İnkişafımızın
prioritet istiqaməti
6 dekabr rabitə və informasiya texnologiyaları işçilərinin peşə bayramı günüdür
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2 dekabr
2006-cı il tarixli sərəncamı
ilə hər il 6 dekabr
rabitə və informasiya texnologiyaları
sahəsi işçilərinin peşə bayramı günü kimi qeyd olunur. Bu
günü
həmin sahə işçilərinin böyük
qürurla bayram etməyə
haqları var. Azərbaycanın bu sahədə
qazandığı uğurlar beynəlxalq
aləmdə belə təqdim olunur.
Bu
uğurların miqyası olduqca genişdir.
Ölkəmizdə son 10 il ərzində möhtərəm Prezidentimiz İlham
Əliyev tərəfindən həyata keçirilən
davamlı iqtisadi
siyasət və qeyri-neft sektorunun
hərtərəfli inkişafına yönələn dövlət
proqramları, həyata keçirilən islahatlar,
dövlət dəstəyi
və qayğısı qeyri-neft sektorunun aparıcı sahəsi olan informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları (İKT) sektorunun da ölkə iqtisadiyyatımızın
inkişafına öz töhfəsini verməsini
təmin etmişdir. Azərbaycanda
İKT sektorunun 10 illik
inkişaf yolundan
danışarkən ilk öncə qeyd etmək lazımdır ki,
ölkəmiz Cənubi Qafqazda informasiya cəmiyyətinə keçid
strategiyası qəbul etmiş (2003-cü
il) birinci və yeganə
dövlətdir. Ümumilikdə isə Azərbaycan bu xarakterli strategiyanı qəbul
edən azsaylı ölkələrdən biridir. Sektorun davamlı
inkişafının bu sahədə qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi
və ölkə başçısının sərəncam
və fərmanları müəyyən etmişdir.
Ötən 10 il ərzində qeydə alınan inkişaf tempini statistik rəqəmlər daha
əyani xarakterizə edir. Qeyd
olunan müddətdə sektorda
orta illik artım tempi 20-25 faiz təşkil
etmiş, sektor hər
3 ildə 2 dəfə genişlənmış və sektorun həcmi təqribən 6 dəfədən
çox artaraq təxminən
2 milyard dolları ötmüşdür.
Bundan başqa, sahə
üzrə gəlirlərdə özəl sektorun
payı 67,4 faizdən 80 faizə yüksəlmişdir. Qeyd edim ki,
son 10 il ərzində
sektora təqribən 2,5 milyard
dollar investisiya
yatırılmışdır.
Ötən müddət
ərzində həyata keçirilən səmərəli
işlərin məntiqi nəticələrindən biri də, 2008-ci ildə MDB regionunda
ilk dəfə Azərbaycanda bütün ölkə ərazisinin tam telefonlaşdırılması təmin edilmişdir. Eyni zamanda, 2010-cu ildə MDB-də ilk
dəfə olaraq ölkəmizdə telefon şəbəkəsi tam
elektronlaşdırılmışdır. Bununla
yanaşı, telefon şəbəkəsinin
təqribən 40%-i NGN texnologiyası əsasında yenidən
qurulmuş,
1 avqust 2011-ci il
tarixdən MDB regionunda ilk
dəfə ölkə ərazisində vahid
nömrələmə sisteminin və yeni zona kodlarının tətbiqinə
başlanılmışdır.
İKT sektorunun son 10 ilini 2005-ci ildə 3-cü mobil
operator “Azerfon” MMC-nin fəaliyyətə başlaması,
2009-cu ildən etibarən mobil şəbəkədə
3G texnologiyasının tətbiqi, 2012-ci ildən ölkədə
4G xidmətinin istifadəyə verilməsi kimi
hadisələr təşkil edir.
Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 26 sentyabr fərmanı
ilə Kibertəhlükəsizlik sahəsində informasiya infrastrukturu
subyektlərinin fəaliyyətinin koordinasiyası, əhalinin
və qurumların kibertəhlükəsizlik sahəsində
maarifləndirilməsi məqsədi ilə RİTN-in
yanında Elektron Təhlükəsizlik Mərkəzi
yaradılmışdır.
2012-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara
Xidmət və Sosial İnnovasiyalar
üzrə Dövlət Agentliyi və
“ASAN xidmət” mərkəzləri yaradılmışdır.
“ASAN xidmət” mərkəzləri şəffaflığın
artırılmasına, korrupsiyaya
qarşı mübarizənin gücləndirilməsinə, vətəndaşların
əlavə xərclərinin və vaxt itkisinin azaldılmasına və elektron xidmətlərdən daha
geniş istifadə olunmasına xidmət edir.
Ötən il Rabitə və
İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin tabeliyində İnformasiya
Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu yaradılmışdır. Fondun
yaradılmasının əsas məqsədi ölkədə
İKT sahəsində sahibkarlığın inkişafı və
maliyyə dəstəyi ilə təmin edilməsi, yerli və xarici
investisiyaların cəlb edilməsi, yeni
texnologiyaların yerli iqtisadiyyata
inteqrasiyası, elmi-tədqiqat işlərinin və eyni zamanda innovasiyaların
tətbiqinin genişləndirilməsi üzrə layihələri
dəstəkləməkdən ibarətdir.
Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 5 noyabr
2012-ci il tarixli 736
nömrəli fərmanı ilə “Yüksək Texnologiyalar Parkı”nın (YTP)
yaradılması qərara alınmışdır. “YTP”nın
fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması məqsədi
ilə RİTN-in tabeliyində “Yüksək
Texnologiyalar Parkı - “YT Park”
MMC yaradılmışdır.
Ötən illər ərzində
diqqət mərkəzində olan əsas
amillərdən biri də, internetin keyfiyyətinin və sürətinin yüksəldilməsi
olmuşdur. Bu kontekstdə
hər 100 nəfərə düşən internet
istifadəçiləri 14 dəfə artmış, beynəlxalq
internet kanallarının ümumi
tutumu isə dəfələrlə
çoxaldılaraq 200 Gb/s-ə
çatdırılmışdır. Sevindirici
haldır ki, həyata keçirilən tədbirlər
fonunda Azərbaycan artıq trafikin ötürülməsi üzrə tranzit funksiyasını yerinə yetirir.
“İKT qiymət səbəti”
göstəricisi üzrə Azərbaycan 52-ci yerlə qiymətləndirilmiş
və 2008-ci illə müqayisədə öz
mövqeyini 47 pillə möhkəmləndirmişdir.
Dünya
İqtisadi Forumunun “The Global Competitiveness
Report 2012-2013” hesabatında isə “Qlobal rəqabətqabiliyyətlilik indeksi” üzrə Azərbaycan əvvəlki
mövqeyindən 9 pillə irəliləyərək
dünyanın 144 ölkəsi arasında 46-cı yeri tutmuş və MDB məkanında
öz liderliyini qoruyub saxlaya bilmişdir. Və nəhayət
Dünya İqtisadi Forumunun “The Global Information Technology Report 2013”
hesabatında Azərbaycan “Şəbəkələşmə
hazırlığı indeksi”nə görə əvvəlki
mövqeyindən 5 pillə irəliləyərək
dünyanın 144 ölkəsi arasında 56-cı yerə
yüksəlmişdir. Hesabatda internet istifadəçilərinin say göstəricisinə görə Azərbaycan
MDB ölkələri arasında liderdir, internetin əlçatanlığı göstəricisinə
görə isə dünyada 20-ci yerdədir.
Sektorun inkişafı proqram
xarakterli işlərlə bərabər
genişmiqyaslı layihələrin reallaşmasına
hesablanıb. Bu gün
Azərbaycan hökumətinin təşəbbüsü və
siyasi dəstəyi ilə həyata
keçirilən layihələr var ki, beynəlxalq tribunalarda böyük dəstək alır. “Trans-Avrasiya Super İnformasiya Magistralı” layihəsi
(TASİM) beynəlxalq arenaya hesablanan qlobal layihələrimizdən
biridir. TASİM layihəsi İKT-nin
çox yüksək inkişafına malik olan iki
nəhəng regionu - Qərbi Avropanı və
Sakit okean hövzəsində
olan Şərqi Asiyanı birləşdirərək,
magistral üzərində yerləşən
təxminən 20 ölkəni əhatə edəcəkdir.
10 il
ərzində həyata keçirilən işlərin parlaq nümunəsi kimi Azərbaycanın
ümumdünya kosmik
məkanına inteqrasiyasını göstərə bilərik.
Bu gün artıq
ölkəmiz milli telekommunikasiya
peykinə malik olan
azsaylı dövlətlərdən biridir.
Azərbaycanın ilk peyki olan “Azerspace-1” 7 fevral 2013-cü il tarixində
Fransız Qvianasında (Cənubi Amerikada,
Fransanın inzibati idarəçiliyində
olan ada) yerləşən
Kuru kosmodromundan, Qviana Kosmik Mərkəzindən
yerli vaxtla saat 18.36-da (Bakı vaxtı ilə 8 fevral 2013-cü il saat 01.36) orbitə buraxılmışdır.
”Azerspace-1" peyki “Orbital
Sciences” korporasiyası tərəfindən
işlənib hazırlanan və hazırda 22 fəal peykin üzərində uğurla
fəaliyyət göstərdiyi STAR-2 peyk
platforması əsasında yığılmışdır.
Faydalı
yük üzrə 36 aktiv
transponderlə təchiz olunan və təqribən
3,2 ton çəkisi olan
“Azerspace-1” peyki 46 dərəcə Şərq
uzunluq dairəsində, geostasionar
orbitdə yerləşəcək və Avropa,
Afrika, Mərkəzi Asiya,
Qafqaz ölkələri və Yaxın
Şərq regionunu əhatə edəcəkdir. Orbitdə istismar
müddəti ən az 15 il
təşkil edəcək
Müasir dünyanın inkişaf
prinsipləri elektronlaşma və yüksək
texnologiyalar üzərində qurulub. Bu gün
“Elektron hökumət”, “Elektron
ölkə” anlayışı heç
kimdə təəccüb doğurmur. Azərbaycan
da bu tendensiyadan
geri qalmır. Müşahidələr
göstərir ki, artıq əhali bu xidmətlərə nəinki
alışıb, hətta gündəlik həyatlarında onlardan istifadəyə daha
çox üstünlük
verirlər. Söhbət “Elektron hökumət”
layihəsi çərçivəsində təqdim olunan elektron xidmətlərdən
gedir. Qeyd edim ki, “E-hökumət”
layihəsi “Azərbaycan Respublikasının inkişafı
naminə informasiya-kommunikasiya
texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)”ya əsasən
işlənib hazırlanmışdır və “Elektron Azərbaycan” Dövlət Proqramı
çərçivəsində həyata keçirilir.
Layihə informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının (İKT) geniş tətbiqi
ilə dövlət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin
və operativliyinin yüksəldilməsini,
əhali, biznes qurumları, həmçinin
öz aralarında əlaqələrin
asanlaşdırılması və sərbəstləşdirilməsinə
yönəldilmiş fəaliyyəti nəzərdə tutur, vətəndaş-məmur münasibətlərinin
yeni müstəvidə qurulmasına,
şəffaflığın təmin olunmasına və informasiya tələbatının dolğun ödənilməsinə şərait
yaradır.
Bu gün bizim hədəflərimizdən biri də genişzolaqlı internetin
inkişafıdır. Bunun üçün
reallaşdırılması nəzərdə tutulan
“Azərbaycanda milli genişzolaqlı internetin inkişafı” layihəsi 2012-ci ildə
ölkə Prezidentinin hər bir kənd və yaşayış məntəqəsinin
genişzolaqlı internet xidmətləri
ilə təmin edilməsi barədə müəyyən etdiyi hədəfə nail
olunması üçün hazırlanmışdır.
Elektron hökumət həllərinin regionlarda
tətbiqinin genişləndirilməsi, şəhər və
kəndlər arasında rəqəmli fərqin aradan qaldırılması, sektorun
sağlamlaşdırılması və İSP-lərin səmərəli
fəaliyyəti üçün münbit şəraitin yaradılması layihənin
əsas məqsədidir.
Layihə Dövlət
Neft Fondu tərəfindən
maliyyələşdiriləcək və ümumi
dəyəri təqribən 433 milyon manat təşkil edir. Qeyd edim ki, bu
layihəyə qədər Rabitə və İnformasiya
Texnologiyaları Nazirliyi tərəfindən
BMT-nin İnkişaf
Proqramının (UNDP) tərəfdaşlığı ilə
AzDataCom şəbəkəsinin
yaradılması layihəsini həyata keçirən “Milli E-İdarəcilik Təşəbbüsü”
uğurla icra edilmişdir. “AzDataCom”
layihəsi məlumatların ötürülməsi üçün ölkənin bütün
regionlarını əhatə edən şəbəkə infrastrukturunun qurulmasını nəzərdə
tutur.
Artıq
bir neçə ildir ki, uğurla icra olunan “Xalq
kompyuteri” layihəsi Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin
təşəbbüsü və dünyanın aparıcı
şirkətləri olan “Microsoft”
və “HP”-nin iştirakı ilə həyata
keçirilir və bu
layihə ölkədə kompyuterlərin kütləvi
yayımının təmin edilməsinə xidmət edir. Layihənin
hədəf qrupları kimi ali və ümumtəhsil məktəblərinin
müəllim, tələbə və şagirdləri
seçilmişlər. Layihə çərçivəsində
artıq 20 200 ədəddən çox
lisenziyalaşdırılmış proqram
təminatı ilə təchiz edilmiş kompyuter əldə edilmişdir.
Layihə iştirakçılarının mövcud
bazar qiymətlərindən 25-40 faiz aşağı, bir illik faizsiz kreditlə
kompyuterlər əldə etməsinə imkan
yaradılmışdır. Növbəti mərhələdə
digər qrup insanlar da bu layihənin
imkanlarından yararlana biləcəklər.
Əvvəldə də
qeyd etdiyim kimi, İKT sektorunun
inkişafını ənənəvi və qeyri
ənənəvi xidmətlər müəyyən edir. Dünyada olduğu kimi ölkəmizdə
də ənənəvi kommunikasiya
növlərindən biri də poçtdur. Sürətli texnoloji
inkişaf nəticəsində bu gün poçt
operatorları adət etmədiyimiz xidmətlər göstərməyə
qadirdir. “Maliyyə xidmətlərinin
inkişafı” layihəsi çərçivəsində
ölkəmizdə “Azərpoçt” MMC-nin
mövcud platformasından istifadə etməklə
maliyyə xidmətlərinin inkişafına şərait
yaradılmışdır. Artıq kənd yerlərində və
kiçik şəhər mərkəzlərində
əhalinin bank-maliyyə xidmətlərinə sərbəst
çıxışı təmin edilmiş,
habelə poçt şöbələri
vasitəsilə müştərilərə genişhəcmli
xidmətlər təklif edilir. Layihənin
həyata keçirilməsinə 2005-ci ilin
14 oktyabr tarixindən
başlanmışdır və Dünya
Bankı, RİTN və İsveçrənin SECO təşkilatının
maliyyə vəsaiti hesabına həyata keçirilmişdir.
Azərbaycan
Respublikası ilə Beynəlxalq İnkişaf
Assosiasiyası arasında “İnkişaf krediti haqqında” Saziş
(Maliyyə Xidmətlərinin İnkişafı Layihəsi
(MXİL) 24 may 2005-ci il
tarixində imzalanmışdır. Ölkə Prezidentinin
25 avqust 2005-ci il tarixli 973 nömrəli sərəncamı ilə
təsdiq edilmiş layihə, ilk növbədə, 16 aprel 2010-cu il tarixində
AMB tərəfindən “Azərpoçt” MMC-yə maliyyə
xidmətlərinin göstərilməsi üçün
lisenziya verilmişdir.
Sazişə uyğun olaraq
layihənin icrası 30 iyun 2010-cu il tarixində sona
çatmış və artıq “Azərpoçt” MMC-nin Avtomatlaşdırılmış Korporativ İnformasiya
Sisteminə (AKİS) qoşulmuş poçt şöbələrində yeni bank-maliyyə xidmətlərinin göstərilməsinə
başlanmışdır. Son 10 ildə poçt sektoru 4 dəfə
böyümüş və 2012-ci ildə
sektor üzrə gəlirlərin həcmi
28,9 milyon manat olmuşdur.
2003-2012-ci
illər ərzində ölkə ərazisində fəaliyyət
göstərən 1095 ədəd PŞ-i,
PA-i və
Poçtamtların binaları əsaslı təmir edilmiş və ya yeni tikilmiş binalarla təchiz edilmişdir
ki, bu da
istifadə olunan bina və
sahələrin ümumi sayının təqribən
75 faizi deməkdir. UPX göstərilməsi
üzrə şəbəkəsinin genişləndirilməsi
məqsədilə 246 yeni PŞ-i
və ya PA-i
açılaraq istifadəyə verilmiş,
əhali sayı 250 nəfərdən yuxarı olan bütün
yaşayış məntəqələrində poçt qutularının
quraşdırılması təmin edilmişdir.
“Avtomatlaşdırılmış
Korporativ İnformasiya
Sistemi” yaradılmış və poçt şöbələrinin bu sistemə qoşulması iş
yerlərinin 70 faizinin kompyuterləşməsini
təmin etmişdir. Poçt
filialı və poçt şöbələri
sürətli beynəlxalq elektron pul köçürmələri sistemlərinə
(ÜPİ-nin IFS/STEFI, “Western
Union”, “Contact”, “Migom”, “Coinstar” və sair) qoşulmuşdur. Bank infrastrukturunun beynəlxalq
maliyyə və ödəniş sistemlərinə
inteqrasiyası prosesini tamamlamaq
üçün “Azərpoçt” MMC-nin Mərkəzi Bankın AZİPS və
XÖHKS daxili sistemlərinə, eləcə
də SWIFT beynəlxalq sisteminə qoşulması tam başa
çatdırılmışdır.
Azərbaycan
Poçt Administrasiyasının həyata
keçirdiyi ardıcıl və effektiv tədbirlərin nəticəsi olaraq ölkəmiz ÜPİ-nin
keyfiyyətin idarə edilməsi üzrə A (Qızıl) səviyyəli
sertifikata və ÜPİ-nin
EMS xidməti üzrə ardıcıl 7 dəfə
qızıl səviyyəli
keyfiyyət sertifikatına layiq görülmüşdür.
Artıq 18 ildir ki, “BakuTel”
sərgi-konfransı davamlı olaraq Azərbaycanda
keçirilir və ölkədə İKT-nin inkişafı istiqamətində
beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsində
mühüm rol
oynayır. “Bakutel” sərgi-konfransı həcm
və nüfuz dairəsinə görə
Qafqaz və Xəzəryanı regionda ən yüksək səviyyəli tədbirdir,
qlobal miqyasda
respublikamızın geosiyasi və iqtisadi maraqlarının təmin olunması üçün platforma kimi formalaşmışdır. Bu günlərdə keçirilən “Bakutel-2013” sərgisi isə öz
miqyasına görə daha əhatəli
olmuşdur.
Regionun informasiya və kommunikasiya
texnologiyaları (İKT) üzrə ən iri
tədbiri olan bu sərgi
və konfrans əldə olunan
nailiyyətlərin nümayiş etdirilməsi,
texniki və texnoloji
yeniliklərlə tanış olmaq,
qabaqcıl təcrübə mübadiləsi və faydalı əməkdaşlıq
üçün
əlverişli platformadır. Builki sərgidə
dünyanın bir çox
aparıcı İKT şirkətlərinin iştirakı,
20-dən çox ölkənin milli
pavilyonlarının təşkili “Bakutel”in nüfuzunun ildən-ilə
artmasını göstərir.
Xarici ölkələrin universitetlərində
İKT üzrə milli kadrların
hazırlanması məqsədilə 2007-ci ildə RİTN-də
ölkənin aparıcı İT şirkətlərinin
iştirakı ilə “İnformasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının inkişafı naminə insan
resursları Fondu”
yaradılmışdır. Fondun “İKT
üzrə kadr hazırlığı
proqramı” çərçivəsində 200-dən
artıq tələbə hazırlanmış, 42 nəfər
hazırda təhsilini davam etdirməkdədir.
2012-ci ildə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin sərəncamı
ilə informasiya cəmiyyəti quruculuğu istiqaməti üzrə yüksək
hazırlığa malik kadr
potensialının formalaşdırılmasını təmin
etmək məqsədi ilə İnformasiya
Texnologiyaları Universiteti
yaradılmışdır. Universitetdə 2013-2014-cü tədris
ilindən etibarən təhsil prosesinə
başlamışdır.
Ulu öndərin layiqli
davamçısı olan Azərbaycan
Respublikası Prezidenti İlham
Əliyev fəaliyyətinin ilk günlərindən
etibarən İKT nailiyyətlərinin ölkəmizdə geniş tətbiqi və bu
sahənin daha sürətli tərəqqisinə
xüsusi qayğı ilə
yanaşır.
Möhtərəm Prezidentimiz İlham
Əliyevin vurğuladığı kimi, yeni texnologiyaların, o
cümlədən İKT sferasının inkişafı Azərbaycanı
fərqləndirən cəhətlərdən biridir
və bizim gələcəyimizi təmin
edəcəkdir. “Azərbaycan 2020: gələcəyə
baxış” İnkişaf
Konsepsiyasında bütün sahələr
kimi İKT-nin
inkişafı istiqamətində görüləcək
işlərin parametrlər üzrə müəyyənləşdirilməsi,
dövlət başçısının sərəncamı
ilə 2013-cü ilin ölkəmizdə “İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili” elan olunması bu sektora göstərilən
yüksək diqqətin bariz nümunəsidir.
İltimas MƏMMƏDOV,
rabitə
və informasiya texnologiyaları
nazirinin müavini
Xalq qəzeti.-
2013.- 6 dekabr.- S.4.