Azərbaycanda mətbuatın inkişafı və söz azadlığının təmin edilməsi

1875-ci ildə maarifçi demokrat və jurnalist, görkəmli ziyalı Həsən bəy Zərdabinin nəşr etdirdiyi "Əkinçi" qəzeti ilə əsası qoyulmuş Azərbaycan milli mətbuatı bütün dövrlərdə xalqımızın maariflənməsində, milli və bəşəri dəyərlərin təbliğində mühüm rol oynamışdır. 56 nömrəsi çapdan çıxan qəzetin nəşrinə 1877-ci ildə qadağa qoyulmuşdur. Çox qısa ömür sürməsinə baxmayaraq,"Əkinçi" milli mətbuatımızın formalaşmasına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Sonrakı illərdə görkəmli ziyalılarımız tərəfindən nəşr edilən "Ziya", "Şərqi-Rus", "İrşad", "Molla Nəsrəddin" və s. nəşrlər məhz "Əkinçi" ənənələrini davam etdirmiş, Azərbaycanın milli dirçəliş tarixində önəmli yer tutmuşlar.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də mətbuat milli müstəqillik ideyalarının irəliyə aparılmasında mühüm rol oynamışdır. Üzeyir bəy və Ceyhun bəy Hacıbəylilərin redaktorluq etdikləri "Azərbaycan" qəzetinin, eləcə də ölkədə 130-a qədər qəzet və jurnalın nəşri həmin dövrə demokratik ab-hava gətirmişdir. Sovet hakimiyyəti dövrundə isə mətbuat kommunist ideyalarının təbliği ilə yanaşı, zəngin milli varlıgın yaşadılmasında rolunu saxlaya bilmişdir. Baxmayaraq ki, o dövr çox sərt ideoloji buxovlar və ciddi senzura qaydaları ilə əhatə olunmuşdu, amma mətbuat milli dəyərlərin qorunmasında çox böyük missiyanın öhdəsindən layiqincə gəlmişdir.

Dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsi isə Azərbaycan mətbuatının tarixində söz azadlığının təminatında, azad mətbuatın formalaşmasında böyük bir tarixi dövr kimi qiymətləndirilməlidir. 1993-cü ildə Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə yenidən qayıdışı Azərbaycan mətbuatının inkişafı yolunda yeni bir tarixdir. Milli mətbuatın 135 illiyinə həsr olunmuş yubiley mərasimində çıxış edən Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev bu tarixi dövrü bu cür qiymətləndirir: "1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə qayıdan ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi iradəsi və böyük səyləri nəticəsində plüralizmi, söz və mətbuat azadlığını məhdudlaşdıran maneələr aradan qaldırılmış, kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətini tənzimləyən qanunvericilik bazası təkmilləşdirilərək beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 6 avqust tarixli fərmanı ilə Nazirlər Kabineti nəzdində mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində dövlət sirlərini mühafizə edən baş idarə ləğv edilmiş, bununla da mətbuatda tətbiq edilən senzura aradan qaldırılmış, milli mətbuatın inkişafı yolunda yeni perspektivlər açılmışdır. Bu siyasətin ardıcıllığını təmin etmək məqsədilə 2000-ci ildə Mətbuat və İnformasiya Nazirliyi ləğv olunmuş və dövlətin mətbuat üzərində nəzarət funksiyasından imtina edilmişdir. 2003-cü ildə Azərbaycan jurnalistlərinin birinci qurultayında mətbuatın özünütənzimləmə orqanı və dövlət qurumları ilə mətbuat arasında münasibətlərin nizamlanması funksiyalarını yerinə yetirən Mətbuat Şurası yaranmışdır".

Azərbaycanda Mətbuat Şurasının formalaşması media sahəsində pərakəndəliyi aradan qaldırmağa xidmət etməklə müşayiət olunmuşdur. Jurnalistlərin Peşə Kodeksinin qəbul olunması isə media qurumları ilə cəmiyyət arasında problemlərin həllinə müsbət təsir göstərmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2009-cu il martın sonunda imzaladığı sərəncamla Prezident yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondu yaradılmışdır. Fondun fəaliyyətində məqsəd Azərbaycanda fikir, söz və məlumat azadlığı şəraitini yaxşılaşdırmaq, o cümlədən buna xidmət edən kütləvi informasiya vasitələrinə dövlət dəstəyi göstərməkdir.

Bu gün tez-tez dördüncü hakimiyyət adlandırılan mətbuat Azərbaycanda bir çox proseslərin şəffaflığına və hakimiyyətin üç "klassik" qolunun (icra, qanunverici, məhkəmə) fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasında təsiredici və tarazlayıcı rol oynayır. Bir çox demokratik ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da Mətbuat Şurası fəaliyyət göstərir, KİV haqqında qanun qəbul edilib. Demokratik mətbuatın inkişafı, iqtisadi azadlığın təmin edilməsi, reklam bazarında problemlərin aradan qaldırılması, sosial vəziyyətin yaxşılaşdırılması məqsədilə xüsusi proqram hazırlanmışdır.

Prezident İlham Əliyev Mətbuat Şurasının yeni binasının açılışı mərasimində çıxışında demişdi: "Azərbaycan gənclərinin xaricdə oxuması ilə bağlı dövlət proqramı icra olunur. Bu proqram çərçivəsində hər il, haradasa 10 milyon manata qədər vəsait ayrılır. Bu vəsait hesabına biz gənclərimizi xaricdə aparıcı ali məktəblərdə oxuduruq. Yəqin ki, o ixtisaslar siyahısına jurnalistika peşəsini də əlavə etməliyik. Çünki doğrudan da buna böyük ehtiyac vardır. Təkcə mediada deyil, ümumiyyətlə, hər sahədə peşəkarlığın artırılması bizim üçün ən prioritet məsələyə çevrilməldir.".

Heç şübhəsiz ki, ölkə Prezidentinin söylədikləri jurnalistikaya təkcə diqqət və qayğıdan deyil, eyni zamanda, onun gələcəyinə çox nikbin baxışdan irəli gəlir. Təsadüfi deyil ki, İlham Əliyevin prezidentliyi dövründə mətbu orqanlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində önəmli işlər görülmüş, jurnalist əməyinin qiymətləndirilməsi isə sosial prioritetlərdən olmuşdur.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2006-cı il fevralın 8-də imzaladığı sərəncama əsasən redaksiyaların "Azərbaycan" nəşriyyatına olan 400 min manat məbləğində borcu dövlət büdcəsindən ödənilmişdir. 2005-ci ildən bu günə kimi, 300-dən çox KİV əməkdaşı dövlət mükafatlarına və fəxri adlara layiq görülmüşdür, 2005-ci ildə 30 qəzet redaksiyasının hər birinə 2 min manat, 2008-ci ildə 38 mətbuat orqanının hər birinə 5 min manat, 2009-cu ildə isə 39 qəzet redaksiyasına ayrılıqda 10 min manat məbləğində dövlət yardımı ayrılmışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı 2008-ci il 31 iyul tarixli sərəncam ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi Konsepsiyası" söz və məlumat azadlığının, KİV-lərin müstəqilliyinin təmin edilməsi məqsədilə kompleks tədbirlər nəzərdə tutan mühüm sənəddir. Konsepsiyada əks olunmuş məsələlərin həlli üçün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu çox əhatəli və genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirir. 2009-cu ildə bu məqsədlə dövlət büdcəsindən fonda 1,3 milyon manat, 2010-cu ildə 2 milyon manat, 2012 ci ildə isə 10 milyon manat ayrılmışdır.

Söz və məlumat azadlığının təmin olunması sahəsində aparılan siyasətin nəticəsində bu gün Azərbaycan Respublikası kütləvi informasiya vasitələrinin sayına görə MDB və Şərqi Avropa ölkələri arasında birincilər sırasındadır. Ölkəmizdə 4500-dən artıq mətbuat orqanı Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyata götürülmüşdur. 50-dən artıq informasiya agentliyi də müvafiq dövlət orqanında qeydiyyatdan keçmişdir. Respublikamızda 36 gündəlik, 100-ə yaxın həftəlik və 8-dən artıq aylıq qəzet nəşr olunur. Bunlar sadə statistika kimi yox, eyni zamanda, ölkədə söz və mətbuat azadlığına Azərbaycan dövlətinin və Prezidentin qayğısı kimi dəyərləndirilməlidir. Ölkə Prezidenti də mətbuat və söz azadlığına, mətbuatın bu sahədə uğurlara çox böyük qiymət verir. Azərbaycanın MDB məkanında senzuranın ləğvini irəli sürən ilk ölkə olduğunu vurğulayan dövlət başçısı mətbuatın inkişafını, onun indiki vəziyyətini müsbət qiymətləndirərək deyir: "Bütövlükdə söz azadlığı hər bir ölkə üçün, ölkənin inkişafı üçün ən vacib olan məsələlərdən biridir. Söz azadlığı, demokratiyanın inkişafı, hüquqi dövlətin qurulması Azərbaycanda çox vacib olan məsələlərdir. Mən hesab edirəm ki, bu sahədə ölkəmiz çox böyük və uğurlu yol keçmişdir".

Azərbaycan milli mətbuatının yubileylərinin ölkə miqyasında bayram təntənəsi ilə qeyd edilməsi bir ənənəyə çevrilmişdir. Mətbuat günü ərəfəsində ölkənın hər yerində bayram tədbirlərinin Zərdab, Yevlax, Gəncə, Şəki, Lənkəran, Xaçmaz və Naxçıvanda, universitetlərdə isə konfransların keçirilməsi ənənəyə çevrilmişdir. 2010-cu ildə Mətbuat günündə dövlət başçısının sərəncamı ilə ölkədə fəaliyyət göstərən 32 qəzet redaksiyasının hər birinə 20 min manat, 8 informasiya agentliyinin hər birinə 10 min manat birdəfəlik maddi yardım ayrıldı. 92 nəfər mətbuat işçisi isə fəxri adlara layiq görüldü və "Tərəqqi" medalı ilə təltif edildi. Bayram həm də daha bir mühüm və tarixi məsələ ilə bunu hadisə də adlandırmaq olar - daha ciddi şəkildə yaddaqalan oldu. Prezident "Azərbaycan mətbuat işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi tədbirləri haqqında" sərəncam imzaladı. Prezidentin ehtiyat fondundan jurnalistlərə yaşayış evinin tikintisi üçün KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fonduna 5 milyon manat pul ayrıldı. Fondun icraçı direktoru Vüqar Səfərli bildirir ki, "Nəinki MDB məkanında, heç Avropanın ən inkişaf etmiş dövlətlərində belə jurnalistlərin sosial müdafiəsi bu dərəcədə dövlət qayğısı ilə əhatə olunmayıb. Bu, ilkin addımdır, bu günə qədər mətbuat tarixində belə şey olmayıb. 5 milyon manat bina tikintisində böyük məbləğdir. Heç şübhəsiz ki, bu addımın davamı da gəlir".

Həmin il ölkənin hər yerində, o cümlədən Naxçıvanda da milli mətbuat günü "Şərq qapısı" qəzetinin redaksiyası və "Əcəmi" nəşriyyat-poliqrafiya birliyinin yeni binasının, yeni mətbəənin açılışı ilə qeyd edildi. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov açılış mərasimində mətbuat orqanlarının hərtərəfli dövlət qayğısı ilə əhatə olunması prinsiplərinin Naxçıvan Muxtar Respublikasında da ardıcıl şəkildə həyata keçirildiyini bildirdi.

Milli mətbuatımızın 137-cı ildönümü münasibətilə keçirilən tədbirdə çıxış edən Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi məsələlər şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bildirdi: "Fərəhləndirici haldır ki, Azərbaycanda milli mətbuat gününün geniş təntənə ilə qeyd edilməsi artıq xoş bir ənənəyə çevrilib. Bu ənənənin əsası ümummilli lider Heydər Əliyevin milli mətbuatımızın 125 illiyinin keçirilməsi haqqında imzadaldığı müvafiq fərmanı ilə qoyulub. O vaxtdan qeyd olunan mətbuat günlərində ölkəmizin ictimai-siyasi həyatının müxtəlif sahələrində dəyərli yazıları ilə fərqlənmiş və dövlətçilik ənənələrimizə xidmət edən media mənsubları mükafatlandırılıblar". Bu həm də o deməkdir ki, ölkədə güclü, müstəqil, obyektiv informasiya daşıyıcısı olan, eyni zamanda, dövlətçilik prinsiplərinə sədaqət nümayiş etdirən, milli maraqların təəssübkeşi olan mətbuatın formalaşması və inkişafı dövlətin mətbuat siyasətinin əsas xəttini təşkil edir.

Heç şübhəsiz ki, demokratik dəyərlər, söz və mətbuat azadlığı tarixi nailiyyətlərdir. Bu gün Azərbaycan jurnalistikasında çalışan və özünü jurnalist adlandıran hər bir həmkarımızın həyat və fəaliyyət devizi cəmiyyətdə azad sözun nüfuzunu artırmaq, demokratik inkişafa yardımçı olmaqdır.

Namiq ƏHMƏDOV

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.

Xalq qəzeti.- 2012.- 25 noyabr.- S. 6.