1995-ci ilin martında dövlət çevrilişi cəhdinin qarşısı müdrikliklə alındı

1995-ci ilin mart hadisələrindən 17 il keçir, lakin həmin hadisələri törədənlərin bəd əməlləri hələ də unudulmayıb. O günlər hakimiyyət hərisliyində olan bir qrup xəyanətkar ətrafına topladığı qeyri - qanuni silahlı birləşmələr vasitəsilə müstəqilliyimizə qəsd etməyə cəhd göstərmişdi. Ölkədə yaradılmış ciddi nizam-intizama tabe olmaq istəməyən belə qüvvələr, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə getdikcə artan nüfuzundan təşvişə düşərək xarici himayədarlarının təhriki ilə dövlət çevrilişinə cəhd etdilər. Özü də xalqımız müqəddəs Novruz bayramına hazırlaşdığı bir vaxtda. Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, demokratik dəyərlərə üstünlük verilməsi və beynəlxalq aləmə inteqrasiya olunduğumuz bir vaxtda həmin xəyanətkarların dövlətçiliyimizə qəsdi xalqın hiddətinə səbəb oldu.

1993-cü ilin iyununda xalqın iradəsi və təkidli tələbi ilə yenidən siyasi hakimiyyətə gələn ümummilli lider Heydər Əliyev ölkəni düçar olduğu bəlalardan xilas etmək üçün gərgin fəaliyyətə başladı. AXC-Müsavat iqtidarının yaratdığı anarxiya, xaos və özbaşınalıq müstəqil Azərbaycanı məhv olmaq həddinə çatdırmışdı. Xalqın qanı bahasına qazanılmış müstəqillik uçurumun bir addımlığında idi.

Dövlət idarəçiliyində zəngin təcrübəsi olan qüdrətli şəxsiyyət Heydər Əliyev ölkədə davamlı ictimai-siyasi sabitlik yaratmaq üçün qeyri-qanuni silahlı birləşmələri ləğv etdi. Azərbaycan vətəndaşlarını vahid amal, ideya və məqsəd ətrafında birləşdirəcək milli ideologiyanın yaradılması ulu öndərin qarşıya qoyduğu prioritet vəzifələrdən idi. Heydər Əliyevin siyasi xəttinin əsasında ilk növbədə iqtisadiyyatı möhkəmləndirmək, nüfuzlu beynəlxalq qurumlarla əlaqələr qurmaq və işğal olunmuş torpaqları azad etmək dayanırdı. Qarşıda duran vəzifələrin mürəkkəbliyi, cəbhə bölgələrində istər hərbi, istərsə də mənəvi durumun ağırlığı Ermənistanla atəşkəs barədə razılığın əldə olunması zərurətini meydana gətirirdi. 1994-cü il mayın 12-də bu vacib sənəd imzalandı və qarşıda duran çətin vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün əlverişli imkan yarandı. Bütün bunlar atəşkəsin tarixi əhəmiyyət kəsb etməsindən xəbər verirdi.

Xalqımızın ən ağrılı problemi olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq normalarına uyğun həlli üçün bütün vasitələrdən istifadə edən müdrik siyasi xadim Heydər Əliyev Azərbaycanın nüfuzlu beynəlxalq qurumlarla əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi və bu qurumlara üzv olmaq üçün mühüm əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirirdi. Bununla bərabər ulu öndər milli ordunun formalaşması və gücləndirilməsinə də xüsusi diqqət yetirirdi. Atəşkəs barədə razılıq əldə edildikdən sonra milli ordu quruculuğu keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Qısa müddət ərzində vahid komandanlığa tabe olan nizami ordu formalaşdırıldı. Ordu quruculuğunun daha da inkişaf etdirilməsi üçün ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin artırılması zəruri idi.

AXC-Müsavat iqtidarı dövründə respublika iqtisadiyyatı, demək olar ki, tamamilə dağıdılmış, xalqın rifah halı görünməmiş bir səviyyədə aşağı düşmüşdü. Ulu öndər çox yaxşı bilirdi ki, ölkəmizin yüksək sosial-iqtisadi, elmi-texniki potensialı var. Azərbaycanın coğrafi-siyasi vəziyyəti, təbii sərvətləri respublikanın iqtisadi qüdrətini artırar və ölkəni ağır böhrandan çıxarmağa imkan verərdi. Bundan ötrü iqtisadi islahatlar aparmaq yolu ilə bazar iqtisadiyyatına keçmək və iri şirkətləri Azərbaycana cəlb etmək lazım idi.

İri şirkətləri ölkəyə cəlb etməklə həm iqtisadiyyatı möhkəmləndirmək, həm də Azərbaycanı beynəlxalq aləmdə tanıtmaq, əlaqələri genişləndirmək olardı. Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış "Əsrin müqaviləsi" müstəqil dövlətimizin beynəlxalq aləmdəki mövqelərinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində atılmış qətiyyətli addım oldu. Respublikamızın siyasi, iqtisadi və informasiya blokadası şəraitində olduğu bir vaxtda dünyanın 7 inkişaf etmiş, qüdrətli dövlətini təmsil edən 11 neft şirkəti ilə "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması çox böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Artıq Azərbaycan beynəlxalq aləmdə öz mövqelərini getdikcə möhkəmləndirirdi.

Heydər Əliyevin düşünülmüş siyasi xətti ölkə həyatının demokratikləşməsi, hüququ dövlət quruculuğu istiqamətində inamlı addımlar atılmasında müstəsna rol oynayırdı. Əhalinin güzəranının yaxşılaşdırılması və sosial müdafiəsi məsələləri ulu öndərin daim diqqət mərkəzində saxladığı vacib məsələlərdən idi. İqtisadiyyata qoyulmuş xarici investisiyalar ölkəmizin mövqelərini getdikcə möhkəmləndirirdi. Bununla yanaşı, Azərbaycanın diplomatik əlaqələri də genişlənirdi. Bütün bunlar 1994-cü ilin oktyabrında hakimiyyəti devirməyə çalışan Surət Hüseynov, Rövşən və Mahir Cavadov qardaşları və onlarla həmrəy olan radikal müxalifət nümayəndələrini-AXC-Müsavat iqtidarının səbatsız elementlərini ciddi təşvişə salmışdı. Onlar hakimiyyəti ələ keçirmək üçün yenidən qeyri-qanuni silahlı qruplaşmalar vasitəsi ilə dövlət çevrilişinə cəhd göstərdilər.

Rövşən Cavadovun rəhbərlik etdiyi Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsinin üzvləri 1995-ci il martın 13-də səhər saat 4-də Qazax rayonunda hərbi hissəyə, inzibati orqanların binalarına və poçta hücum edərək onların normal fəaliyyətini xeyli müddət pozmuş, sonra isə Ağstafa rayonunda öz çirkin niyyətlərini davam etdirmişdilər. Dövlət mənafeyini, dövlətçiliyi müdafiə edən Ağstafa Polis Şöbəsinin bir əməkdaşı öldürülmüşdü. XTPD-nin üzvləri getdikcə daha da azğınlaşmış, çoxlu sayda silah-sursat ələ keçirərək öz təcavüzlərini daha da genişləndirmişdilər.

Azərbaycan Respublikasının daxili işlər naziri general-mayor Ramil Usubovun 14 mart 1995-ci il tarixli əmri ilə DİN-nin Xüsusi Təyinatlı Polis Dəstəsi ləğv olunsa da XTPD-nin başçısı Rövşən Cavadov bu əmrə tabe olmamış, Xətai rayonunun o vaxtkı prokuroru, qardaşı Mahir Cavadovla birlikdə qeyri-qanuni silahlı dəstələri ilə dövlət başçısı qarşısında müəyyən şərtlər qoymuşdular. Həmin vaxt Surət Hüseynovla Ayaz Mütəllibov "Arqumentı i faktı" qəzetində bəyanat vermişdilər ki, guya, onlar vətəndaş ittifaqı yaratmışlar. Bu, bir daha göstərirdi ki, Azərbaycanın müstəqilliyi, beynəlxalq aləmə inteqrasiyası nə onlar, nə də radikal müxalifət üçün önəmli deyilmiş. Belələri şəxsi məqsədlərinə nail olmaq üçün hər cür çirkin vasitədən istifadə etməyə hazır idilər.

Azərbaycan Prezidenti 1995-ci il martın 15-də televiziya və radio ilə xalqa müraciətində Surət Hüseynovun, Rövşən və Mahir Cavadov qardaşlarının, onlarla həmrəy olan radikal müxalifət nümayəndələrinin dövlət çevrilişi cəhdini pisləyərək qeyri-qanuni silahlı qruplaşmalara qanunsuz əməllərindən əl çəkmələri barədə dəfələrlə xəbərdarlıq etmişdi, onları əfv edəcəyini bildirmişdi. Hətta Cavadov qardaşlarının atası ilə danışmışdı, ona oğlanlarını vətəndaş müharibəsi, silahlı qarşıdurma yaratmaqdan çəkindirməyi tövsiyə etmişdi. Rövşən Cavadov da o vaxt verdiyi müsahibələrinin birində bunu təsdiqləyərək demişdi: "Biz Heydər Əliyevlə neçə dəfə danışmışıq. Bunlar bizimlə bacaran deyillər, bacara da bilməzlər... Biz hakimiyyətə gələcəyik. Artıq heç özümüzdən ağıllısını görmürük... Sabah bütün qüvvələrimizi səfərbərliyə alacağıq, artıq sabah, birisi gün, bir neçə günə Heydər Əliyev istefa verməsə, onu zorla devirərik, yəni zorla, silahla". Göründüyü kimi, Rövşən Cavadov və onun ətrafı hakimiyyəti silah gücünə, qeyri-konstitusion yolla ələ keçirmək üçün tam israrlı idilər. Onlar ağsaqqalları, ziyalıları, hətta yaşlı atalarını da dinləmək istəmirdilər. Rövşən Cavadovun böyük iddiası vardı: dövlət başçısı olmaq. Hətta hakimiyyətə gələndən sonra kimlərlə, hansı partiyalarla işləyəcəyini də bəyan etmişdi. O, müsahibələrinin birində demişdi: "Siz bilirsiniz ki, mən birinci gündən Xalq Cəbhəsində olmuşam". Onun bu etirafı da sübut edir ki, AXC-Müsavat funksionerləri dövlət çevrilişi cəhdinin fəal iştirakçıları olmuşlar. Lakin müdrik siyasi xadim Heydər Əliyevin qətiyyəti və siyasi uzaqgörənliyi dövlət çevrilişinin qarşısını aldı. 1995-ci ilin mart hadisələri hərbi-siyasi müxalifətin növbəti məğlubiyyəti oldu. Həm 1994-cü ilin oktyabr, həm də 1995-ci ilin mart hadisələri bir daha təsdiqlədi ki, xalq öz prezidentinə, ümummilli lideri Heydər Əliyevə inanır və onunla həmrəydir. Bunu o zaman dövlət başçısına ünvanlanmış saysız-hesabsız teleqramlar da təsdiqləyirdi. On yeddi il əvvəl baş vermiş hadisələrin yarası hələ də sağalmayıb. Xalq OMON-çuların qəddarlığını, insanlara işgəncə vermələrini necə unutsun? Hamıya məlumdur ki, o vaxtlar "Sahil" metrosunun yaxınlığında yerləşən "Cənub" mehmanxanasının zirzəmisi OMON-çuların işgəncə məkanı idi. Onlar imkanlı adamları və ya onların övladlarını tutub "cəzalandırma evi"nə aparır, orada ən ağır cəzalar verərək istədikləri məbləği aldıqdan sonra sərbəst buraxırdılar. Bu gün OMON-çuları az qala Milli qəhrəman səviyyəsinə qaldırmaq istəyən Milli Ordunun sabiq zabiti İsa Sadıqov da bu "cəzalandırma evi"ndə baş verən dəhşətli olaylardan xəbərsiz deyildi. 1995-ci ilin mart ayında hakimiyyəti ələ keçirmək istəyən xəyanətkarlara qarşı çıxanlardan biri də elə İsa Sadıqovun özü idi. O, hətta dövlət çevrilişi etmək istəyənlərin zərərsizləşdirilməsində iştirakçı olmuş, bunu az qala özünün hünəri kimi qələmə vermək istəmişdi. Sən demə, sabiq zabitin dərdi var imiş. O, general olmaq istəyirmiş. Ancaq İsa Sadıqovun bu rütbəyə yüksəlməsinə elə bir əsas yox idi. Onun hərbçi kimi keçdiyi yola nəzər saldıqda da bunun şahidi oluruq. On yeddi ildən sonra mart hadisələrini yadına salaraq indi də necə deyərlər, valın o biri üzünü çevirən İsa Sadıqoun riyakarlığı onun daxili aləmini bir daha açıb göstərdi. Bir vaxtlar dövlət çevrilişinə cəhd göstərənlərlə mübarizə aparması ilə öyünən İsa Sadıqovun bu gün xəyanətkarları vətənpərvərlər cildində təqdim etməsi onun dayaz düşüncəli hərbçi olmasının nəticəsidir. Nə yaxşı ki, İsa Sadıqovun əli arzusunda olduğu general rütbəsinə çatmadı. Hərbçi dözümlü, iradəli olmalı, yüksək hərbi rütbə ala bilmədiyinə görə ona-buna çamur atmamalı, qaçıb xarici ölkələrin birində oturub çirkli pullar hesabına öz Vətəninin, xalqının ünvanına çirkab yağdırmamalıdır. Təəssüf ki, İsa Sadıqov zabit şərəfini ayaqlar altına ataraq ləkələdi.

Əliqismət BƏDƏLOV

Mədəniyyət.- 2012.- 13 mart.- S. 9.