Qaradağlı: Qarabağın sinəsinə çəkilmiş qara dağ Qaradağlı faciəsindən 20 il keçir

Qəddar yağının Qarabağın sinəsinə çəkdiyi bu qara dağ ötən iki onilin hər ayında, həftəsində, günündə qəlbimizi yandırıb-yaxmış, bu amansızlığa qarşı nifrətimizi alovlandırmışdır. Ötən hər il həm də düşmənə kimliyini göstərmək və Qarabağ davasını qələbə ilə sonuclamaq uğrunda mübarizəmizə bir az da barışmazlıq, daha artıq qeyrət, yeni-yeni imkan, qat-qat üstün güc-qüvvət gətirmişdir.

Bu savaşın ən gərəkli yönlərindən biri lənətə gəlmiş ermənilərin (onlar tutduqları haqsız yola və törətdikləri faciələrə görə, həqiqətən, lənətə düçar olmuşlar) yalan və hiylələrini ifşa etmək, bu ağlını itirmiş xalqın işğalçılıq siyasətinin qanlı nəticələrini dünyaya göstərməkdir. Azərbaycanın mərkəzi əyaləti Qarabağda muxtar qurumu olmaqla kifayətlənməyib, onu Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış Ermənistan dövlətinə birləşdirmək yolunda ağlasığmaz yalan və vəhşiliklərə əl atan erməni faşizmi artıq yaratdığı qan dəryasında boğulmaqda, çıxılmazlıq girdabında batmaqdadır.

Qarabağın axar-baxarlı, əsrlərdən bəri məskunlaşmış Qaradağlı adlı obasının yerli, dinc sakinlərini min bir əziyyətlə pərən-pərən salan, yerdə qalan bir qrup övladını isə hədsiz işgəncələrlə qətlə yetirən erməni quldurlarının törətdikləri digər fəlakətlər kimi, bu qırğın da onların öz alınlarına vurduqları lənət damğasıdır. İllər keçdikcə, bu faciə də insanlığa qarşı törədilmiş cinayətlər sırasında daha aydınlığı ilə görünür, uydurma erməni "əzabkeşliyi"nin arxasındakı müdhiş həqiqətlərə işıq salır.

Haqsevər insanlar hər dəfə Kərkicahan, Meşəli, Cəmilli, Malıbəyli, Xocalı... (bu sıranı tamamlamağa əsəb davam gətirmir) Qaradağlı faciələri barədə nəyisə eşidib-görəndə, istər-istəməz soruşurlar: axı nəydi bu insanların günahı? Bu sualın bircə cavabı var: onlar yalnız azərbaycanlı olduqlarına və öz evlərində yaşadıqlarına görə kütləvi qətlə yetirilmişlər. Bunun isə beynəlxalq hüquqi təfsirdə bir adı var: soyqırım.

Qaradağlı son bir əsrdə erməni namərdliyinin ağrı-acılarını dəfələrlə dadmalı olmuşdu. Hamımız kimi, onlar da keçənə güzəşt deyib düşmənə aman vermişdilər. Təbiət bütün gözəlliklərini bəxş etdiyi kimi, tarix də bir çox sınaqlarını bu kənddən əsirgəməmişdi. XX əsrdə Qaradağlı kəndi beş dəfə - 1905, 1907, 1915, 1918-ci illərdə dağılmışdır. Bu illərdə verilən zülmlər sovetlər dövründə müvəqqəti unudulsa da, bu faciə və ağrıların izləri yaddaşlardan silinməmişdi.

Sovet dövründə də dinc dayanmayan ermənilər, milli münaqişəni qızışdırmaq üçün qanlı terror törətməkdən belə çəkinmirdilər. 1967-ci ildə milli münaqişə yaratmaq üçün üç nəfər Qaradağlı sakininə böhtan ataraq həbs etdirən ermənilər, onların məhkəmədə bəraət almalarına məhəl qoymamışdılar. Xankəndində qızmış kütlə günün günorta çağı, sovet əsgərlərinin gözü qarşısında soydaşlarımızın başlarını vəhşicəsinə kəsərək, üzərlərinə benzin tökərək yandırmışdı.Bu azərbaycanlılara qarşı hazırlanan və həyata keçirilən qanlı təxribatlardan yalnız biri idi.

1988-ci il 12 fevral günü ermənilər iyrənc niyyələrini açıq şəkildə bəyan etdikdən sonra, məlum Qarabağ hadisələri başlandı. İlk günlərdən Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbaycanlılar yer qalmadı ki, haqq səslərini çatdırmasınlar. Lakin bunlar heç bir nəticə vermədi. Münaqişə isə getdikcə genişlənib, qanlı xarakter aldı. Respublikanın o vaxtkı rəhbərləri isə yalnız hakimiyyət kreslolarını qorumağa çalışırdılar. Onların bu səriştəsizliyi, maymaqlığı və məsuliyyətsizliyi ermənilərin daha da azğınlaşmasına gətirib çıxardı. Qarabağda soydaşlarımızın yaşadığı kəndlər, şəhərlər bir-bir yandırıldı, talan edildi.

Bu rayonlardan biri də Xocavənd oldu. 1991-ci il 26 noyabrında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ləğv ediləndə, Martuni və Hadrut rayonlarının bazası əsasında Xocavənd rayonu yaradıldı. Ümumi sahəsi 1458 kvadratmetr, əhalisi 41300 nəfər olan Xocavənd rayonu 1992-ci ilin 2 oktyabrında Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olundu. Erməni təcavüzü nəticəsində Xocavənd sakinlərindən 145 nəfər qətlə yetirildi. Rayonun azərbaycanlı əhalisinin hər 50 nəfərindən biri şəhid oldu. 300 nəfərdən çox sakin sağlamlığını itirdi. Hazırda rayon əhalisi məcburi köçkün kimi ölkənin 36 rayonunda məskunlaşmışdır.

Dağlıq Qarabağın ən çox itki verən və böyük döyüş yolu keçən kəndlərindən biri Qaradağlıdır. Bütövlükdə 20-yə yaxın erməni kəndinin əhatəsində olan Qaradağlı kəndi keçmiş Xocavənd - Xankəndi yolunun üzərində yerləşirdi. 4 il bu yoldan ermənilərin gediş-gəlişi kəsilmişdi və onlar başqa yoldan istifadə edirdilər. Dörd il öz kəndlərini təkbaşına müdafiə edən qaradağlılar doğma yurdun hər daşı, hər qayası uğrunda sonadək mübarizə apardılar.

Dörd il davam edən qanlı-qadalı günlərdə ermənilər Qaradağlının dinc əhalisinin və ora gəlib-gedənlərin başına görünməmiş müsibətlər gətirdilər, şəhid olanların və yaralananların sayı gündən-günə artdı. 1990-cı ildə 3, 1991-ci ildə 22 nəfər vəhşicəsinə öldürüldü, onlarla adam yaralanıb şikəst oldu. Xəsarət alanlardan bəziləri sonradan dünyasını dəyişdi. 1992-ci il yanvarın ilk günlərində isə daha 2 nəfər şəhid oldu. Bir az əvvəl Xocavənd kəndinin işğal olunması ilə Qaradağlı tam mühasirəyə düşdü. Növbəti hədəf Qaradağlı oldu. Kənddə vəziyyət getdikcə çətinləşir, faciənin törədiləcəyi gün hər saat yaxınlaşırdı.

Fevral ayının 14-də Kənxurd, Qağarza, Ağkənd, Aşan, Müşkabad, Ninqi və digər erməni kəndləri istiqamətindən quldurlar xarici muzdluların və Xankəndində yerləşən 366-cı sovet alayının texnikasından və canlı qüvvəsindən istifadə etməklə, əlaqəsi hər tərəfdən kəsilmiş, köməksiz qalan Qaradağlı kəndinə qəti və sürətli hücuma keçdilər. Qaradağlılar düşmənlə qeyri-bərabər döyüşə girdilər. Qaradağlının son döyüşünün xronikası belə oldu. Fevralın 14-də 4 nəfər, 15-də 3 nəfər, 16-17-də isə 7 nəfər döyüşdə şəhid oldu.

1992-ci il 17 fevralında təklənmiş, kənardan heç bir kömək almayan Qaradağlı kəndi erməni silahlı quldur birləşmələri və onların havadarları tərəfindən işğal olundu. 118 nəfər əsir götürüldü. Əksəriyyəti gənclər olmaqla 33 nəfəri kəndin yaxınlığında "Bəylik bağı" adlanan yerdə cəlladlar vəhşicəsinə güllələdilər. Öldürülənləri yaralılarla bir yerdə silos quyusuna tökərək üzərlərini torpaqla örtdülər. Əsir götürülənlərin 68 nəfəri ermənilər tərəfindən öldürüldü. Bu, hadisənin şahidi, həmin gün təsadüf nəticəsində sağ qalan Vidadi Hüseynovun gözləri qarşısında baş vermişdi. Bu hadisənin dəhşətli bir də onda idi ki, adamlar doğmaları qarşısında güllələnirdi.

Dinc əhalidən yerdə qalan 4 nəfər Qaradağlı - Xankəndi yolu üzərində yerləşən erməni kəndlərində maşından düşürdüldü və hamının gözü qarşısında güllələndi. 8 nəfər isə girovluqda olarkən əzab və işgəncə verilərək amansızlıqla qətlə yetirildi. 50 nəfər Xankəndi və Əsgəranda 2 aydan artıq əsirlikdə saxlanıldı. Azad olunduqdan sonra onların 18-i sağalmaz yaralardan müxtəlif vaxtlarda vəfat etdi. 4 nəfərin isə taleyi bugünədək məlum deyil.

Əsirlikdə saxlanılanlara qarşı vəhşi, vandalizm hərəkətləri ilə davranılması, insanların başlarının kəsilməsi, diri-diri basdırılıması, dişlərinin çəkilməsi, ac-susuz saxlanmaları, döyülərək öldürülmələri insanlığa qarşı törədilmiş amansız cinayət hadisələri idi. Kənddə 2 ailənin hər birindən 4 nəfər, 6 ailədən 2 və 3 nəfər öldürülmüşdür. 43 ailə öz başçısını itirmiş, 1 ailədən hər iki valideyn qətlə yetirilmiş, 146 uşaq yetim qalmışdır. Qaradağlı kəndində 93 nəfər kənd sakininin hər 10 nəfərindən biri qətlə yetirilmişdir. Öldürülənlərdən 21 nəfəri ahıl və qocalar, 10 nəfəri qadın, 8 nəfəri məktəbli olmuşdur.

Bəli, onların bircə təqsiri var idi. Min illərdən bəri məskun olduqları doğma yeri gəlmə və namərd ermənilərə könüllü verib getmək istəməmişdilər.

İşğal nəticəsində kənddə 200 yaşayış evi, 1 mədəniyyət evi, 320 yerlik orta məktəb, 25 çarpayılıq xəstəxana binası və çoxlu sayda digər sosial obyektlər dağıdılmışdır.

Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Eyvaz Hüseynov bildirdi ki, bu faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədi ilə rayon icra hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində "Soyqırım: Qaradağlı" sənədli filmi çəkilmiş və 2011-ci ilin 17 fevralında təqdimat mərasimi keçirilmişdir. Erməni vandallarının Qaradağlı kəndində törətmiş olduqları cinayət əməllərini açıb göstərmək məqsədi ilə Azərbaycan, ingilis və rus dillərində qaradağlı.orq internet saytı yaradılmış və bu günlərdə təqdimat mərasimi keçirilmişdir.

Öyrəndik ki, faciədən bəhs edən Azərbaycan, ingilis, rus və fransız dillərində daha bir sənədli film çəkilmişdir. Bu gün Gənc Tamaşaçılar Teatrında həmin filmin təqdimat mərasimi keçiriləcəkdir.

Bu gün məşhur Qaradağlı soyqırımının 20-ci ildönümü tamam olur. Ölkə ictimaityyəti və Xocavənd rayonunun məcburi köçkün əhalisi, sinəsi qara dağlı qaradağlılar bu amansız qətliamın ikinci onilliyini dərin hüzn, düşmənə sonsuz nifrət, doğma yurda qayıtmaq inamı ilə qeyd edirlər. Qədirbilən insanlar bu gün paytaxtın Şəhidlər Xiyabanında və Xocavənd rayonundakı Nərgiztəpə xatirə kompleksində Qaradağlı şəhidlərini dərin ehtiramla yad edəcək, ruhlarına rəhmət diləcəyəklər. Xocavəndlilərin anım mərasimində Dağlıq Qarabağda törədilmiş soyqırım və qətliamlar lənətlənəcək, erməni faşizminin qanlı əməlləri dünyanın haqsevər insanlarının diqqətinə çatdırılacaq.

Tahir AYDINOĞLU, Ziyəddin SULTANOV

Xalq qəzeti.- 2012.- 17 fevral.- S. 6.