Elm elə bir zirvədir ki...

Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin sədri, akademik Qərib Məmmədovun "Azərbaycanda aqrar islahatlar: tənəzzüldən ərzaq təhlükəsizliyinə doğru" başlıqlı kitabı bütövlükdə Heydər Əliyevin 1969-1982-ci illərdə aqrar sahədə həyata keçirdiyi tədbirlərdən, eyni zamanda, torpaq islahatının Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsindən bəhs edir.

İndiki Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Universitetinin orqanı olan çoxtirajlı "Gənc müəllim" qəzetində o, universitetin Tələbə Elmi Cəmiyyətinin üzvü kimi Azərbaycan toponimlərinə, xüsusilə də Ermənistan ərazisində tarixi düşmənlərimiz olan erməni şovinistləri tərəfindən qədim türk-Azərbaycan yer, yurd adlarının dəyişdirilməsinə etiraz bildirən yazıları, müxtəlif yaradıcılıq tədbirlərində tənqidi çıxışları ilə həmişə diqqət mərkəzində olardı.

Bu gün anadan olmasının 65 illiyini qeyd etdiyimiz biologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Qərib Şamil oğlu Məmmədova o illər "yazılarında, çıxışlarında, söhbətlərində ehtiyatlı ol" deyənlər də az olmamışdı. Ancaq bu "etirazlar"a, "xəbərdarlıqlar"a baxmayaraq, o haqlı mövqeyindən geri çəkilmir, bu tarixi haqsızlıqlara tutarlı faktlar və dəlillərlə cavab verməyə çalışırdı.

1969-cu ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi vəzifəsinə seçilən Heydər Əliyevin məruzə və çıxışlarını dinlədikdə: - İndi görərsiniz, özlərindən deyən, Azərbaycan tarixini qərəzçiliklə saxtalaşdıran bu erməni şovinistləri Heydər Əliyevin qarşısında necə diz çökəcəklər - deyə qürurla danışardı.

Coğrafiyaşünas alimlərdən Budaq Budaqovun "Azərbaycan toponimləri", akademik Həsən Əliyevin əsərləri, xüsusən də "Təbiətin harayı" əsəri Qərib Məmmədovun stolüstü kitablarına çevrilmişdi. Tələbə Elmi Cəmiyyətinin üzvü olan Qərib Məmmədov o illərdə yazırdı ki, insan yarandığı gündən ötən milyon illər öncə təbiətin torpağa verdiyi nemətlərlə qidalanmış və həmişə torpaqdan istifadəyə ehtiyac duymuşdur. Azərbaycan dünyanın ən qədim sivilizasiya mərkəzlərindən biri kimi əkinçilik mədəniyyətinə malikdir. Bir tərəfdən, aztorpaqlı ölkə olan Azərbaycan Respublikasının ərazisinin məqsədli şəkildə digər ölkələr arasında bölünməsi, digər tərəfdən isə baş verən təbiət hadisələri, torpaqlarımızın müxtəlif bölgələrdə erroziyaya uğraması gələcəkdə müxtəlif fəsadlar verə bilər. Hələ o zaman tələbə Qərib Məmmədov erroziyaya uğramış, şoranlaşmış, şorakətləşmiş və digər səbəblərdən deqradasiyaya məruz qalmış torpaqların müəyyən edilməsi və xəritələşdirilməsi, onlardan səmərəli istifadə olunması barədə təkliflər irəli sürərdi.

O illərdə yaradıcı tələbə-gənclər haqqında söhbət düşəndə rektorumuz, professor Həşim Ağayev, universitetin elmi işlər üzrə prorektoru professor Rafiq Rəcəbov və başqaları Qərib Məmmədovun elmi yazıları barədə danışar və onun böyük gələcəyinə inandıqlarını xüsusi rəğbətlə qeyd edərdilər.

Arzularının işığında yaşayan Qərib Məmmədovun məqsədi, niyyəti, elə-obaya, torpağa bağlılığı bir daha onda özünü göstərdi ki, o, 1970-ci ildə universitetin coğrafiya-biologiya fakültəsini bitirəndən sonra başqa sahələrdə deyil, məhz ömür yolunda ən çətin sahələrdən biri olan elm sahəsində, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Elmi-tədqiqat erroziya bölməsində əmək fəaliyyətinə başladı. Q.Məmmədov ordu sıralarında xidmətdən sonra Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda fəaliyyətini davam etdirməklə həmin institutun aspiranturasına daxil oldu.

Heç şübhəsiz, bu elm ocağında aspirant kimi çalışması və görkəmli torpaqşünas alimlər - SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Vladimir Volobuyev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki Həsən Əliyev, akademiyanın müxbir üzvləri Məmməd Emin Salayev, Kazım Ələkbərov kimi görkəmli elm adamlarının əhatəsində olan Qərib Məmmədov kitabxanalarda və laboratoriyalarda gecəli-gündüzlü ciddi axtarışlarda oldu.

Belə bir deyim var: Bilik əldə etmək tay-tuş içərisində irəli getmək, elm və sənətdən əl çəkmək isə geriliklə razılaşmaq deməkdir. Bu mənada bilik əldə etmək üçün bir çox hallarda istirahətin nə olduğunu bilməyən Qərib Məmmədov hər cür çətinliyə sinə gərərək 1978-ci ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdi. Kiçik elmi işçi, böyük elmi işçi, laboratoriya rəhbəri vəzifələrində çalışdı. Ancaq bir gün olsun belə, alim qələmini yerə qoymadı. 1991-ci ildə Dnepropetrovsk Dövlət Universitetində doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək ekologiya ixtisası üzrə Azərbaycanda ilk elmlər doktoru və yeganə professor adına layiq görüldü.

1994-cü ildə işlədiyi Azərbaycan Elmlər Akademiyası Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunda çalışan Qərib Məmmədov həmin institutun direktoru vəzifəsinə irəli çəkildi.

Torpaq kadastrı, torpaqların ekoloji münbitlik modeli, torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsi, torpaqların bonitirovkası, torpaqların ekoloji keyfiyyətinin monitorinqi ilə bağlı çoxsaylı, sanballı elmi araşdırmaların müəllifi, o cümlədən Azərbaycan Respublikası ekoloji problemlərinin sistem halında öyrənilməsi konsepsiyasının yaradıcısı kimi torpaqşünaslıq elmi sahəsində tanınmış simalardan birinə çevrildi. Qərib Məmmədov barəsində söz düşəndə ADAU-nun kafedra müdiri, əməkdar müəllim, professor Amin Babayev xüsusi olaraq qeyd edir ki, onun həmişə rəhbərlik etdiyi aspirantlarına əsas tövsiyyəsi belə olardı:

- Nə qədər böyük alim olsan belə, öz biliyinlə qürrələnmə, öhdəsindən gələ bilməyəcəyin işlərdə də öz rəyin haqqında böyük fikirdə olma. Çünki özü haqqında yüksək fikirdə olan insan sonda mütləq peşmançılıq çəkər. Bu mənada Azərbaycanın torpaq ehtiyatları və onlardan səmərəli istifadə olunması, torpaq örtüyü quruluşunun qiymətləndirilməsi, deqradasiya olunması, torpaqların qiymətləndirilməsi, Azərbaycan torpaqlarının aqroekoloji xüsusiyyətlərinin və bonitirovkasının öyrənilməsi, ilk dəfə Azərbaycan Respublikası torpaqlarının ekoloji qiymət xəritəsinin tətbiqi, torpağın iqtisadi (pulla) qiymətləndirilməsinin elmi əsasları, torpaq münbitliyinin konseptual və riyazi modelləşdirilməsi, Azərbaycanın ekoloji problemlərinin sistem halında öyrənilməsi konsepsiyasının işlənilməsi, Azərbaycan torpaq kadastrının rayonlaşdırılması və monitorinqi, Azərbaycan torpaq atlası, meşəaltı torpaqların qorunması məqsədilə bərpa olunan enerji (əsasən külək və günəş) mənbələrindən istifadənin ekoloji qiymətləndirilməsi və s. sahələrdə sanballı kitabların, elmi araşdırmaların müəllifi kimi 40-dan çox aspirantın və elmlər doktorunun yetişməsində xüsusi əməyi olan Qərib Məmmədov həmişə təvazökarlığı ilə də fərqlənib. Təsadüfi deyil ki, akademik Qərib Məmmədov Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki (1992), Beynəlxalq "Neosfer" Akademiyasının həqiqi üzvü (2000), Rusiya Ekologiya Akademiyasının akademiki (2000), Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının akademiki (2001), Beynəlxalq Torpaqşünaslıq Cəmiyyətinin ömürlük üzvü, Beynəlxalq Akademiyanın həqiqi üzvü (Avstriya, 2001) və başqa bu kimi müxtəlif ictimai vəzifələrin öhdəsindən şərəflə gəlir. SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin "Bürünc medalı", V.V.Dokuçayev adına medal, akademik Həsən Əliyev adına mükafat, fəxri diplom və medal, Azərbaycan-Amerika Mədəniyyət Mərkəzi rəyasət heyətinin fəxri fərmanı və başqa bu kimi orden və medalların, mükafatların təltifçisi olduğunu heç bir zaman dilinə gətirmir.

ABŞ, Fransa, Türkiyə, İsveç, İran İslam Respublikası, Rusiya, Ukrayna, Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Belarus, Moldova, Türkmənistan, Gürcüstan, Baltikyanı dövlətlər və başqa ölkələrdə keçirilən beynəlxalq simpozium və konfranslarda dəyərli məruzələr etməklə müstəqil dövlətimizin ünvanına bir qayda olaraq şərəf gətirmiş akademik Qərib Məmmədovun torpağa, Vətənə vurğunluğu torpaqşünas alimlərin həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur.

Q.Məmmədov hələ tələbəlik, aspirantlıq illərindən ulu öndərimiz Heydər Əliyevin torpaq siyasətinin uğurlu nəticələrini həmişə özünün əsas fəaliyyət proqramı kimi qəbul edərdi. Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində ikinci dəfə müstəqillik əldə edən ölkəmiz xarici və daxili düşmənlərimizin birgə səyi nəticəsində dağılmaq ərəfəsində olduğu dövrdə xalqımızın təkidli xahiş və tələbi ilə hakimiyyətə gələn ulu öndərimiz Heydər Əliyev xilaskarlıq missiyasını üzərinə götürərək Azərbaycanı bu bəladan xilas edə bildi. Ölkədə torpaq islahatının aparılması zərurəti yarananda bu məsul vəzifənin icrası akademik Qərib Məmmədova etibar edildi. 1997-ci il iyunun 25-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Qərib Məmmədov Dövlət Torpaq Komitəsinin, 18 aprel 2001-ci il tarixdən isə Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinin sədri vəzifəsinə təyin edildi.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin torpaq siyasətinin icraçısı kimi Qərib Məmmədov öhdəsinə düşən bu məsul və şərəfli vəzifəni layiqincə yerinə yetirməklə yanaşı, bir alim olaraq torpaqşünaslıqf elminin inkişafı üçün elmi axtarışlarını davam etdirdi.

Onun "Azərbaycanda torpaq islahatları", "Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi", "Torpaqların bonitikovkası", "Azərbaycan torpaqlarının bonitikası və aqroekoloji xüsusiyyətləri", "Dağ əkinçiliyi üzrə kollektiv topoqrafiya", "Azərbaycan torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsasları" və başqa bu kimi onlarca elmi əsaslara söykənən kitabları işıq üzü gördü.

Qərib Məmmədov 2004-cü il oktyabrın 23-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə yenidən Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinə sədr təyin edildi. Bu etimad isə onu deməyə əsas verir ki, akademik Qərib Məmmədov ulu öndərimiz Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi torpaq siyasətinin etibarlı icraçısıdır.

Ötən illər ərzində Qərib Məmmədov təkcə torpaq islahatını uğurla davam etdirmədi, həm də bir alim olaraq ulu öndərimiz tərəfindən Azərbaycanda əsası qoyulmuş geodeziya və xəritəçəkmə sahəsinin inkişafını dövlətin və hökumətin tələb etdiyi səviyyədə yerinə yetirmək üçün var qüvvəsi ilə çalışdı. Məhz onun rəhbərliyi altında dövlət və hökumət tərəfindən tapşırılan vəzifələrin səmərəli təşkili, çevik və keyfiyyətli bir şəkildə yerinə yetirilməsinə başlanıldı.

Bir daha xüsusi olaraq qeyd etmək yerinə düşər ki, geodeziya və xəritəçəkmə sahəsi, gənc müstəqil dövlətimizi dövlət dilimizdə xəritələrlə təmin edilməsi, qonşu ölkələrlə dövlət sərhədlərinin (su və quru) delimitasiyası, demarkasiyası və redemarkasiyası işlərinin həyata keçirilməsi, yeni yaradılmış ordumuzun müxtəlif miqyaslı topoqrafik xəritələrlə təmin edilməsi, eyni zamanda, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinin inkişafında əvəzsiz rolu olan geodeziya və xəritəçəkmə sahəsinin inkişaf etdirilməsi müasir və müstəqil dövlətimizin qurucusu və memarı olan ulu öndərimiz Heydər Əliyevin daim diqqət mərkəzində olmuşdur.

Bu tarixi bir həqiqətdir ki, 2003-cü ildə Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə iqtisadi tərəqqi yolunda olan ölkəmiz daha da böyük sürətlə inkişaf etməyə başladı.

Torpaq amili, bir qayda olaraq, Prezident İlham Əliyevin həmişə diqqət mərkəzində olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, dövlət başçısı müxtəlif məruzə və çıxışlarında dəfələrlə qeyd etmişdir ki, hər bir suveren dövlətin sabit və dünya tərəfindən qəbul olunmuş dövlət atributları vardır. Məhz onlar bu siyasi vahidi bir dövlət kimi xarakterizə edir ki, bu atributlardan biri və bəlkə də birincisi torpaq ərazi vahididir.

Heç kəsə sirr deyildir ki, insanlığın yaşam tərzi olan torpaq özünün tarixi vacibliyini heç zaman itirməmiş, əksinə onun insan həyatında rolu və əhəmiyyəti daha da artmaqdadır. Bu mənada son illər dünyanın inkişaf etmiş bir sıra ölkələrini bürüyən iqtisadi böhranın Azərbaycandan yan keçməsi, heç şübhəsiz, dövlətimizin, xalqımızın torpağa bağlılığından və ondan səmərəli istifadə etməsindən irəli gəlmişdir.

Qərib Məmmədov bir torpaqşünas alim olaraq bu qənaətdədir ki, Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi regionların sosial-iqtisadi inkişafı siyasəti ölkəmizdə yoxsulluğun sürətlə azalması, millətin genefondunun qorunması, ailələrin, uşaqların xoşbəxtliyi, ölkənin iqtisadi qüdrətinin artmasına xidmət edən əsas amillərdən biridir.

Aqrar sektor onilliklər boyu ölkəmizin iqtisadiyyatında mühüm yer tutmuşdur. Bu meyil indi də davam edir. Müasir dövrün fərqləndirici xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, kənd təsərrüfatının idarə edilməsi sahəsində köklü dəyişikliklər edilmiş, kəndlilər əsrlər boyu həsrətlə gözlədikləri arzularına qovuşmuş və nəticədə onlar torpağa sahiblik əldə etməklə xüsusi mülkiyyətçiyə çevrilmişlər. Aparılan müqayisəli təhlillərdən görünür ki, aqrar islahatların birinci mərhələsinin nəticələri uğurlu olmuşdur, istehsalın həcmi xeyli artmış, əhalinin yerli mənbələr hesabına ərzaqla təchizatının səviyyəsi yaxşılaşmış, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün real şərait yaranmışdır.

Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsinə rəhbərlik edən və torpaqşünaslıq elminin inkişafında xüsusi xidmətləri olan bir şəxs kimi ölkə başçısı tərəfindən torpaqla bağlı imzalanmış bütün qanun, sərəncam və tapşırıqların, ulu öndər Heydər Əliyevin qəbul etdiyi torpaq islahatlarının uğurla yerinə yetirilməsində bu gün anadan olmasının 65 illiyini qeyd etdiyimiz, əmək fəaliyyətinin 45 ilini torpaqşünaslıq elminin inkişafına həsr etmiş akademik Qərib Məmmədovun da xidmətləri danılmazdır.

Eldar SADIQ,

şair-publisist

Xalq qəzeti.- 2012.- 6 yanvar.- S. 5.