Saxta erməni iddiaları və
soyqırımı həqiqətləri
(əvvəli
qəzetimizin 27 iyul
2012-ci il tarixli sayında)
Həmin
dövr rus - erməni tandeminə dair faktlar Yeliseyevin
xatirələrində əksini
tapıb: "Aprel ayının ortalarında
Vanda baş verən hadisələr haqqında
məlumat aldıqdan sonra ordu komandanı
4-cü Qafqaz erməni
korpusunu gücləndirdi.
Van şəhərinin tutulmasında
əsas rolu general Nikolayevin Ararat dəstəsi
oynadı..." Rusiya ilə
müharibə aparan Osmanlı imperiyasında rəhbərlik öz arxa cəbhəsində belə tandemin möhkənlənməsinə yol verə bilməzdi.
Ermənilər Rusiya lehinə
mövqe tutaraq onların Türkiyə ərazisində irəliləmələrinə
yardım etdilər.
Bunun sübutu "Erməni carçısı"
jurnalının baş
redaktoru Karen Mikaelyanın
cəsarətli fikridir:
"Ermənilər Rusiya
ekspansivliyinin cənub
istiqamətdə irəliləməsində
vasitəçi olmuşdurlar...
ermənilər sionistlərin
onlara məsləhət
gördükləri kimi,
Osmanlı imperiyasına
münasibətdə loyallığını
saxlamağın mümkünlüyünə
baxmayaraq, Rusiya lehinə mövqe tutmağa üstünlük
verdilər".
Hətta
V.Çörçill öz
"Dünya böhranı"
kitabının 18 fəslində
bu aspekti diplomatik yanaşma ilə əks etdirmişdir: "Türklər
Türkiyənin şərq
vilayətlərində yaşayan
erməniləri Rusiya
casusları və agentləri qismində fəaliyyət göstərməkdə,
onlar, Türkiyə rabitə xətlərinə
hücum etməkdə
təqsirləndirirdilər. Bütün ehtimallarla, bu iddialar ədalətli idi". Yuxarıda qeyd olunmuş
faktlar ermənilərin
deportasiya olunmağa türkləri özləri
təhrik etdiklərini
sübut etmirmi? Darfurda olduğu kimi Osmanlı imperiyasının
erməniləri deportasiya
etməsində əsas
məqsəd türklərin
əleyhinə erməni
- rus tandeminin yaranmasının və türk silahlı qüvvələrinə silahlı
əks hücumun qarşısını almaq
idi - soyqırım törətmək deyildi.
Xəbərdar olmaq niyyət deyil
Xüsusi niyyət elementinin təfsiri bir sıra tənqidlərə
məruz qalmışdır. Sadə sıravi
əsgər soyqırımı
məqsədi olmadan əmrləri yerinə yetirirsə bu halda hakimlərin ciddi problemləri yarana bilər. Hakim sadə əsgərə
xüsusi niyyət sübutunun yetərsizliyindən
bəraət verməli
və ya məcburən şübhəli
faktlara əsaslanaraq onu təqsirləndirməlidir?
Bu çətinliklər bəzi şərhçilərin
xüsusi niyyətə
alternativ termin axtarışlarını davam
etdirməsinə səbəb
olmuşdur. Məşhur hüquqşünas Qrinavalt
təklif etmişdir ki, əgər hər hansı bir təqsirləndirilən
şəxs, hansısa
vəziyyətdə soyqırım
törətməkdə təqsirləndirilirsə,
xüsusi niyyət tələbləri təmin
edilmiş sayılır.
Bu zaman kompaniyanın
yeganə məqsədi
və əsas nəticəsi insan qrupunun tam və ya qismən məhv edilməsini bildikdən sonra da onu davam
etdirmək olmalıdır.
Bu, necə deyərlər,
"biliklərə əsaslanmış"
yanaşmadır.
Lakin bu yanaşma beynəlxalq cinayət tribunallarının
təcrübəsində dəstəklənməmişdir. Krstiç işində
YBCT qeyd etmişdir ki, hər icraçı
ayrılıqda belə
niyyətə malik olmalıdır və konvensiya "məqsədlərə
əsaslanmış" yanaşma
tələb edir.
İcraçıların hər birində
xüsusi niyyət mövcudluğuna dair bu israr soyqırımda
təqsirləndirməyə görə beynəlxalq tribunalların təcrübəsində
standart tələb kimi qalmaqda davam
edir. Bu yanaşma
konvensiyanın cinayət
niyyətlərinin ən
ali dərəcəsinə
məxsus şəxslərin
soyqırımda təqsirləndirilməsi
məqsədlərini daha
ədalətli əks
etdirir. Tələt Paşa və
Ənvər Paşa öz əsgərlərinin
hərəkətlərindən xəbərdar olsalar belə, xüsusi niyyətə malik olmadıqlarından soyqırımı
törətməkdə təqsirləndirilə
bilməzlər.
Sonda Massaçusets Universitetinin
məşhur alimi
Günter Levinin bu problemlə əlaqədar
fikirlərini veririk:
"Soyqırımı cinayətinin tərifi ilk olaraq BMT tərəfindən
"Soyqırımı cinayətinin
qarşısının alınması
və cəzalandırılması
haqqında konvensiya"
qəbul olunduqdan sonra verilmişdir. Ümumilikdə, bu tərif müəyyən
qrupun dini, etnik və ya
irqi prinsiplərə əsasən tam və ya qismən bilərəkdən məhv
edilməsini nəzərdə
tutur. Əgər bu tərifi
verilmiş kontekstdə
tətbiq etsək, fikirləşirəm ki, həmin dövrdə baş vermişləri soyqırımı adlandırmaq
olmaz. Mənim fikrimcə, niyyət
erməni xalqını
qırmaq olmayıb.
Çox
guman ki, onları "beşinci kolon" kimi köçürmək və
ya neytrallaşdırmaq
niyyəti güdülüb".
Orxan HACIYEV,
"Queen Mary, University of London"
Universitetinin beynəlxalq hüquq
fakültəsinin magistri
Xalq qəzeti.- 2012.- 28 iyul.- S. 4.