Ötən il Azərbaycanda informasiya
texnologiyalarının sürətli inkişaf
dövrü oldu
Son illər ölkəmizdə
informasiya texnologiyasının inkişafı istiqamətində
bir sıra uğurlu nəticələr əldə
edilmişdir. Bu sahədə həyata keçirilən
davamlı tədbirlərin nəticəsidir ki, Azərbaycanda
İKT sektoru həm dünyada yeni texnologiyaların tətbiqinin
geniş vüsət aldığı bir şəraitdə, həm
də Azərbaycanın dinamik sosial-iqtisadi inkişafı
fonunda genişlənir, modernləşir və ölkənin hərtərəfli
tərəqqisinə öz töhfəsini verir.
2003-cü
ildə ölkədə qəbul edilmiş İKT-nin
inkişafı üzrə Milli Strategiya ilə müəyyən
edilmiş prioritetlərə və dövlət proqramları
ilə müəyyən edilmiş hədəflərə nail
olmaq bu sektorun perspektiv inkişafının əsasını
təşkil edir. Perspektivdə İKT sektorunun inkişafı
ilə bağlı qarşıya qoyulmuş məqsədlərə
nail olunması məqsədilə yerli və regional əhəmiyyətli
layihələr həyata keçirilir. Belə layihələrə
Regional İnnovasiya Zonasının yaradılması,
Avropa-Yaxın Şərq yüksəksürətli informasiya
şəbəkəsi, "Trans-Avrasiya Super İnformasiya
Magistralı"nın (TASİM) yaradılması, Azərbaycanın
ilk telekommunikasiya peykinin orbitə çıxarılması, rəqəmsal
yayım sisteminə keçid və elektron hökumətin
yaradılmasını göstərmək olar. Yaxın
perspektivdə İKT-nin geniş anlamda cəmiyyətdə,
dövlət idarəetməsində və iqtisadiyyatın
bütün sferalarında tətbiqi təmin ediləcək,
İKT infrastrukturu, İT üzrə yerli istehsal inkişaf edəcək
və sektorun ixrac potensialı yüksələcəkdir.
2011-ci il İKT sektoru üçün uğurlu il hesab oluna
bilər.
Qeyd
edək ki, bu il əvvəlki illərdə icrasına
başlanmış bir çox layihələr
tamamlanmış, İKT infrastrukturunun modernləşdirilməsinə
və genişləndirilməsinə yönəlik tədbirlər
həyata keçirilmişdir. "Dövlət
orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin
təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında"
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 2011-ci il tarixli fərmanı
ölkədə e-xidmətlərin tətbiqi
üçün geniş imkanlar açmışdır. Belə
ki, Milli Sertifikat Xidmətləri Mərkəzi
yaradılmış, elektron imza tətbiq edilmiş, dövlət
orqanlarının elektron xidmətlərinin "bir pəncərə"
əsasında təşkili və istifadəsinin təmin
edilməsi məqsədilə "Elektron Hökumət
Portalı" yaradılmışdır və dövlət
orqanlarının xidmətlərinin burada yerləşdirilməsi
üçün işlər aparılır. Ölkə ərazisində
01avqust 2011-ci il tarixdən yeni zona kodları tətbiq edilərək
vahid yeddirəqəmli nömrələnmə sisteminə
keçilmiş, "Azercell Telecom" və "Bakcell
LTD" MMC-yə 3G xidmətlərinin tətbiqi ilə
bağlı lisenziyalar verilmişdir.
Bu il
ənənəvi olaraq Bakıda keçirilən BakuTel Beynəlxalq
sərgi-konfransı Azərbaycanda telefon rabitəsinin
yaradılmasının 130 illiyinə həsr olunduğu
üçün fərqli formatda keçirilmiş və sərgiyə
daha çox dövlətin, həmçinin beynəlxalq təşkilatların
rəsmiləri və şirkətlər qatılması ilə
yadda qalmışdır. İnternet milli seqmentinin inkişaf
etdirilməsi, istifadə qiymətlərinin dəfələrlə
azaldılması, internetə müasir qoşulmaların, o
cümlədən genişzolaqlı, simsiz və mobil vasitələrlə
qoşulmaların tətbiqi, internet-servis provayderinin və
internet-klubların fəaliyyətinə əlverişli şəraitin
yaradılması nəticəsində 2010-cu ildə Azərbaycanda
əhalinin hər 100 nəfərinə düşən
internet istifadəçilərinin sayı 50-yə
çatmış, hazırda isə Azərbaycan əhalisinin
60 faizi internet istifadəçisidir. İnternet istifadəçilərinin
təxminən yarısı genişzolaqlı internet xidmətlərindən
istifadə edir. Bu isə ümumdünya orta göstəricisindən
təxminən 2,5 dəfə yüksəkdir.
Ölkənin
bütün ərazisini əhatə edən fiber-optik magistral
şəbəkələr qurulmuşdur. Bunlara misal olaraq,
AzDataCom, Deltatelekom Azərtelekom və s. göstərmək olar.
Beynəlxalq internet kanallarının ümumi tutumu 45Gb/saniyəyə
çatdırılmış və bu gün Azərbaycan
İran və Gürcüstan kimi ölkələrə
internet xidmətləri ixrac edir.
Rabitə
və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi tərəfindən
"Azərbaycanda genişzolaqlı internet xidmətlərinin
inkişafı üzrə Fəaliyyət Proqramı" və
bu proqramın həyata keçirilməsi üçün Tədbirlər
Planının ilkin variantı hazırlanmışdır.
"Trans-Avrasiya
Super İnformasiya Magistralı" layihəsi çərçivəsində
maraqlı tərəflərin iştirakı ilə konsorsium
yaradılması üzrə intensiv danışıqlar da
aparılır. Bu danışıqlar çərçivəsində
konsorsiumun struktur və biznes modelinin yaradılması üzrə
iki iri görüş keçirilmişdir. Biri bu ilin iyul
ayında Qəbələ şəhərində, digəri isə
noyabr ayında İstanbul şəhərində. Ümumilikdə,
danışıqları konstruktiv və dinamik kimi xarakterizə
etmək olar.
Hazırda
Azərbaycan, Qazaxıstan, Çin, Rusiya və Türkiyə
ölkələrinin iri telekommunikasiya şirkətləri tərəfindən
aparılan danışıqlarda iki ehtimal marşrut müzakirə
olunur. Onlardan birincisi Əsas Cənub marşrutu-Çin,
Qazaxıstan, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə,
Şərqi Avropa və Almaniya ərazisindən keçirilməsi,
ikincisi isə ehtiyat şimal marşrutu-Çin, Qazaxıstan,
Rusiya, Ukrayna, Polşa və Almaniya ərazisindən
keçirilməsidir.
Qeyd
etmək lazımdır ki, sözügedən
marşrutların coğrafiya müxtəlifliyi beynəlxalq
magistral rabitənin tələblərinə cavab verərək,
yüksək etibarlılığı təmin edir. Layihə
iştirakçılarının növbəti
görüşünün 2012-ci ilin mart ayının əvvəlində
Macarıstanın Budapeşt şəhərində
keçirilməsi gözlənilir.
Azərbaycanın "Azerspace-1" telekommunikasiya peyki ABŞ-ın "Orbital Sciences Corporation (Orbital)" şirkətinin zavodunda istehsal mərhələsindədir. Hazırda peyk platformasının tərkib hissələrinin yığılması və platformaya faydalı yükün quraşdırılması üzrə işlər aparılır. Buna paralel olaraq, Əsas və Ehtiyat Yerüstü Peyk İdarəetmə Mərkəzləri üçün lazım olan yerüstü infrastrukturun yaradılması işləri Azərbaycanda həyata keçirilir və yerüstü peyk idarəetmə avadanlığının mühüm hissəsi Orbital şirkəti tərəfindən bu il ərzində Azərbaycana göndəriləcək.
"Azerspace-1" peyki Fransanın "Arianespace" şirkətinin "Ariane 5" raketdaşıyıcısı vasitəsilə Cənubi Amerikada Fransız Qvianası əyalətinin Kuru Kosmodromundan orbitə çıxarılacaqdır. Peykinin istehsalı və onun buraxılması prosesinə texniki monitorinq üzrə Kanadanın Telesat şirkəti məsləhətçimizdir.
Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2009-cu ilin avqustun 17-də təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nın icra edilməsi məqsədilə Azərkosmos Açıq Səhmdar Cəmiyyəti ardıcıl tədbirlər həyata keçirir. Qeyd edək ki, Azerspace-1 peyki adıçəkilən Dövlət Proqramı çərçivəsində istifadəyə veriləcək ilk kosmik aparatdır. Bu gün Azərbaycanda İT sənayesi inkişaf edir, yerli şirkətlərin peşəkarlıq səviyyəsi yüksəlir və onlar elektron bankçılıq və kommersiyanın yayılması proseslərində aktiv iştirak edirlər. Azərbaycanın İT şirkətləri region bazarlarına çıxış əldə edib və regionda bir çox layihələrdə müvəffəqiyyətlə iştirak edir, region bazarlarına öz məhsullarını ixrac edirlər.
Dünya ölkələrində İKT sektorunun strukturunda informasiya texnologiyaları (İT) sahəsi əhəmiyyətli çəkiyə malik olmasına və ölkəmizdə də bu sahə üzrə gəlirlərin həcminin ilbəil artmasına baxmayaraq, İT sahənin İKT sektorunda xüsusi çəkisi 7,7 faiz təşkil edir. Bu sahədə kompleks tədbirlərin görülməsi istiqamətində işlər aparılır. Bunu mövcud şərait və dünyada gedən yeni inkişaf meyilləri tələb edir. Dünya təcrübəsi və son dövr maliyyə böhranı göstərdi ki, İKT-nin daha çox tətbiq olunduğu, iqtisadiyyatın diversifikasiyasına və innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın yaradılmasına nail olunduğu ölkələrdə böhranın təsiri daha az müşahidə olunmuşdur. Dünyada müxtəlif formalarda yüzlərlə xüsusi iqtisadi zona fəaliyyət göstərir. Mütəxəssislərin proqnozlarına görə, dünya əmtəə dövriyyəsinin 40 faizə qədəri bu zonalardan keçir. İnkişaf etmiş ölkələrdən zəif inkişaf edən ölkələrədək dünyanın bir çox regionlarında bu cür zonalar yaradılıb. Gələcək inkişafın qarantı texnoparkların və innovasiya zonalarının yaradılması ilə sıx bağlıdır.
Azərbaycanın iqtisadi-siyasi və coğrafi cəhətdən bağlı olduğu MDB regionunda Rusiya, Belarus və Qazaxıstan kimi ölkələrdə İKT-nin inkişafını nəzərdə tutan xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində intensiv işlərə başlanılmışdır. Ölkədə bu işlər üçün zəruri hüquqi çərçivə, rəqabət və investisiya mühiti mövcuddur. Azərbaycanda artıq Regional İnnovasiya Zonasının (RİZ) yaradılmasına başlanmışdır. Azərbaycanda RİZ-in yaradılması layihəsinin əsas üstünlüyü və spesifik xüsusiyyəti bu günədək dünyada mövcud olan bu tip zonaların müsbət və mənfi təcrübələrinin ətraflı öyrənilərək reallaşdırılması praktik baxımdan mümkün olan və eyni zamanda nəzəri biliklərə əsaslanan Azərbaycan modelinin işlənilməsidir. Güzəştli rejimlərin tətbiq olunacağı RİZ yerli şirkətlərlə yanaşı, xarici şirkətləri də bu sahəyə investisiya qoyuluşuna təşviq edəcək və İT məhsulları istehsalı əhəmiyyətli dərəcədə artacaqdır.
RİZ çərçivəsində yerli və xaricdən idxal olunmuş xammal və yarımfabrikatlar əsasında ixracyönümlü məhsullar istehsal ediləcəkdir. Qeyd edə bilərəm ki, bu gün xarici şirkətlərin ölkəmizə marağı böyükdür və bu da layihənin uğurlu perspektivinin təminatçısıdır. Belə ki, bu gün dünyanın ən yüksək reytinqli 20 İKT-şirkətindən 10-u, yəni "Microsoft", "Cisco Systems", "Hewlett Packard", "IBM", "Apple Computer", "Intel", "Oracle", "Google", "Nokia-Siemens Networks", "Ericsson" kimi şirkətləri Azərbaycanda fəaliyyət göstərir və müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsində aktiv iştirak edirlər.
İKT sahəsində sahibkarlığın inkişafının sürətləndirilməsi məqsədilə RİTN-də yeni layihə üzrə işə başlanılmışdır. Bu layihənin əsas məqsədi yeni innovativ layihələrin çevikliyini təmin etmək, investisiya mühitini yaxşılaşdırmaq, investorların maraqlarını təmin etmək, birgə layihələrdə iştirak üçün imkan yaratmaq məqsədilə İKT sahəsində istehsalı stimullaşdıran və inkişafı təmin edən "İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu"nun yaradılmasıdır. Bu fondu İKT sahəsində yüksək biliklərə malik olan mütəxəssisləri cəlb etməyə, layihələrin səmərəliliyi və vacibliyi haqqında xarici mütəxəssislərlə birgə araşdırmalar aparmağa, hər layihə üçün əsaslandırılmış rəy tərtib etməyə və birgə layihələri idarə etmək üçün menecment bazası yaratmağa, intellektual biznesin inkişafına xidmət edəcəkdir.
"İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu" İKT sahəsində innovasiya mühitinin inkişaf etdirilməsi məqsədilə vençur maliyyələşdirməsini təmin edəcəkdir. Vençur maliyyələşməsi yolu ilə kiçik və yeni şirkətlər tərəfindən aparılan riskli, lakin perspektivli xarakter daşıyan innovasiya layihələrində xarici investorların kapitalından istifadə imkanı yaranmalıdır.
"Azərbaycan Respublikasında 2010-2011-ci illərdə "Elektron hökumət"in formalaşdırılması üzrə Fəaliyyət Proqramı"na əsasən, dövlət orqanlarının informasiyalaşdırılması sahəsində məqsədyönlü işlər görülmüş, o cümlədən geniş elektron hökumət layihələri həyata keçirilmişdir. Xüsusilə qeyd olunmalıdır ki, bu yaxınlarda RİTN tərəfindən elektron imzanın istifadəsi üçün Milli Sertifikat Xidmətləri Mərkəzi istismara verilmiş və ölkədə elektron imzanın tətbiqinə başlanılmışdır. Bu günə kimi EHDİS layihəsi çərçivəsində 15 dövlət qurumunun 60-a yaxın elektron xidmətinin "Elektron hökumət" portalına qoşulması təmin edilmiş və növbəti ildə bütün dövlət qurumlarının portala qoşulması üçün tədbirlər görülür. Tezliklə "Elektron Hökumət Portalı"nın istifadəyə verilməsi planlaşdırılmışdır.
Dövlət qurumlarının elektron hazırlıq səviyyəsi kifayət qədər yüksəkdir. Belə ki, təhsil, səhiyyə, ədliyyə, daxili işlər, gömrük, vergilər, sosial müdafiə və digər sahələrdə tətbiq edilən informasiya sistemləri, reyestrlər və s. informasiya resursları dövlət orqanlarının vətəndaş və təşkilatlarla münasibətlərini sadələşdirmiş, onlara müasir xidmətlərin göstərilməsinə şərait yaratmışdır. "Elektron hökumət"in mühüm tərkib hissəsi olan "Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Dövlət Reyestri"nin formalaşdırılması, elektron bəyannamələrin, elektron hesab fakturaların, ali təhsil məktəblərinə və dövlət qulluğuna qəbul üzrə test imtahanlarında iştirak etmək üçün elektron ərizələrin qəbulu, statistik məlumatların elektron formada təqdim olunması və s. deyilənlərə əyani misaldır.
"Elektron hökumət"ə keçid prosesini sürətləndirmək üçün e-hökumət infrastrukturunun və qanunvericilik bazasının inkişaf etdirilməsi işləri intensivləşdiriləcəkdir.
2012-ci ildə bu sahədə
daha böyük uğurlar qazanılacağı şübhəsizdir.
İltimas Məmmədov,
rabitə və informasiyatexnologiyaları
nazirinin müavini
Xalq qəzeti.- 2012.-
13 yanvar.- S. 5.