Heydər Əliyevin ən böyük uğurlarından biri məhkəmə-hüquq islahatları idi

Gənc müstəqil Azərbaycan Respublikası artıq təkcə regionun və postsovet məkanının deyil, eləcə də bütövlükdə dünyanın aparıcı dövlətlərindən birinə çevrilmişdir. Bu gün gənc respublikamız Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasına üzv olan 15 ölkədən biridir. Respublikamız dünyanın müxtəlif guşələrindəki sosial-iqtisadi problemlərin həlli məqsədilə yaradılmış “Böyük iyirmiliklərin” toplantılarına dəvət olunur.

Azərbaycan dünyanın kosmik ölkələr klubunun üzvüdür. Bakıda və respublikamızın regionlarında çoxsaylı beynəlxalq tədbirlər təşkil olunur. Azərbaycan dövlətinin razılığı olmadan regionda heç bir iqtisadi layihə reallaşdırılmır və sairə. Yəni bu gün Azərbaycan bütün sahələrdə qüdrətli dövlətə çevrilmişdir. Bu qısa yazının əvvəlində - Azərbaycan qüdrətli dövlətdir - ifadəsini yazmaq çox asandır. Ancaq Sovet imperiyasının dağıntıları arasından çıxarılmış, məhrumiyyətlər və məşəqqətlər içərisində çabalayan bir dövlətin bu günə çatması üçün görülən işlər, həyata keçirilən tədbirlər geridə çox möhtəşəm bir zəhmətin, fədakarlığın qaldığını sübut edir. O zəhmətin və fədakarlığın müəllifi ulu öndərimiz Heydər Əliyev, icraçısı isə Azərbaycan xalqı idi.

Azərbaycanın regionda qüdrətli dövlət kimi formalaşmasını gözü götürməyənlərin qara niyyətlərinə, səriştəsiz soydaşlarımızın çoxsaylı səhvlərinə və zamanın bəxş etdiyi ağrı-acılara baxmayaraq gənc müstəqil Azərbaycan dövləti bütün problemləri geridə qoydu. Hamının yadındadır ki, müstəqilliyin ilk illərində üzləşdiyimiz problemlərin dəf edilməsi inandırıcı görünmürdü. Əksinə, ölkə əhalisi daha ağır günlərin gələcəyindən ehtiyatlanırdı. Ancaq xalqın yol göstərə biləcək ziyalılarının atdığı addım - ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvandan Bakıya dəvət edilməsi yaranmış vəziyyətdən çıxmaq üçün tarixi bir şansa çevrildi. Bu bir həqiqətdir ki, əgər 1993-cü ilin iyununda Heydər Əliyev Naxçıvandan Bakıya gəlməsəydi, Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyinin nəinki 20 illiyini, hətta 10, bəlkə də 5 illiyini qeyd edə bilməyəcəkdi. Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycana xoşbəxtlik və firavanlıq, türk dünyasına isə inkişaf edən bir ölkə bəxş etmişdir. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bir sıra Avropa qurumları 1995-ci ilin noyabrında Azərbaycanda keçirilmiş parlament seçkilərinin nəticələrini və qəbul edilmiş Konstitusiyanın mahiyyətini öyrənənədək bu ölkədə hansısa demokratik addımın atılacağına inanmırdılar. Halbuki, həmin seçkiyə qədər biz 1993-cü ilin oktyabrında açıq və ədalətli prezident seçkisi keçirmişdik, Prezident Heydər Əliyev ölüm hökmünün icrasının müvəqqəti dayandırılması barədə sərəncam vermişdi, ölkəmiz NATO-nun Sülh Naminə Tərəfdaşlıq Proqramına qoşulmuşdu, Xəzərin Azərbaycan sektorundakı karbohidrogen ehtiyatlarının müştərək işlənməsi üçün dünyanın aparıcı neft şirkətləri ilə “Əsrin müqaviləsi” adlı böyük müqavilə imzalanmışdı və sairə. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq avropalılar hələ də müsəlman ölkəsi olan Azərbaycanda qəbul ediləcək ilk milli Konstitusiyanın mahiyyətini gözləyirdilər. Qəbul olunmuş Konstitusiyanın müddəaları ilə tanış olduqdan sonra isə istənilən avropalı səmimi şəkildə etiraf etməli oldu ki, gənc müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni Əsas Qanunu əksər Avropa ölkələrinin əsas qanunlarına nisbətən daha demokratik, daha humanist prinsiplər əsasında işlənmişdir. Məhz bu Əsas Qanun Azərbaycanda mükəmməl hüquq islahatlarının həyata keçirilməsinə zəmin yaratdı.

Bilavasitə ulu öndərin təşəbbüsü və şəxsi iştirakı ilə ölkənin hüquq sistemində köklü islahatlar aparılmasına start verildı. Xalqımızın milli, mədəni və tarixi ənənələrinə söykənərək həqiqi demokratik cəmiyyət yaradılmasına xidmət edən bu islahatlar ilk növbədə insan hüquqlarının daha etibarlı təmin edilməsinə yönəlmişdi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılmış məhkəmə-hüquq islahatı nəticəsində keçmiş sovetlər birliyindən miras qalmış ölkənin hüquq sisteminin demokratik prinsiplər əsasında tamamilə yenidən qurulmasına nail ola bildik. Bu islahatlar yeni mütərəqqi qanunların, o cümlədən “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında”, “Məhkəmələr və hakimlər haqqında”, “Prokurorluq haqqında”, “Polis haqqında”, “Əməliyyat-axtarış fəaliyyəti haqqında” və digər qanunların, əvvəlkilərdən prinsipcə köklü surətdə fərqlənən Mülki və Mülki-Prosessual, Cinayət və Cinayət-Prosessual, Cəzaların İcrası və sair məcəllələrin qəbul edilməsini reallığa çevirmişdir. Əlavə edək ki, bu qanunların hamısı demokratik prinsiplər əsasında və beynəlxalq hüquq normalarının tələblərinə uyğun hazırlanmışdır. Üstəlik, bilavasitə dövlət başçımızın tövsiyəsi ilə həmin sənədlərin hamısına beynəlxalq ekspertlər rəy vermişdilər. Bu da bir uğur kimi qəbul edililməlidir ki, beynəlxalq ekspertlər bizim qanunların hamısını yüksək qiymətləndirmişlər.

Ölkənin ədliyyə sisteminin Avropa təcrübəsi əsasında yenidən qurulması məqsədiylə respublikamızda birinci instansiya, apellyasiya və kassasiya instansiyalarından ibarət yeni üçpilləli müstəqil məhkəmə sistemi yaradılmışdır. Bu barədə aşağıda söz açacağıq. Öncə isə qeyd edək ki, respublikamızda bu məsələ 1993-cü ilin payızından bəri daim diqqət mərkəzindədir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi barədə 19 yanvar 2006-cı il tarixli fərmanının imzalamasından sonra isə həmin proses keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçmişdir. Belə ki, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılması, əhalinin məhkəmələrə müraciət etmək imkanlarının asanlaşdırılması və ölkə regionlarının inkişafı məqsədi ilə yeni məhkəmələr, o cümlədən regionlarda yeni apellyasiya məhkəmələri yaradılmış, hakimlərin sayı 2 dəfə artırılmış, məhkəmə aparatlarının strukturu təkmilləşdirilmişdir. Ən başlıcası, gənc respublikamızda Ədliyyə Akademiyası adlı mükəmməl bir tədris müəssisəsi yaradılaraq fəaliyyətə başlamışdır.

Aparılan islahatlar nəticəsində formalaşdırılmış yeni qaydalara əsasən bu gün Azərbaycan Respublikasında birinci instansiya məhkəməsi kimi rayon (şəhər) məhkəmələri, ərazi yurisdiksiyası üzrə fəaliyyət göstərən hərbi, inzibati-iqtisadi və ağır cinayətlər məhkəmələri fəaliyyət göstərir. Müvafiq olaraq ölkənin 6 regionunda apellyasiya məhkəmələri formalaşdırılmışdır. Həmin məhkəmələr 4 kollegiyadan - mülki, cinayət, hərbi və inzibati-iqtisadi kollegiyalardan ibarət olmaqla müvafiq ərazi yurisdiksiyası üzrə fəaliyyət göstərirlər. Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələrinin təşkilində muxtar respublikanın Ermənistan Respublikası tərəfindən blokadada saxlanılması nəzərə alınmışdır. Belə ki, Naxçıvan Ali Məhkəməsi muxtar respublika məhkəmələrinə münasibətdə apellyasiya instansiyasıdır. Həmin məhkəmənin qərarlarına isə kassasiya qaydasında Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi tərəfindən baxılır. Kassasiya instansiyası məhkəməsi olan Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinin tərkibində isə 4 məhkəmə kollegiyası - Mülki, Cinayət, Hərbi və İnzibati-İqtisadi Məhkəmə kollegiyaları vardır. Ali Məhkəmə tərəfindən apellyasiya məhkəmələrinin qərarlarına kassasiya qaydasında baxılır.

Ölkənin ali konstitusiya ədalət mühakiməsi orqanı olan Konstitusiya Məhkəməsində Azərbaycan Konstitusiyasının aliliyi təmin edilir. Bundan başqa, respublikamızda aparılan islahatlar çərçivəsində qəbul edilmiş “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” (23 dekabr , 2003-cü il) Qanuna əsasən pozulmuş hüquq və azadlıqların bərpası ilə bağlı vətəndaşların birbaşa Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək hüququnun həyata keçirilməsi mexanizmi müəyyən edilmişdir. Bu sistem Azərbaycanla eyni vaxtda müstəqillik əldə etmiş ölkələrin böyük əksəriyyətindəki həmkarlarımız tərəfindən maraqla qarşılanır və öyrənilir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin bizim sahə ilə bağlı ən mühüm çağırışlarından biri də o idi ki,ədalət mühakiməsinin səmərəliliyi artırılsın. Bu istiqamət üzrə reallaşdırılan tədbirlər çərçivəsində Avropa Şurası ilə səmərəli əməkdaşlıq şəraitində hazırlanaraq qəbul edilmiş “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” qanuna müvafiq dəyişikliklər barədə və “Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında” qanunlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dünyada icra edilən bütün beynəlxalq norma və prinsiplərə uyğun şəkildə hazırlanmış həmin qanunlar əsasında məhkəmə hakimiyətinin özünüidarə orqanı olan Məhkəmə-Hüquq Şurası yaradılmışdır. Onun tərkibi 15 nəfərdən ibarətdir və əsasən hakimlərdən, habelə ölkə Prezidentinin, Milli Məclisin, prokurorluğun, Vəkillər Kollegiyasının nümayəndələrindən və digər şəxslərdən ibarət formalaşdırılır.

Tətbiq olunan yeniliklərdən biri də odur ki, hakimlərin immunitetinə və səlahiyyət müddətlərinə yenidən baxılmış, hakim vəzifəsinə müddətsiz təyinat müəyyən olunmuş, onların intizam məsuliyyəti məsələləri bilavasitə Məhkəmə-Hüquq Şurasının səlahiyyətinə aid edilmiş, hakim vəzifələrinə namizədlərin seçilməsi üçün yeni qurum - Hakimlərin Seçki Komitəsi formalaşdırılmışdır.

Əlbəttə, ədliyyə sistemində çalışmaq, ədalətin bərqərar olunması prosesinin iştirakçısına çevrilmək istəyən gənclərin sayı istənilən qədərdir. Ona görə də həmin adamlar arasından gənc və qüdrətli Azərbaycan dövlətinin ədliyyə sisteminə layiq olanları seçmək o qədər də sadə məsələ deyil. Odur ki, bu məsələ dövlət tərəfindən məxsusi olaraq nizamlanır. Hakim seçkilərinə dair yeni qaydalara əsasən hakim olmaq üçün ilk dəfə olaraq 2005-ci ildən çoxmərhələli prosedurlarla, test üsulu ilə, habelə yazılı və şifahi imtahanlar keçirilmiş, hakimliyə namizədlər üçün uzunmüddətli tədris kursları təşkil olunmuş və bu kurslara yüksək məhkəmə hakimləri, görkəmli alimlər, zəngin biliyə və təcrübəyə malik şəxslər və beynəlxalq təşkilatların ekspertləri cəlb olunmuşlar. Keçirilmiş 3 seçim prosesində 2200-dək hakimliyə namizəd iştirak etmiş və onlardan 235-i bütün mərhələlərdə müvəffəqiyyət qazanaraq hakim vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

Təbii ki, ədliyyə sisteminin fəaliyyətini peşəkar vəkillərin iştirakı olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Ona görə də müstəqil təsisat olan Vəkillər Kollegiyasının fəaliyyətinin yeni, demokratik əsaslarla təşkil edilməsi və əhaliyə hüquqi yardımın yaxşılaşdırılması məqsədi ilə 1999-cu ildə “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” qanun qəbul edilmiş, hüquqi yardım göstərilməsində bu orqanın rolunun daha da artırılması üçün bu sahədə qanunvericilik daha da təkmilləşdirilərək müasir tələblərə uyğunlaşdırılmışdır.

Bir sözlə, bu gün Azərbaycan cəmiyyət həyatının bütün sahələrində olduğu kimi ədliyyə sahəsində də böyük uğurlara imza atır. Bütün bunların təməlində isə ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi uzaqgörənliyi və müdrikliyi dayanır. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, gənc müstəqil Azərbaycan dövləti bütün sahələrdə daim qanunları, xüsusən, Konstitusiyanın müddəalarını əsas tutmuşdur və bundan sonra da belə olacaqdır.

Nəhayət, bu gün Azərbaycan ədliyyəsi barədə söz açarkən mütləq qeyd etməliyik ki, bizim sahənin əməkdaşlarının əmək fəaliyyətinin ən müasir dünya standartları səviyyəsində qurulması, onların sosial problemlərinin həlli daim dövlətin və möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin diqqət mərkəzindədir.

Mehman NURİYEV,

Şəki Rayon Məhkəməsinin sədri

Xalq qəzeti.- 2013.- 7 aprel.- S. 7.