Heydər Əliyev və dinamik, tarazlı inkişafın Azərbaycan modeli

Ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində Azərbaycan beynəlxalq təcriddən çıxdı. Bu gün Azərbaycan beynəlxalq aləmdə çox görkəmli yer tutur, beynəlxalq təşkilatların üzvüdür, onlarda fəal iştirak edir. Azərbaycanın iştirakı olmadan bölgədə heç bir regional layihə həyata keçirilə bilməz. Beləliklə, Azərbaycan region üçün mərkəzə çevrilibdir. Bizim nüfuzumuz artır, gücümüz artır. Bütün bunlar Heydər Əliyevin xidmətləridir.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bu günlərdə müstəqil Azərbaycan dövlətinin paytaxtı Bakı şəhəri beynəlxalq iqtisadi marağın diqqət mərkəzində oldu. Aprelin 8-də nüfuzlu Dünya İqtisadi Forumunun (Davos Forumu) növbəti strateji dialoqunu burada keçirməsi Azərbaycanın iqtisadi-sosial uğurları ilə dünya sistemində qazandığı mövqeyin, regionun lider dövləti kimi daşıdığı önəmin bir daha etirafı və təsdiqi oldu.

Keçmiş sovet imperiyasının ucqar əyaləti kimi beynəlxalq aləmdən təcrid, milli haqlarından məhrum edilmiş bu respublika dövlət suverenliyinin ilk 2 onilliyində avtoritar siyasi sistemin hüquqi-demokratik cəmiyyətə, mərkəzləşmiş inzibati üsullarla idarə olunan iqtisadi sistemin liberallaşdırılmış, dünyaya açılmış bazar münasibətlərinə transformasiyası yönündə qazandığı misilsiz uğurları ilə postsovet məkanın öndə gedən, diqqətçəkən ölkəsidir.

Keçmiş kommunist sisteminin parçalanma və dəyişmə ağrılarını yaşasa da, ərazisinin 20 faizinin itirilməsi, əhalisinin 1 milyonunun qaçqın-köçkünə çevrilməsi ilə nəticələnmiş müharibə vəziyyəti davam etsə də Azərbaycan Respublikası bu dağıdıcı proseslərin cəngindən qurtula bilmiş, sivil, demokratik inkişaf yolunda dünyanı heyran qoyan uğurlar qazanmışdır. Necə olmuşdur ki, yeni yola başqa sovet respublikaları ilə müqayisədə ən əlverişsiz mövqedən çıxmış bu Qafqaz dövləti tarixən qısa müddətdə inkişaf etmiş ölkələrin on illər, hətta yüz illər boyu keçdiyi məsafəni qət edə bilmişdir? Bəs dünyanın aparıcı dövlətlərinin qlobal iqtisadi böhranın məngənəsində çapaladığı bir dövrdə Azərbaycan bu bəladan necə kənarda qala bilmiş və hərtərəfli inkişafını davam etdirməkdədir?

Dünyanın iqtisadi-maliyyə mərkəzləri, nüfuzlu strateji qurumlar, tanınmış alim və mütəxəssislər bu aşkar sualların cavablarını axtarırlar. Dirçəliş və tərəqqinin, sabitlik və dinamizmin Azərbaycan modeli öyrənilməkdə, dəyərləndirilməkdədir. Dünya İqtisadi Forumunun (Davos Forumu) “Cənubi Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın gələcəyi ilə bağlı strateji dialoq” mövzusunda Bakıda keçirdiyi söhbət açılan məclisi də bu yöndə daha bir ciddi təşəbbüs oldu.

Dünya İqtisadi Forumunun təsisçisi və icraçı direktoru Klaus Şvabın Bakı forumunun iclasında dediyi sözlər iqtisadi inkişafın Azərbaycan modelinin kənardan ümumi görüntüsündən xəbər verir: “Sonuncu dəfə mən 20 il bundan əvvəl burada olmuşam. Həqiqətən, deməliyəm ki, o vaxtdan bəri çox böyük dəyişikliklər baş verdiyini müşahidə etdim. Bakı şəhəri, həqiqətən, çox gözəl bir məkana çevrilmişdir. Dünya İqtisadi Forumunun Azərbaycanda keçirilməsi bizim üçün bir qürurdur. Azərbaycan çox böyük imkanların olduğu bir ölkədir. Ümumiyyətlə, son illər ərzində ölkədə çox böyük iqtisadi göstəricilər qeydə alınmışdır. Bu, ilk növbədə, ölkənin müstəsna təbii potensialının düzgün istifadəsi sayəsində mümkün olmuşdur. Eyni zamanda, bu nailiyyətlər həmin resurslardan ölkə iqtisadiyyatının şaxələndirilməsində uğurla və bacarıqla istifadə sayəsində qazanılmışdır. Azərbaycan informasiya texnologiyaları, maliyyə, tikinti sahələrində qabaqcıl bir ölkədir”.

Tanınmış iqtisadçı-strateqə görə, bunlar hələ yaxşı bir təməldir, əsl yüksəliş qabaqdadır: “Azərbaycanın nadir coğrafi mövqeyi, yüksək təhsil almış işçi qüvvəsi vardır. Buradakı sağlam mühit, ümumiyyətlə, birgə iş və əməkdaşlıq çərçivəsində çox uğurlar əldə oluna bilər”.

Dünya İqtisadi Forumunun Bakı dialoqunun məramı belə açıqlandı: “Azərbaycanın uğurlarını öyrənmək və onu regional məcraya çıxarmaqla Avrasiya məkanında nadir iqtisadi inteqrasiya konveyerini işə salmaq mümkündür. K.Şvab Bakı tribunasından bəyan etdi: “Avropa qitəsinə, yaxud Asiya regionuna baxsaq, görərik ki, iqtisadi, sosial sahələrdə uğurlar əldə etmək üçün mütləq etibar və uzunmüddətli əməkdaşlıq şəraitində birgə səylər göstərilməkdədir”. Əlavə edək ki, Azərbaycan Avrasiya məkanında belə bir mütləq etibar qazanmış və uzunmüddətli birgə əməkdaşlığa töhfələri ilə möhkəm təməllər yaratmışdır.

Azərbaycanın bugünkü beynəlxalq nüfuza, gerçək yüksəlişə milli tariximizin ən böyük azərbaycanlısı olan Heydər Əliyevin dərin zəkası, sonsuz Vətən sevgisi, böyük amalları, qüdrətli iradəsi və bitib-tükənməyən enerjisi gətirib çatdırmışdır. Bu amal ulu öndəri 35 il müddətində respublikamızı iqtisadi cəhətdən inkişaf etdirən, xalqın gerçək həyatını dəyişdirən, dünyanın nəzərlərində Azərbaycan iqtisadi möcüzəsini yaradan əfsanəvi bir qəhrəman səviyyəsinə qaldırmışdır. Heydər Əliyevin bu qəhrəmanlığı özünü hansı cəhətlərlə aşkara çıxartmışdır:

— Əvvəla, fitri ağlında və istedadında; ikincisi, müstəsna bir zəhmətkeşliyində; üçüncüsü aydın və dəqiq hədəflər seçməsində; dördüncüsü, ardıcıl və qətiyyətli olmasında, nəhayət, hər bir qələbəsilə xalq qarşısında daha bir borcunu yerinə yetirməsindən duyduğu sevincində.

1969-cu ildə Azərbaycanı gerilikdən çıxaracaq, mövcud problemləri həll edəcək rəhbərə ehtiyac yarananda Heydər Əliyevin parlaq fiqurası, siyasi, mənəvi-intellektual keyfiyyətləri başqa namizədlərə üstün gəldi.

1969-cu il iyulun 14-də respublikanın siyasi rəhbərliyinin birinci şəxsi seçilən 46 yaşlı Heydər Əliyev qısa müddətdə bu böyük etimada yüksək layiqliyini sübuta yetirdi. Yeni rəhbər dahiyanə bir zəka və duyumla Azərbaycanı hərtərəfli inkişaf etdirməyin yolunu iqtisadi sferada arayıb-tapdı. Bunun üçün o, alim və mütəxəssislərin obyektiv elmi mülahizələrini öyrənib, sovet gerçəkliklərini nəzərə alıb sürətli inkişaf konsepsiyası hazırladı. Bu konsepsiyanın əsasında təbii-iqtisadi resursların maksimum qiymətələndirilməsi, təşəbbüskarlıq, düzgün kadr siyasəti, möhkəm icra intizamı dayanırdı. İnzibati-amirlik sisteminin imkanlarının tükəndiyi yerdə yeni rəhbər mənəvi-siyasi mexanizmləri işə salırdı.

Bütün bunlarla Heydər Əliyev respublikanın potensialını hərəkətə gətirdi, xalqın ümumi rifah, xoş güzəran, milli varlığı təsdiq naminə böyük hərəkata qoşdu. Elmi cəhətdən əsaslandırılmış məhsuldar iqtisadiyyat, dəqiq hazırlanmış icra mexanizmləri, prinsipial tələbkarlıq 1970-ci ildən başlayaraq respublika iqtisadiyyatını sürətli inkişaf yoluna çıxartdı. Götürülən yüksək qazanc tikinti-quruculuq işlərini sürətləndirməyə, rabitə, nəqliyyat sahələrini genişləndirməyə, təhsil, elm, səhiyyə sahələrinin maddi-texniki bazasını gücləndirməyə şərait yaratdı. O illərin heyrətli yüksəlişi tarixə silinməz-pozulmaz hərflərlə yazılmışdır.

Əvvəlki 50 ildə mövcud olmuş 735 iri sənaye müəssisəsinin sayı 1982-ci ilədək 1048-ə çatdırıldı. Respublikada buraxılan 350 adda məhsul dünyanın 65 ölkəsinə ixrac edilirdi. 14 ildə əvvəlki yarım əsrdəki qədər sənaye məhsulu istehsal edildi. Aqrar respublikada qısa müddətdə ümumi daxili məhsulda sənayenin payı 66 faizə yüksəldi. 14 ildə pambıq istehsalı 300 min tondan 1 milyon, üzüm isə 272 min tondan 2 milyon tona yüksəldi. Azərbaycan ittifaqda yetişdirilən pambığın 9,2, üzümün 27 faizini verirdi.

Bu dövrdə ümumi sənaye istehsalı 2,7 dəfə, kənd təsərrüfatı məhsulları 2,5 dəfə artdı. 1969 - 1982-ci illərdə iqtisadiyyatın inkişafına 7,2 milyard manatlıq, yaxud əvvəlki yarım əsrdəkindən 4,5 dəfə çox kapital qoyuldu. 1982-ci ildə bu rəqəm 1950-ci ildəkini 30 dəfə üstələmişdi. Həmin illərdə respublikada 20 milyon kvadratmetrə yaxın mənzil, 483,4 min şagirdlik məktəb, 13,5 min çarpayılıq xəstəxana, 13,7 min xəstəlik poliklinika istifadəyə verilmişdi. Yeni səhiyyə ocaqlarının həcmi 14 ildə 42,2 faiz artmışdı. Həmin illərdə əmtəə dövriyyəsi, xidmətlər 2,9 dəfə yüksəlmişdi. Əmək fəaliyyətinə cəlb edilmiş adamların sayı 1,5 milyon nəfərdən 2,4 milyon nəfərə çatmışdı.

Bütün bunlar paytaxt Bakının SSRİ-nin cənubunda dünyaya boy göstərən bir şəhərə çevrilməsi, digər şəhərlərin də böyüməsi, abadlaşması, kənd və qəsəbələrin simasının tamamilə dəyişməsi, sivil tələbat amillərinin bütün evlərə yetişməsi, rifahın əsaslı surətdə yaxşılaşması, mədəni yüksəlişə nail olunması demək idi.

14 ildə geridə qalmış aqrar respublikanı göylərə qaldırmış, SSRİ-nin öncül diyarına çevrilmiş Heydər Əliyev 1982-ci ildə Sovet İttifaqını bürümüş gizli böhranı və durğunluğu aradan qaldırmaq təşəbbüsləri başlananda Moskvaya, sovet dövlətinin rəhbərliyinə aparıldı. Burada o, 20-dək ittifaq nazirliyinin işində dönüş yaratmaq üçün ciddi səylər göstərdi. O illərdə Heydər Əliyev Azərbaycanın inkişafına da qayğı və diqqətini artırdı.

SSRİ-nin dağılması, keçmiş iqtisadi əlaqələrin qırılması, müharibə şəraiti, talançılıq, bacarıqsızlıq iqtisadiyyatı alt-üst etdi. Sovet dövrünün son 4, müstəqilliyin isə ilk 2 ilini Azərbaycan xalqı bax beləcə dağılma və fəlakətlərin ağuşunda keçirdi. Nəhayət, xalq fəlakətlərdən cana doyub öz qəhrəmanını — ümummilli lideri təkidlə siyasi hakimiyyətə dəvət etdi.

1993-cü ilin böhranlı yayında Bakıya qayıdıb, ikinci dəfə öz xalqının tale məsuliyyətini üzərinə götürən, müstəqil dövlətin ilk həqiqi seçilmiş Prezidenti olan Heydər Əliyev dahiyanə bir zəka və iradə ilə xilaskarlıq missiyasını həyata keçirdi. Ulu öndər qısa müddətdə iqtidarsız hakimiyyəti möhkəmləndirdi, siyasi sabitliyi bərpa etdi, xarici əlaqələri sahmana saldı, cəbhədə atəşkəsə nail oldu. Bütün bunlarla o, dövlət suverenliyinin dönməzliyinə təminat yaradacaq quruculuq işlərinə başlandı. Ümummilli lider yerli tarixi şəraiti nəzərə almaqla qabaqcıl dünya təcrübəsinə meydan açdı. Heydər Əliyev köhnə iqtisadi sistemin demontajını həyata keçirərkən bazar iqtisadiyyatının Azərbaycan modelini yaratdı. Bu, dövlət tərəfindən tənzimlənən və xalqın maraqlarını maksimum nəzərə alan bazar münasibətləri oldu.

İqtisadiyyatın strateji sahələri dövlətin əlində saxlandı və iri səhmdar cəmiyyətlərə çevrildi. Əkinə yararlı 1,4 milyon hektar torpaq, mal-qara, kolxoz-sovxozların bütün əmlakı 3,5 milyon kənd adamına paylandı. Dövlət müəssisələrinin yerdə qalan hissəsi 3 mərhələdə (kiçik, orta, iri) özəlləşdirildi. Ölkənin əsas təbii sərvəti neftin yüksək texnologiyalar əsasında çıxarılmasını təmin etmək üçün əvvəlcə “Azəri” – “Çıraq” –“Günəşli” yatağı üzrə 8 ölkənin 13 şirkəti ilə “Əsrin müqaviləsi” adını almış möhtəşəm layihə imzalandı. Bunun ardınca neft-qaz hasilatı üzrə 19 ölkənin 41 şirkətini əhatə edən daha 26 layihəyə start verildi.

Hasil ediləcək nefti dünya bazarına çıxartmaq üçün Bakı –Novorossiysk və Bakı – Supsa kəmərləri yenidən quruldu. Bakı – Tbilisi – Ceyhan adlı misilsiz bir kəmər çəkildi. Neft layihələrinin işə salınması ilə ölkədə neft hasilatı 4-5 dəfə artaraq 45-50 milyon tona çatdı. Ulu öndərin Azərbaycan iqtisadiyyatını dünyaya açıq elan etməsi, xarici aləmə fəal inteqrasiya xətti ölkəyə milyardlarla manat investisiya gətirdi. Bu siyasət nəticəsində bu günədək Azərbaycan iqtisadiyyatına 300 milyard manatadək xarici sərmayə yatırılmışdır.

İqtisadi inkişafın Heydər Əliyev modeli Azərbaycan iqtisadiyyatını qısa müddətdə sivil inkişaf yoluna çıxararaq böhrana son qoydu, ümumi həyatı dirçəltdi və sürətli inkişafa qoşdu. 1996-cı ildən başlayan yüksəliş nəticəsində 2003-cü ilədək ölkədə ümumi daxili məhsul 71 faiz artdı. Bunun 75 faizi qeyri-dövlət bölməsinin payına düşürdü. Artan neft gəlirlərini ölkənin gələcək tələbatına və bugünün ümummilli layihələrinə yönəltmək üçün ulu öndər ayrıca Neft Fondu yaratdı. 1993-cü ildə xəzinəsi boş olan valyuta fonduna on milyard manatlarla vəsait yığıldı. Azərbaycan borc alan ölkədən borc verən ölkəyə çevrildi. Respublikada yeni elektrik enerjisi mərkəzləri işə salındı, kənardan qaz alınmasına son qoyuldu. Hazırda dövlət büdcəmizin xərcləri 25 milyard dollar, valyuta ehtiyatlarımız isə 46 milyard dollar həcmindədir.

Ulu öndər daha böyük arzularını, yarımçıq qalmış işlərini başa çatdırmaq üçün çox zəruri bir amili də maksimum nəzərə almış — öz siyasi varisini və qadir siyasi qüvvəni də yetişdirmişdir. Heydər Əliyevin layiqli siyasi varisi Prezident İlham Əliyev onun kursunu ardıcıl və yüksək səviyyədə davam etdirir. Ulu öndərin siyasi irsini yaşadan Yeni Azərbaycan Partiyası və Heydər Əliyev Fondu respublikanın yeniləşmə və tərəqqi yolu ilə yüksəlişinin önündə gedir.

Bu günlərdə başa çatmış Dünya İqtisadi Forumunun yekununda cənab Klaus Şvab Prezident İlham Əliyevə xitabən bu həqiqətə mötəbər bir möhür basdı: “Cənab Prezident, Sizin rəhbərliyiniz altında bu qədər böyük nailiyyətlər əldə etmiş Azərbaycan gələcəkdə qlobal miqyasda ən mühüm rol oynayan mövqelərdən birini tutacaqdır”. Bu uğur, bu tərəqqi, bu perspektiv ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan iqtisadiyyatında yaratdığı dinamik təməllər üzərində yüksəlir.

Tahir AYDINOĞLU

Xalq qəzeti.- 2013.- 14 aprel.- S. 1.