Çoxları ona Cahandar ağa deyə müraciət edir

Ələddin Abbasov - 90

Azərbaycanın xalq artisti Ələddin Abbasov ömrünün yarıdan coxunu sənət yollarında keçirib. Bu yolun zirvəsində, məncə, "Dəli Kür" filmində yaratdığı Cahandar ağanın cox dəyərli obrazı dayanır. Həmin filmə dəfələrlə baxmışam, hər dəfə onun yaradıcılığında yeni cizgilər tapmışam. Bir sözlə, bu aktyorun istedadına heyran olmuşam.

Ələddin Abbasov böyük və şərəfli sənət yolu keçmişdir. O, 1922-ci il mayın 5-də Gəncədə anadan olub. Yeniyetmə vaxtlarından sənətə olan həvəsi onu 15 yaşında Gəncə Dövlət Dram Teatrının nəzdindəki aktyor studiyasına gətirib. İkiillik teatr təhsili almaqla yanaşı, repertuardakı tamaşalarda kütləvi səhnələrdə çıxış edib. 1939-cu ildən peşəkar aktyor kimi həyatını bütünlüklə bu teatra bağlayıb. Özü bu barədə deyir: "Mən sənətə 1938-ci ildə gəlmişəm. Səhnə fəaliyyətim Gəncə Dram Teatrından başlayıb. Burada bir neçə il yardımçı heyətdə işlədim. Sonra məni aktyor qrupuna qəbul etdilər. O zamanlar Gəncədə Yüngül Sənaye Texnikumunda oxuyurdum. Gəncə Dram Teatrında məşhur bir aktyor vardı - Məmmədrza Şeyxzamanov. O, bizim dərnəyimizin rəhbəri idi. Biz dərnəkdə Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə" əsərindən parçalar hazırlayası olduq. Şeyxzamanov mənə Haykaz Ağamyan obrazını tapşırdı və mən də oynadım".

Ələddin Abbasov oynadığı müxtəlif xarakterli dramatik və komik rolların öhdəsindən həmişə bacarıqla gəlib. Peşəsində amplua anlayışı olmayan aktyor əyalət teatrları içərisində repertuar zənginliyi və peşəkar aktyor məktəbi ilə seçilən Gəncə Dram Teatrının təşəkkülündə də mühüm rol oynayıb. Onun səhnəyə yaraşan xarici görünüşü, xarakterik siması, şaqraq səsi lirik-psixoloji tamaşalara uğur qazandırıb, seyrçini tamaşa zalını yarımçıq tərk etməməyə, maraq dolu baxışlarla onu sona qədər izləməyə məcbur edirdi. Aktyorun təqdim etdiyi real səhnə personajları hər ifada qəlbləri riqqətə gətirir, tamaşaçının müasirinə çevrilir, onlarda ideya-estetik zövq yaradırdı.

O, teatr yaradıcılığında daha çox görkəmli dramaturq Cəfər Cabbarlının əsərlərinin baş qəhrəmanlarını oynayıb. Aktyor övladlarına da sevdiyi əsərlərin səhnə qəhrəmanlarının adını verib: Aydın və Oqtay.

O, Gəncə Teatrında fəaliyyətə başlayanda Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə" pyesini repertuara salmışdılar və ona da erməni Ağamyanı həvalə etmişdilər. Ələddin müəllim o vaxtı belə xatırlayır: "Məmmədrza dedi ki, bu oğlan vaxtilə mənim dərnəyimdə Haykaz Ağamyan rolunu oynayıb. Qoy elə burada da həmin rolu Ələddin oynasın. O vaxtlar teatrımızda Miribrahim Həmzəyev adlı bir aktyor vardı. O, sonralar xalq artisti Zəroş Həmzəyeva ilə ailə qurdu. Miribrahim Həmzəyev Haykaz Ağamyan rolunun ifaçısı idi. Sonralar Naxçıvana getdi. Bu rolu mənə təklif etdilər. Mən də bu rolu yeni quruluşda oynadım. Bir dəfə tamaşa zamanı Miribrahim lojada əyləşib mənim oyunuma diqqətlə tamaşa edirdi. Tamaşa qurtarandan sonra teatrın direktoruna deyər ki, bu uşağı kefli vəziyyətdə teatra niyə buraxmısınız? Kefli vəziyyətdə də rol oynayarlar? Mən də ki dilimə bir damcı da içki vurmamışdım. Direktor məni öz kabinetinə çağırdı və tənbeh etdi. Dedi, bəs ayıb deyil sənin üçün, içkili halda teatra gəlmisən? Dedim, nə içki, nə zad, mən heç pivənin də tamını bilmirəm. Miribrahim də kənardan söhbətimizə qulaq asırdı. Yaxın gəlib soruşdu ki, doğrudan içkili deyilsən? Qayıtdım ki, atamın canı üçün içməmişəm. Rolum bu cürdü, mən də elə oynamışam. Miribrahim məni qucaqlayıb öpərək dedi, ay sənin qadan alım, nə yaxşı oynadın bu obrazın kefli vəziyyətini".

Ələddin Abbasov sənət aləmində özünə ilk müəllim saydığı Məmmədrza Şeyxzamanovu dərin ehtiramla xatırlayır: "Sənətdə ilk müəllimim Məmmədrza Şeyxzamanov olub. Onun təkidi, qayğısı nəticəsində peşəkar səhnəyə addım atmışam. Amma özümdən böyük başqa sənət yoldaşlarımın, çalışdığım kollektivin, rejissorların da əməyini dana bilmərəm. Mənim yüksəlməyimdə, tanınmağımda onların da özünəməxsus rolu olub". Ümumiyyətlə, aktyorun kino yaradıcılığı hadisələrin real şərhinə görə filmlərin mövzusunun sosial təsir gücünü qüvvətləndirir, ekran əsərlərinə baxımlılıq gətirir. Ələddin Abbasov 22 filmdə çəkilib. Kinoda debüt işi görkəmli kinorejissor Hüseyn Seyidzadənin çəkdiyi "Koroğlu" (1960) filmidir. Aktyor filmdə oynadığı səfir rolunu yaddaqalan formada təqdim edib. Rejissorun rol bölgüsündə apardığı düzgün seçim sayəsində bu filmdə epizod rollar belə diqqət çəkir, onların hadisələrdəki mövqeyi düzgün bildirilir. Aktyorun "Torpaq. Dəniz. Od. Səma" filmində yaratdığı Əli obrazı da halal zəhməti ilə yaşayan, ətrafındakılara, övladına həyatını düzgün istiqamətləndirməsi üçün örnək ola bilən qətiyyətli bir personajdır. Əlinin hadisələri düzgün şərh etməsi, nəticə çıxarması oğlunun da cəmiyyətin sağlam sakini kimi yetişməsinə səbəb olur.

Teatrda qismətinə düşən müxtəlif xarakterli rolların öhdəsindən bacarıqla gələn sənətkar Azərbaycan kinosunda yalnız dramatik rollar yaradıb. Bunun səbəbini o özünün də həyatda ciddi xarakterli bir insan olması ilə əlaqələndirir. Aktyorun ekranda obrazın "mən"ini təsdiqləyən dolğun yaradıcılığı, qətiyyətli xarici görünüşü bəzən rolların epizod olmasını belə unutdurur. Məsələn, "Mən ki, gözəl deyildim" filminin ilk kadrlarında Səidənin atasını (İmran) cəbhəyə yola saldığını və bir neçə dəfə onun məktubları ilə dərdləşdiyini görürük. II Dünya müharibəsi illərində arxa cəbhədə olan insanların həyatından bəhs edən filmdə biz qəddini dik tutub elini-obasını, əzizlərini düşməndən xilas etmək üçün cəbhəyə tələsən azərbaycanlı kişisinin məğrurluğunu görür, ön cəbhədə vuruşan azərbaycanlıların şücaətini onun məktubları vasitəsilə öyrənirik. Bir kadrda hadisələrə dəqiq münasibətini bildirən bu obraz tamaşaçının oxunan məktublara diqqət kəsilməsinə, filmin aparıcı qüvvəsi kimi personajı sevməsinə, rejissor ideyasını asanlıqla dərk etməsinə imkan yaradır. Bu rol kiçik olsa da, peşəkar aktyorun yaratdığı nakam ata obrazının nisgili film boyu tamaşaçını müharibənin qəddar qanunlarına nifrət etdirir, vətəninə layiqli insan kimi milyonlara örnək olur.

Yenə aktyorun "Dəli Kür" filmindəki Cahandar ağa roluna qayıdıram.Bu rolu ilə o, daha çox məşhurlaşıb, xalq tərəfindən sevilib. Ələddin müəllimin bu rola çəkilməsinin maraqlı tarixçəsi var. Kinorejissor Hüseyn Seyidzadə onu "Yenilməz batalyon" filmində müsbət bir rola dəvət etmişdi.Ancaq o, rola təsdiq olunmayıb, Gəncəyə qayıtmışdı. Rejissor isə onun haqqında başqa fikirdə idi. Deyirdi ki, Ələddinin fakturası mənim çox xoşuma gəlir. Gələcək filmlərimdə onu musbət baş qəhrəman rolunda çəkəcəyəm. İllər ötür və rejissor "Dəli Kür" filmini çəkməli olur.Cahandar ağa roluna bir neçə aktyor dəvət olunur. Hətta onların arasında Adil İsgəndərov da var idi.Amma rejissor öz fikrində qalır və Cahandar ağanın ifasını Ələddin Abbasova həvalə edir. Beləliklə, milli kinomuz onun ifasında çox dəyərli bir ekran qəhrəmanı qazanır.

Bir filmdə də onun yaratdığı qəhrəmanı xatırlatmaq istərdim. O da kinorejissor Hüseyn Mehdiyevin "Özgə vaxt" filmindəki ata roludur. Xəstə olduğundan qızı Leyla ona qulluq edir. Ömrünü əlil stulunda keçirən bu ata cox rəhmsiz insan təsiri bağışlayır, amma o, həyatdan küsdüyündən belə rəhmsiz olub. Aktyor bu obrazı böyük ustalıqla yaradıb, onu tamaşaçıya sevdirə bilib.

Ələddin Abbasovun 90 yaşı tamam olur. Bu böyük aktyorun zəhməti dövlətimiz tərəfindən həmişə yüksək qiymətləndirilmiş, dəfələrlə orden və medallarla təltif olnmuşdur. Ən əsası isə o, Azərbaycanımızın sevimli xalq artistidir.

M.MÜKKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 30 Avgust .- 2012.- S.7.