Gəncə Nizami ilə bir boy da ucaldı

Sentyabrın son günləri qədim şəhərin tarixinə əsl dostluq, humanizm, vətənpərvərlik, qonaqpərvərlik, birlik, mütəşəkkillik məqamı kimi əbədi həkk olundu

Bəri başdan qeyd edək ki, dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 870 illiyi ilə əlaqədar sentyabrın 29-u və 30-da Gəncədə yubiley tədbirləri yüksək səviyyədə keçirildi. Dünyanın 45 ölkəsindən 150-dən çox qonağın iştirak etdiyi bu tədbir əsl humanizm, vətənpərvərlik, qonaqpərvərlik, birlik, mütəşəkkillik günləri kimi yaddaşlara əbədi həkk olundu.

Gəncə bu tədbirə - öz müdrik oğlu ulu Nizaminin yubileyinə necə hazırlaşmışdı? Onu yalnız görənlər, bu tədbiri yaxından izləyənlər bilər. Əslində, kütləvi, həm də beynəlxalq bir tədbiri keçirmək olduqca çətin və məsuliyyətli işdir. Amma bu təntənəni təşkil edən məsul şəxslər sübut etdilər ki, Gəncə artıq əyalət şəhəri deyil, onun çox böyük potensialı, beynəlxalq məclislər keçirmək qabiliyyəti var. Qonaqların hər birinə ayrı-ayrılıqda göstərilən diqqət, müxtəlif yerlərdə keçirilən kütləvi tədbirlərin dəqiqliyi, artıq elementlərin olmaması, şəhər sakinlərinin mütəşəkkilliyi bir daha göstərdi ki, indi beynəlxalq səviyyəli tədbirləri də burada təşkil etmək mümkündür.

Nizami Gəncəvinin adına layiq tədbirin keçirilməsi gözlənilən idi. Çünki şəhər bu günlərə bir ildən çox idi hazırlaşırdı. Mübaliğəsiz qeyd etmək istəyirəm ki, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev, az qala, dahi şairdən bir misra deyən şagirdi də dinləmişdi, ona öz məsləhətlərini vermişdi. Nizami Gəncəvi ilə bağlı şəhərdə görülən işlərin hamısı - abadlıq-quruculuqdan tutmuş kitabların çapına, səhnəciklərin hazırlanmasına kimi şəhər rəhbərinin nəzarətində idi. Ötən yazılarımın birində qeyd etmişdim ki, Elmar Vəliyev 2011-ci ilin fevralından Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinə başçılıq etdiyi vaxtdan bu günədək bütün görüşlərdə, müşavirələrdə Nizami Gəncəvinin yubileyinə hazırlığa diqqət yetirir, onun təbliği ilə bağlı işin vacibliyini vurğulayır, ayrı-ayrı məsul şəxslərin hesabatlarını dinləyirdi.

...Əllərində gül-çiçək dəstələri tutan qonaqlar şəhərin baş meydanında ucaldılan ümummilli lider Heydər Əliyevin əzəmətli abidəsi önünə yaxınlaşırlar. Qonaqların arasında Latviya Respublikasının 6-cı Prezidenti, BMT Baş katibinin xüsusi təmsilçisi, Avropa İttifaqının uzunmüddətli inkişaf proqramının vitse-prezidenti xanım Vayra Vike - Freyberqa, Qırğızıstanın sabiq xarici işlər naziri və müvəqqəti hökumətin rəhbəri xanım Roza Otunbayeva, BMT-nin Hökumət Komissiyasının sədri, İsveçrə Konfederasiyası Prezidentinin müşaviri, YUNESKO-nun kommunikasiya üzrə hökumətlərarası panelinin sədri, səfir Valter Fust, dünyanın ən qədim və zəngin İsgəndəriyyə kitabxanasının direktoru, Misir Elmlər Akademiyasının Prezidenti, BMT Baş katibinin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə səfiri, doktor İsmayıl Seragəldi, Türkiyənin sabiq mədəniyyət naziri Namik Zeybək, İngiltərə Kral Akademiyasının rəhbəri, Oksford Universitetinin, Linkoln kollecinin professoru Baronessa Susan Grenfield, görkəmli ictimai-siyasi xadim, yazıçı-şair Oljas Süleymenov və onlarla digər görkəmli şəxslər var idi.

Abidə önünə təzə-tər çiçəklər düzənlər bir daha ulu öndərin xatirəsini yad etdilər. Bir daha xatırlandı ki, daim ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin qayğısını çəkən, onu dünyada tanıdan Heydər Əliyev Nizami Gəncəvinin ədəbi irsinin öyrənilməsi, təbliği üçün misilsiz işlər görmüşdür. Onun rəhbərliyi ilə 1975, 1978, 1979, 1981-ci illərdə və müstəqillik illərində Nizami Gəncəvi ilə bağlı müxtəlif qərarlar qəbul olunmuş, dahi şairin məqbərəsinin yenidən qurulması, əsərlərinin çap olunması, "Nizami günləri"nin hər il keçirilməsi və digər mühüm işlər həyata keçirilmişdir.

Ulu Nizami yurdu qonaqları şərbətlə, sözlə, nəğmə ilə, rəqslə qarşıladı. Sanki, bütün şəhər söz ustasının yanına gəlmişdi. Məqbərə də əvvəlki deyildi. O, əsaslı surətdə, demək olar ki, tamamilə yenidən qurulmuşdu. Burada 7500 kvadratmetrdən çox sahəyə qranit lövhə düzülmüş, dörd hovuz, iki şəlalə və fəvvarə yenidən inşa edilmiş, böyük yaşıllıq zolağı salınmışdır. Bundan əlavə, beş buta qranitlə üzlənmiş, bir süni göl və körpü yenidən təmir olunmuşdur. "Şərq ulduzu" kompleksi yaradılmış, işıqlandırma sistemi yeniləşdirilmişdir. Məqbərənin ətrafında yerləşən "Xəmsə" qəhrəmanlarından ibarət obrazları əks etdirən abidələrin üzərində bərpa işləri aparılmışdır. Məqbərənin yaxınlığında şairin valideynlərinin qəbirləri aşkar olunmuş və Şıx düzü ərazisinə dahi mütəfəkkirin şəcərəsinin daşıyıcıları olan Şeyxzamanlılar qəsəbəsi adı verilmişdir. Məqbərə ətrafında müxtəlif tədbirlərin keçirilməsi üçün amfiteatr təmir olunmuşdur.

Bütün bunlara qonaqlar sonsuz heyranlıqla baxmış, musiqi kollektivlərinin, aktyorların çıxışlarından böyük zövq almışlar. Dahi şairin "Sirlər xəzinəsi", "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun", "Yeddi gözəl", "İsgəndərnamə" poemalarının motivləri əsasında hazırlanan ədəbi-bədii kompozisiyalar, Gəncə Dövlət Filarmoniyasının və Dövlət Kamera Orkestrinin çıxışları, digər səhnəciklər, rəqslər qonaqlarda xoş təəssürat yaratdı. Havanın bir qədər isti olmasına, günəş şüalarının adamı yandırmasına baxmayaraq, heç kim Nizami məqbərəsini tərk etmək istəmirdi. Qonaqlar, sanki, ovsunlanmışdılar. Onların bir neçəsi ilə ayaqüstü söhbətlər apardıq.

Roza Otunbayeva Qırğızıstan Respublikasının sabiq Prezidenti:

- Olduqca əlamətdar hadisədir. Təəssüratlarım zəngindir. Mən Gəncədə adamların əhval-ruhiyyəsinin bu qədər yüksək olmasını, sifətlərindəki sevinci, gözəl şəhərləri, sevimli Nizamiləri üçün iftixar hisslərini öz gözlərimlə gördüm, duydum. Nizami yurdu Gəncənin belə inkişafı bizi də ruhlandırdı. Sizin necə gözəl mədəniyyətiniz var. Belə xor kollektivi, səviyyəli kamera orkestriniz var. Nizami şəhərində çox iş görmüsünüz, çox sağ olun. O, bütün türk dünyasının fəxridir. Siz də türk dünyasına, onun maddi-mənəvi sərvətinə belə diqqət, qayğı göstərirsiniz. Bir daha sağ olun.

Oljas Süleymenov, görkəmli ictimai-siyasi xadim, yazıçı, şair:

- Mən Gəncədə 30 il qabaq olmuşam. O zaman dahi şairin 840 illik yubileyi tədbirlərinə gəlmişdik. Açığını deyim, şəhəriniz əməlli-başlı dəyişib, gözəlləşib. Məqbərə və onun dörd yanını cənnətə döndərmisiniz. Ümumiyyətlə, sizin şəhərdə hara gedirsən ulu Nizami ilə, onun ruhu ilə qarşılaşırsan. Bu, çox yaxşı haldır, buna görə çox sağ olun.

Yadımdadır, o zaman Heydər Əliyevə belə bir sual verdim ki, nə əcəb 850 deyil, 840 illik yubileyi qeyd edirsiniz. Böyük şəxsiyyət üzümə baxıb, "Oljas, yadında saxla, Nizami elə şairdir ki, onun yubileyini hər il keçirmək lazımdır", - dedi. Bu sözlər indi də qulaqlarımda səslənir və Nizami Gəncəvi mənim gözümdə elə bir ucalıqda dayanıb ki, o zirvəyə bütün şairlər, mütəfəkkirlər həsəd apara bilərlər.

Namik Kamal Zeybək, Türkiyə Cümhuriyyətinin keçmiş mədəniyyət naziri:

- Nizami Gəncəvi bütün türk dünyasının fəxridir. Nizami hamımız üçün doğmadır. Bəzən başqa millətin nümayəndələri onu öz şairləri hesab edirlər, sübuta yetirmək istəyirlər ki, Nizami onların şairidir. Bundan əsəbiləşmək, onu başqalarına qısqanmaq lazım deyil. Bir baxın, səmadakı Günəş hamınındır, hamı onun istisindən qızınır. Göydəki ay da hamınındır. Nizami Günəşdir, Aydır, o, bizim hamımızındır. Amma o da faktdır ki, Nizami Gəncənin balasıdır, gəncəlilərin isə atasıdır. Onu mən Nizami Gəncəvi deyil, Nizami Gəncəli çağırıram.

Şəhərdə sentyabrın son iki günündə keçirilən tədbirlər o qədər rəngarəng, yaddaqalan oldu ki, onların hamısı haqqında bir yazıda geniş danışmaq mümkün deyil. Nizami Gəncəvinin yenicə çapdan çıxmış əsərləri, yubiley ilə bağlı digər kitabların təqdimetmə mərasimi, sərgilər qonaqlarda xoş təəssürat oyatdı. Qeyd edək ki, milli-mənəvi dəyərlərimizin keşiyində duran Heydər Əliyev Fondu dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin "Xəmsə"sini əməkdar elm xadimi, professor Xəlil Yusiflinin yeni tərcümələri əsasında təkrar nəşr etdirmişdir. Fond "Xəmsə"yə daxil olan beş poemanı ilk dəfə olaraq birləşdirib külliyyat şəklində də nəşr etdirmişdir. Bundan başqa, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Samir Pişnamazzadənin müəllifi olduğu "Nizami Gəncəvi məqbərəsinin tarixi və taleyi" adlı monoqrafiya da işıq üzü görmüşdür.

Şəhər icra hakimiyyəti tərəfindən də Nizami Gəncəvinin həyat və yaradıcılığı ilə bağlı çoxlu yeni kitablar nəşr olunmuşdur. Hamısı da bir-birindən nəfis, gözəl məzmunlu. Burada yeni tərcümələr əsasında şairin ölməz beşliyi - "Sirlər xəzinəsi", "Xosrov və Şirin", "Leyli və Məcnun", "İsgəndərnamə" və "Yeddi gözəl" diqqəti cəlb edir.

Əməkdar elm xadimi, professor Xəlil Yusiflinin "Nizami Gəncəvi: sələflər və xələflər" Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun dəstəyi ilə Samir Pişnamazzadənin hazırladığı "Nizami Gəncəvi yaradıcılığına əxilik ideologiyasının təsiri" adlı monoqrafiyaları, professor Sevda Qurbanəliyevanın "Nizami Gəncəvinin musiqi dünyası", professor Mübariz Yusifovun "Nizamidə azərbaycançılıq" və digər kitablar hamının böyük marağına səbəb olmuşdu. Belə bir fikri qətiyyətlə demək lazımdır ki, hələ indiyədək Nizami yubileylərinin heç birində bu qədər kitab nəşr edilməmişdi, əlyazmalar tapılıb gətirilməmişdi. "Xəmsə"nin Böyük Britaniya və Avstriya milli kitabxanalarında qorunan əlyazmaları xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti tərəfindən şairin doğma yurduna gətirilərək bərpa və nəşr edilmişdir. Bərpa olunmuş əlyazmaların CD variantı Gəncə Regional Elm Mərkəzində saxlanılır. Bundan başqa, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevin təşəbbüsü ilə Saltıkov Şedrin adına Rusiya Milli Kitabxanasında, Almaniya Milli Kitabxanasında "Xəmsə" əlyazmalarının qorunan nadir nüsxələri Gəncəyə gətirilmişdir.

Şəhərə gələn qonaqlar özləri də bu qənaətə gəldilər ki, dahi Nizami gəncəlilər üçün nə qədər əzizdir, doğmadır, müqəddəsdir. İlk baxışda kiçik görünən ən adi obyekt də Nizaminin adı ilə bağlıdırsa, ona xüsusi önəm verilir. Ucu-bucağı görünməyən və öz simasını son il yarımda tamamilə dəyişən Nizami prospekti şairin dahiliyinə, əzəmətinə layiqdir. Həmin gün onların sırasına biri də qoşuldu. Çoxdan unudulmuş, qapıları bağlanmış, məişət tullantıları məkanına çevrilmiş yeraltı keçid indi tamamilə başqa görkəmdə - gözəl, yaraşıqlı, Nizami miniatürləri, ekspozisiyaları, müdrik sözləri ilə bəzədilmiş halda sakinlərin ixtiyarına verildi. Qonaqlar Nizami ilə bağlı daha bir obyektin açılışında iştirak etdilər.

Nizami Gəncəvinin təbliği ilə bağlı kim bir xeyirxah iş görübsə, həmyerlilərinin adını uca tutubsa, gəncəlilər üçün doğmadır, əzizdir. Elə bu baxımdan Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində keçirilən tədbir böyük maraqla qarşılandı. Dünyanın ən qədim və zəngin İsgəndəriyyə kitabxanasının direktoru, Misir Elmlər Akademiyasının prezidenti, BMT Baş katibinin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə səfiri, doktor İsmayıl Seragəldi və BMT Hökumət Komissiyasının sədri, İsveçrə Konfederasiyası Prezidentinin müşaviri Valter Fusta Aqrar Universitetinin, Latviyanın 6-cı prezidenti, BMT Baş katibinin xüsusi təmsilçisi, Avropa İttifaqının uzunmüddətli inkişaf proqramının vitse-prezidenti Vayra Vike - Freyberqa və Qırğızıstan Respublikasının keçmiş prezidenti Roza Otunbayeva Gəncə Dövlət Universitetinin fəxri doktorları seçildilər.

Başqa bir təntənə Nizami Mərkəzinin təməlqoyma mərasimi ilə bağlı oldu. Qonaqların xeyir-duası və iştirakı ilə keçirilən tədbirdə çıxış edənlər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə Nizami irsinin təbliğinə belə önəm verdiyi üçün minnətdarlıqlarını bildirdilər. Qeyd edək ki, ötən il dekabrın 23-də ölkə başçısının imzaladığı "Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" sərəncamından sonra Gəncədə, o cümlədən respublikanın müxtəlif yerlərində, eləcə də xaricdə saysız-hesabsız tədbirlər keçirilmişdir. Ulu şairin adı ilə bağlı neçə-neçə obyekt açılmış, abidələr ucaldılmışdır. Yeni mərkəz də bu silsilədəndir.

...Şəhər icra hakimiyyətinin böyük iclas zalını az qala tanımayacaqdım. Dəfələrlə olduğum bu salon öz sütunları, çilçıraqları, tərtibatı ilə hamını heyran etdi. Çox qısa vaxt ərzində belə möhtəşəm bir salonun yaradılması və istifadəyə verilməsinin məhz ulu Nizaminin yubiley tədbirlərinə təsadüf etməsi ikiqat fərəhli idi. Nizami Gəncəvinin 870 illiyi ilə bağlı beynəlxalq konfransı giriş sözü ilə Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev açdı. O, qonaqları salamladı, şəhərdə Nizami Gəncəvi ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlədən söz açdı. Konfrans üçün nəzərdə tutulan iki saat necə gəlib keçdi, heç kim hiss etmədi. Çünki bütün çıxışlara Nizami ruhu, Nizami sevgisi hopmuşdu.

Sonra Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti və İsgəndəriyyə, Türkiyə, Gürcüstan və Kəşmir milli kitabxanaları arasında əməkdaşlıq haqqında niyyət protokolu və Gəncə şəhəri ilə Tacikistanın milli kitabxanaları arasında əməkdaşlıq haqqında niyyət protokolu və Gəncə şəhəri ilə Tacikistanın Xocənd şəhəri arasında "qardaşlaşmış şəhərlər" sazişi imzalandı.

... Gəncədə Nizami təntənələri axşamtərəfi bütün şəhər əhalisinin toplaşdığı bayram konserti ilə sona yetdi. Meydana toplaşmış on minlərlə sakin bir daha böyük bir təntənənin, atəşfəşanlığın şahidi oldu.

Bəli, Gəncə Nizami ilə bir boy da ucaldı.

Hamlet QASIMOV

Xalq qəzeti.- 2012.- 5 oktyabr.- S. 9.