olub. Keçəl Aslan, Fon Hols, Şaliko ("Xanlar", "İnsan" və "Vaqif", Səməd Vurğun), Əmrah ("Pəri cadu", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Şeyx Hadi, Vali, Şakro ("Şeyx Sənan", "Səyavuş" və "Knyaz", Hüseyn Cavid), Munis, Kərim Rəhimli ("Nizami" və "Alov", Mehdi Hüseyn), Əliş ("Qatır Məmməd", Zeynal Xəlil) və başqa rolları bu qəbildəndir.

İsmayıl Osmanlı "Azərbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Kəndlilər" (daxili işlər naziri), "Bir məhəlləli iki oğlan" (Mahmud), "O olmasın, bu olsun" (Rza bəy), "Həqiqi dost" (Usta Şirəli), "Yenilməz batalyon" (Yusif), "Mən ki gözəl deyildim" (Poçt müdiri), "26-lar" (Şahbazov), "Ulduzlar sonmür" (Hacı Zeynalabdin Tağıyev), "Nəsimi" (Nəimi), "Tütək səsi" (poçtalyon), "Yeddi oğul istərəm" (Kələntər) və sair filmlərdə çəkilib.

Onun əməyi həmişə yüksək qiymətləndirilib. İsmayıl Osmanlı 4 may 1940-cı ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, 21 iyul 1949-cu ildə xalq artisti, 1 avqust 1974-cü ildə SSRİ xalq artisti fəxri adları ilə təltif olunub.

Bu böyük sənətkar 22 iyun 1978-ci ildə Bakıda vəfat edib. Məzarı Fəxri Xiyabandadır. Azərbaycan xalqı onun əziz xatirəsini həmişə uca tutacaqdır.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2012.- 29 aprel.- S. 7.