20 Yanvar - Azərbaycan xalqının qanlı və şanlı səhifələrindən biri

Bu faciəyə siyasi-hüquqi qiymət verilməsi ulu öndər Heydər Əliyevin mühüm xidməti idi

İmperiyaların öz mövcudluğunu qorumaq üçün qan tökməsi, qırğınlar törətməsi tarixin bütün dönəmlərində olub. Sovet imperiyasının ömrünü uzatmaq üçün belə addımları atanlar da öz tarixi xislətlərinə sədaqət nümayiş etdirmək istəyirdilər. Ancaq 1990-cı ilin yanvar ayında Bakıda törədilmiş qanlı faciənin əsas səbəbi təkcə imperiyanın qorunması deyildi, burada başqa amillər də var idi.

O günlər Moskvada cərəyan edən ictimai-siyasi proseslərin görünməyən qatlarında Azərbaycan xalqının iradəsini qırmaq və respublikamızın torpaqlarının bir hissəsinin, min illərdən bəri Azərbaycan-türk torpaqları olan Dağlıq Qarabağın ermənilərə verilməsi üçün zəmin yaratmaq idi. Əslində Mixail Qorbaçov və onun rəhbərliyi altında çalışanlar bu zəmini yaratmaq üçün hələ 1997-ci ildə dahi Azərbaycan siyasətçisi və görkəmli türk sərkərdəsi olan Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyindən kənarlaşdırılmasına nail olmuşdular. Yəni, sovet dönəminin son illərində Pribaltikada və Gürcüstanda törədilmiş qanlı hadisələr sırf imperiyapərəst siyasətin silahla davam etdirilməsi idisə, Bakıda törədilən vəhşilik həm də Mixail Qorbaçovun milli ayrı-seçkilik siyasətinin və Azərbaycanın ən məhsuldar torpaqlarının, ən səfalı yerlərinin respublikamızdan qopardılaraq Ermənistana verilməsi istəyinin nəticəsi idi. Bu barədə dünyanın bütün qütblərini təmsil edən obyektiv düşüncəli alimlərin və ədalətli siyasətçilərin çoxsaylı qənaətləri mövcuddur.

Ermənilər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətdə olduğu dövrdə Dağlıq Qarabağ məsələsini iki dəfə gündəliyə gətirmişdilər. Lakin hər iki cəhd erməni millətçilərinin məğlubiyyəti ilə nəticələnmişdi. Ulu öndərin siyasi uzaqgörənliyi və şəxsi nüfuzu qarşısında aciz qalan ermənilərin yeganə yolu Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətdən getməsini gözləmək idi. Kremldəki dahi Azərbaycan siyasətçisi həmin illərdə Balayan, Kaputikyan, Muradyan, Xanzadyan və başqa məkrli ermənilərin göz dağına çevrilmişdi. Bu bir fakt idi. İrəvandan azərbaycanlıların adıyla Moskvaya yüzlərlə məktub göndərilir, Heydər Əliyevə qarşı böhtan və iftiralar yazılırdı. Hələ 1987-ci ilin martında İrəvanda çıxan "Vozni" ("Kirpi") jurnalının baş redaktoru Aramais Saakyan oxucuların Dağlıq Qarabağla bağlı sualını cavablandırarkən çox səmimi bir etiraf səsləndirmişdi: "Dağlıq Qarabağ məsələsinə başlamazdan əvvəl yuxarıdakı türk siyasətçisinin məsələsini həll etmək lazımdır... hələ ki, türklərin nümayəndəsi iş başındadır, biz susmalıyıq" - deyə erməni jurnalisti öz məkrli simasını ortaya qoymuşdu.

Yada saldığımız bu fakt təkcə bütün ermənilərin bir azərbaycanlıdan qorxmasının təsdiqi kimi qiymətləndirilməməlidir. Bu fakt həm də onu göstərirdi ki, bütün ermənilər satın aldıqları Mixail Qorbaçovun Heydər Əliyevə qarşı tor qurduğundan xəbərdar idilər. Erməni məkrinin, erməni hiyləsinin və öz tamahının əsirinə çevrilmiş Mixail Qorbaçov açıq-açığına Heydər Əliyevin nüfuzundan xoflanır və onun Kremldəki fəaliyyətini böyük qısqanclıqla qarşılayırdı.

Heydər Əliyevin Sov.İKP MK-nın Siyasi Bürosundan uzaqlaşdırılması Azərbaycan torpaqlarına sahib çıxmaq istəyən ermənilərin və respublikamızda siyasi hakimiyyətə gəlmək istəyən kəmfürsətlərin əlini-qolunu açmış oldu.

Zori Balayan təkcə erməni mətbuatında deyil, həm də fəaliyyəti milli-ayrı-seçkilik üzərində qurulmuş Moskva mətbuatında bar-bar bağırırdı: "Ey Dağlıq Qarabağı arzulayan ermənilər, Heydər Əliyev getdi, bəs indi nə gözləyirsiniz?" Bu, həmin günlər idi ki, Azərbaycanda bəzi yerli siyasətçilərin də "qırışığı açılmış", ulu öndərə qarşı Balayandan da betər iftiralara başlamışdılar.

Təkcə azərbaycanlıların deyil, SSRİ məkanındakı bütün türklərin dayağı kimi çıxış edən Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətdən getməsindən cəmi 15 gün sonra ermənilər Azərbaycana qarşı torpaq iddialarını ciddi şəkildə qaldırdılar. SSRİ rəhbərinin yaxın silahdaşlarından olan iqtisadçı alim Aqanbekyan Parisdə keçirdiyi mətbuat konfransında Mixail Qorbaçovu və erməni separatçılarını ruhlandıran bir bəyanat səsləndirmişdi: "Dağlıq Qarabağ Ermənistana verilməlidir". Halbuki Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətdə olduğu illərdə Aqanbekyan dilini özünə çox möhkəm sıxır və bu qəbildən olan sərsəm fikirləri səsləndirməyə cəsarət etmirdi. Yəni, bu gün haqqında söz açdığımız 20 Yanvar faciəsinin təməlində Azərbaycan xalqının SSRİ rəhbərliyi tərəfindən milli ayrı-seçkiliyə məruz qalması, soydaşlarımızın on əsrlərdən bəri yaşadığı torpaqların zorla alınaraq ermənilərə verilməsinin davam etdirilməsi, xalq azadlıq hərəkatına qarşı həbslər, təzyiqlər, dəyənəklərdən istifadə edilməsinin dözülməz həddə çatdırılması idi. Xalq artıq bu haqsızlığa dözməyərək öz qətiyyətli sözünü demək üçün hamılıqla ayağa qalxırdı. Bu zaman isə artıq yazının əvvəlində qeyd etdiyimiz məqam -imperiyanın öz mövcudluğunu qorumaq istəyi instinkt kimi ortaya çıxdı.

Heydər Əliyev sonralar öz müsahibələrindən birində vəzifədən kənarlaşdırılandan sonrakı illəri xatırlayaraq söyləyirdi: "Azərbaycanın bu milli məsələsi ilə əlaqədar olaraq Qorbaçov, onunla mümkün olmasa Liqaçov, Viktor Çebrikov və DTK sədri, eyni zamanda, Siyasi Büro üzvü Kryuçkovla danışmaq istəyirdim. Əlimdə sənədlər, sübutlar var, Qarabağ Azərbaycanın öz torpağıdır - deyirdim. Onların mənə cavabı isə bu idi: "Biz Qarabağdakı erməni - azərbaycanlı münaqişəsi ilə bağlı problemi özümüz həll edəcəyik". Fikirləşdim ki, bir iş görməliyəm. Moskvadakı xarici jurnalistlərə xəbər verib, bir mətbuat konfransı keçirdim. Bütün günahları Mixail Qorbaçovda və Sov.İKP-də gördüyümü söylədim. Bundan sonra Qorbaçov dərhal DTK sədri Kryuçkova məni təqib etmək barədə göstəriş verdi. 30 il sıralarında çalışdığım Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi indi məni quruluş əleyhinə olan bir şəxs kimi təqib etməyə başladı. Məqsədləri məni təxribat yolu ilə aradan götürüb onlara qarşı mübarizəmi dayandırmaq idi".

Bu proseslərdən sonra hadisələr daha iti sürətlə inkişaf etdi və 1990-cı ilin yanvarında Moskvanın hazırladığı məlum faciə törədildi.

Bakıya qoşunların yeridilməsindən əvvəl buraya göndərilən kontingentin formalaşdırılması məsələsi də bilavasitə ermənilərin sifarişi ilə yerinə yetirilmişdi. Belə ki, guya hərbi qulluqçuların ailələrini qorumaq üçün Azərbaycana göndərilən əsgər və zabitlərin böyük əksəriyyəti Stavropol, Krasnodar və Rostov bölgələrindən könüllü toplanmış ermənilər idi. Yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakıda törədilən qanlı qırğını "əsaslandırmaq" üçün Mixail Qorbaçov soyqırımdan beş-on saat sonra Azərbaycan paytaxtında fövqəladə vəziyyətin elan edildiyini bildirən sənəd imzalamışdı. Guya insanlar fövqəladə vəziyyətin qanunlarına tabe olmadığına görə əsgər gülləsinə tuş gəlmişdilər.

Faciənin miqyası böyük idi və dünyanın müxtəlif guşələrindən gələn xəbərlərdə "azərbaycanlılara qarşı soyqırım" - ifadəsi öz yerini tapırdı. Ölənlər, yaralananlar və itkin düşənlərdən başqa çoxsaylı həbs olunanlar da var idi. Bu isə bütün azərbaycanlıların gözünün odunu almaq məqsədi daşıyırdı.

Etiraf edək ki, dinc və silahsız insanlara qarşı törədilmiş bu vəhşilik, öz mənzilində, həyətində, avtobusda, iş yerində şəhid olanlar barədə çoxsaylı faktlar hamının ürəyində bir xof, qorxu yaratmışdı. Ömrü boyu xidmət etdiyi dövlətin onlara qarşı bu qədər amansız olduğunu görən hər kəs böyük təlaş və ümidsizlik içərisində idi. Xalqın həmin günlərində insanların ölməkdə olan ümidini, inamını yenə də ulu öndər Heydər Əliyev bərpa etdi. Heç bir vəzifəsi olmayan, Moskvadakı evində yaşayan Heydər Əliyev faciənin ertəsi günü respublikamızın Rusiya paytaxtındakı daimi nümayəndəliyinə gələrək kütləvi informasiya vasitələrinin qarşısında Bakı qırğınını lənətləyən bəyanatla çıxış etdi. Ulu öndərin Kremlin qulağının dibində Mixail Qorbaçovun addımlarını lənətləyən bəyanat verməsi xalqın arzu və istəklərinin yenidən baş qaldırmasına səbəb oldu. İstənilən azərbaycanlı hiss etdi ki, onun arxasında böyük dayağı, böyük öndəri, böyük lideri vardır. Məhz həmin bəyanat Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının dönməz xarakter almasının, müstəqillik yolunda qətiyyətli addımlar atılmasının təməlini qoymuş oldu.

Ancaq 20 Yanvar faciəsi barədə danışarkən ulu öndərin başqa bir qətiyyətini və siyasi uzaqgörənliyini də qeyd etmək zərurəti yaranır. Belə ki, nə Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini əldə edəndən sonra respublikamıza rəhbərlik etmiş Ayaz Mütəllibovun dövründə, nə də onu topla-tüfənglə devirib hakimiyyətə gəlmiş AXC-Müsavat iqtidarı illərində 20 Yanvar faciəsi bircə dəfə də olsa gündəliyə gətirilmədi. Nəinki bu faciəyə siyasi- hüquqi qiymət verilməsinə cəhd etmədilər, hətta, onu pisləyən bəyanat da səsləndirilmədi. Xalqın israrlı tələb və çağırışlarından sonra ölkədə siyasi hakimiyyətə qayıdan ulu öndər Heydər Əliyev son illər baş vermiş bütün ictimai-siyasi hadisələr kimi 20 Yanvar faciəsinə də siyasi və hüquqi qiymət verilməsinə nail oldu. Çünki Heydər Əliyevin ictimai-siyasi fəaliyyəti başdan-başa Azərbaycana və Azərbaycan xalqına xidmət üzərində qurulmuşdur. Bugünkü Azərbaycan dövləti də bütün dünyada məhz ulu öndərin şah əsəri kimi qiymətləndirilir.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2012.- 21 yanvar.- S. 2.