Azərbaycanda güclü sənaye potensialı yaradılır

Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, cari ilin birinci yarısında da ölkəmizin iqtisadi və sosial həyatında dinamik inkişaf prosesi davam etmiş, istehsal və xidmət sahələrində qazanılan uğurların sayı xeyli artmışdır.

Bir sıra istehsal sahələrində məhsul buraxılışının həcminin artması, investisiya fəallığının daha da güclənməsi, sahibkarlığın stimullaşdırılması və təşəbbüskarlığa geniş meydan verilməsi ölkənin iqtisadi dayaqlarını bir qədər də möhkəmləndirmişdir. “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” çərçivəsində nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrası bölgələrdə iqtisadi fəallığın artmasına təkan vermişdir. Bütün bunlar isə ölkədə iqtisadiyyatın dinamik və tarazlı inkişafının sürətləndirilməsi üçün zəmin yaratmışdır.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2013-cü ilin birinci yarısında Azərbaycanda 27,2 milyard manat həcmində ümumi daxili məhsul istehsal olunmuşdur ki, bu da əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5 faiz və ya müqayisəli qiymətlərlə 1,3 milyard manat çoxdur.

Ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən sənayenin dinamik inkişafını təmin etmək üçün həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər də müsbət nəticələr verir. Bir qədər əvvəl ölkədə neft hasilatının aşağı düşməsi ilə əlaqədar olaraq sənaye məhsulunun istehsalında azalma qeydə alınsa da, artıq bu sahədə də müəyyən inkişaf təzahürləri müşahidə olunur. Belə ki, cari ilin ilk yarısında ölkənin sənaye sahələrində 16,9 milyard manatlıq məhsul istehsal olunmuş və xidmətlər göstərilmişdir ki, bu da əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,3 faiz çoxdur. Hesabat dövründə Azərbaycanın qeyri-neft sənayesində isə 2,9 faiz artım qeydə alınmışdır. Bu da, heç şübhəsiz, ölkənin sənaye potensialının artması, yeni istehsal sahələrinin yaradılması ilə bağlıdır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkə üzrə istehsal olunmuş ümumi sənaye məhsulunun 12 milyard 506,4 milyon manatlığı və ya 74 faizi mədənçıxarma, 3 milyard 357,3 milyon manatlığı və ya 19,9 faizi emal, 922,6 milyon manatlığı və ya 5,5 faizi elektrik enerjisi, qaz, buxar və kondisiyalaşdırılmış hava ilə təchizat bölməsində, 100,6 milyon manatlığı və ya 0,6 faizi isə su təchizatı, tullantıların təmizlənməsi və emalı bölməsində yaradılmışdır. Bütövlükdə isə son 10 ildə iqtisadiyyatın aparıcı sahəsi olan sənayenin real həcmi təqribən 2,6 dəfə artmışdır. Bu da Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda həyata keçirilən uğurlu sənayeləşmə siyasətinin məntiqi nəticəsidir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ölkə sənayesinin real həcminin artmasında ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış uğurlu neft startegiyası mühüm rol oynamışdır. Belə ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin transmilli şirkətləri ilə bağlanmış sazişlər Azərbaycanda neft və qaz sənayesinin sürətli inkişafını təmin etmiş, adı çəkilən sahələrdə hasilatın rekord səviyyəyə çatmasına səbəb olmuşdur. Yeri gəlmişkən, Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin, eləcə də digər nəql marşrutlarının uğurlu fəaliyyəti Azərbaycanın ixrac imkanlarını xeyli artırmışdır. Bu da ölkəmizin Avropa və dünyanın enerji təhlükəsizliyinin təminatında daha yaxından iştirak etməsinə imkan yaratmışdır.

2013-cü ilin yanvar-iyun aylarında ölkə üzrə istehsal olunmuş sənaye məhsulunun 80,3 faizi özəl bölmənin payına düşmüş, ümumi istehsalın 93,1 faizi sənaye mallarının, 6,9 faizi isə sənaye xarakterli xidmətlərin istehsalı hesabına yaranmışdır. Göründüyü kimi, ölkədə sərbəst istehsal fəaliyyəti üçün yaradılmış əlverişli şərait və azad sahibkarlığa geniş meydan verilməsi nəticəsində sənayedə qeyri-dövlət bölməsinin payı artmaqdadır. Onu da deyək ki, bir vaxtlar dövlət mülkiyyətində olmuş sənaye obyektlərinin bazasında bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun yaradılmış yeni istehsal sahələrinin işində də böyük canlanma hiss olunur.

Hesabat dövründə istehlakçılara 16,8 milyard manatlıq sənaye məhsulu göndərilmişdir. Bununla yanaşı, 2013-cü ilin iyul ayının əvvəlinə sənaye müəssisələrinin anbarlarında əvvəlki dövrlərdən qalan qalıqlar da nəzərə alınmaqla 337,9 milyon manatlıq hazır məhsul ehtiyatı olmuşdur. Ehtiyatların daha çox hissəsi - 70,5 faizi Bakı şəhərinin payına düşmüşdür. Qalan hissəsi isə Sumqayıt (10,2 faiz), Gəncə (2,5 faiz), Şirvan (1,2 faiz), Mingəçevir (0,2 faiz) və respublikanın digər rayonlarının sənaye müəsisələrinin anbarlarında qalmışdır. Bundan əlavə, anbarlarda başqa müəssisələrdən alınmış və satış üçün nəzərdə tutulmuş 14,5 milyon manat məbləğində digər mallar da olmuşdur.

Beynəlxalq iqtisadi fəaliyyət növlərinin təsnifatına gəlincə isə, mədənçıxarma və ya hasilat sənayesi əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, yenə də iqtisadiyyatda xüsusi çəkiyə malik olmuşdur. Bu sahə isə əsasən neft və qaz hasilatı hesabına formalaşır. Bu ilin birinci yarısında ölkə üzrə 21,8 milyon ton xam neft və 8,9 milyard kubmetr əmtəəlik qaz hasil olunmuşdur.

Azərbaycanın qızıl istehsal edən dövlətə çevrilməsini də ölkənin iqtisadi həyatı üçün əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirmək olar. Cari ilin altı ayı ərzində ölkəmizdə 543,9 kiloqram qızıl və 331,3 kiloqram gümüş istehsal edilmişdir. Bundan əlavə, hesabat dövründə mədənçıxarmanın digər sahələrindən sayılan bentonit, duz və əhəng daşı istehsalı müvafiq olaraq 16,5 min ton, 14,3 min ton və 177 min ton təşkil etmişdir.

Ölkə sənayesində ikinci böyük xüsusi çəkiyə malik olan emal bölməsinin müəssisələri və fərdi sahibkarları (ev təsərrüfatlarının sənaye istehsalı da nəzərə alınmaqla) tərəfindən 3 milyard 343,9 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuş, sənaye xarakterli xidmətlər göstərilmişdir. İstehsalın daha çox hissəsi qida məhsullarının payına düşmüşdür. Belə ki, ötən altı ayda ölkə üzrə 1 milyard 375 milyon manatlıq qida məhsulları və müxtəlif içkilər istehsal olunmuşdur. Hesabat dövründə mühüm növ qida məhsullarından sayılan qənd və şəkər tozu, üzlü süd, pendir, kəsmik, cem və marmelad, eləcə də pivə və alkoqolsuz içkilərin istehsalı xeyli artmışdır.

Emal sənayesinin toxuculuq, tikiş, dəri, dəridən məmulatlar və ayaqqabı istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr tərəfindən ötən dövr ərzində 45,3 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur. Yanvar-iyun aylarında pambıq lifi, pambıq iplik, pambıq parçalar, corab məmulatları və üstü dəridən olan ayaqqabıların istehsalında daha çox artım qeydə alınmışdır.

Emal sənayesində ikinci böyük xüsusi çəkiyə malik olan neft məhsullarının istehsalı sahəsində isə altı ay ərzində 10,6 faizlik artım müşahidə olunmuşdur. Hesabat dövründə ölkədə 1 milyon 265 min ton dizel yanacağı, 701,5 min ton avtomobil benzini, 358,1 min ton ağ neft, 154,5 min ton neft bitumu, 75,4 min ton neft-kimya sənayesində istifadə üçün benzin və 22,5 min ton sürtkü yağları istehsal olunmuşdur.

Adı çəkilən bölmənin kimya sənayesində, rezin və plastmas məmulatlarının, həmçinin əczaçılıq məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr isə yarım il ərzində 135,5 milyon manatlıq məhsul istehsalına nail olmuşlar. Əsas kimya məhsullarından yod, alüminium sulfat, izopropil spirit, lak-boya məmulatları, məsaməli poliruetan lövhələri, bərk polipropilen borular, borucuqlar, plastik yemək və mətbəx qablarının istehsalı əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.

Yanvar-iyun aylarında tikinti materialları sənayesində 173,5 milyon manatlıq məhsul istehsal edilmişdir ki, bu da əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 24,6 faiz çoxdur. Müəssisələr tərəfindən 976,8 min ton sement, 658,8 min ton hörmə üçün hazır beton qarışığı və 99,7 min ton tikinti gipsi istehsal olunmuşdur.

Emal bölməsinin metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalı müəssisələri isə cari ilin yanvar-iyun aylarında 201,3 milyon manatlıq məhsul istehsal etmiş və xidmətlər göstərmişlər. Adı çəkilən bölmənin çuquntökmə, poladtökmə, armatur, polad borular, alüminium çubuqlar, millər və profillərin istehsalında isə xeyli artım müşahidə olunmuşdur. Bununla yanaşı, bölmənin kompyuter, elektron və optik məhsulların, elektrik avadanlıqlarının, maşın və avadanlıqların, eləcə də nəqliyyat vasitələri, avtomobil, qoşquların istehsalı sahələrində də məhsul buraxılışı xeyli artmışdır. 2013-cü ilin birinci yarısında ölkədə 89 ədəd güc transformatoru, 3,3 min ədəd məişət soyuducusu, 147 ədəd yük və 316 ədəd minik avtomobili və 413 ədəd traktor istehsal edilərək satışa çıxarılmışdır. Bu dövrdə Azərbaycanda kompyuter, elektron və optik məhsulların, elektrik avadanlıqlarının istehsalı sahəsində məhsul buraxılışının həcmi 123 milyon manat təşkil etmişdir.

Ölkə sənayesinin digər sahəsi olan elektrik enerjisi, qaz, buxar, kondisiyalaşdırılmış hava ilə təchizat bölməsində 856,8 milyon manatlıq məhsul istehsal olunmuş, xidmətlər göstərilmişdir. Cari ilin altı ayında ölkədə 10,4 milyard kVt-saat elektrik enerjisi istehsal olunmuşdur ki, bunun da 7,8 faizi su, 92,2 faizi isə istilik elektrik stansiyalarının payına düşmüşdür.

Bu ilin birinci yarısında ölkənin sənaye müəssisələrində çalışan muzdlu işçilərin sayı əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5,2 faiz artaraq 178,8 min nəfərə çatmış, onların orta aylıq əmək haqları 7,8 faiz yüksələrək 635,8 manat təşkil etmişdir. İşçilərin hər beş nəfərindən üçü sənayenin dövlət bölməsinə, ikisi isə qeyri-dövlət bölməsinə məxsus müəssisələrdə çalışmışdır. Sənaye işçilərinin orta aylıq əməkhaqqı 449,5 min manat təşkil etmişdir. Qeyri-dövlət müəssisələrində çalışan işçilərin əmək haqqı isə 6,4 faiz artaraq 751,7 manat olmuşdur.

Yaxın illərdə Azərbaycan sənayesini daha yüksək inkişaf tendensiyası gözləyir. Təsadüfi deyil ki, Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin birinci yarısının sosial-iqtisadi inkişafının yekunları və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında Prezident İlham Əliyev demişdir: “Sənayeləşmə ilə bağlı artıq bütün müvafiq göstərişlər verilmişdir. Sadəcə olaraq bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, bu sahə prioritet olaraq qalır. Sənaye parklarının yaradılması prosesi gedir. Yaxın aylarda biz bu parklarda artıq yeni müəssisələrin açılışını qeyd edəcəyik. Azərbaycanın sənaye potensialı böyüyür, artır. Əminəm ki, bu artım gələcək illərdə daha da böyük rəqəmlərlə ölçüləcək”. Elə hazırda tikilməkdə olan böyük sənaye kompleksləri də onu deməyə əsas verir ki, yaxın illərdə Azərbaycanda çox güclü sənaye potensialı yaradılacaqdır. Eyni zamanda, hazırda regional sənayenin inkişaf etdirilməsi də dövlətin qarşısında duran əsas prioritetlərindəndir. Məlum olduğu kimi, paytaxt Bakı ilə yanaşı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir şəhərlərində də iri sənaye komplekslərinin tikintisi nəzərdə tutulur. Bütövlükdə isə Azərbaycanın yeni neft strategiyasının uğurla reallaşdırılması, ikinci regional inkişaf proqramında nəzərdə tutulan tədbirlərin yerinə yetirilməsi, eləcə də yerli istehsalın stimullaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər və s. amillər ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən sənayenin inkişafını bir qədər də sürətləndirəcək.

Mirbağır YAQUBZADƏ

Xalq qəzeti.- 2013.- 6 avqust.- S. 1.