Pələng saxta dostluğu “faş” etdi

Firuz Mustafanın “Pələng ili” dramının premyerası barədə qeydlər

Ötən ilin son günlərində Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında görkəmli dramaturq Firuz Mustafanın “Pələng ili” dramının premyerası oldu. Ekstremal şəraitdə insan xarakterində baş verən təzadlardan bəhs edən bu əsər tamaşaçını Vətən, dostluq, karyera, var-dövlət kimi anlayışlar və real həyat həqiqətləri barədə bir daha dərin düşüncələrə qapılmağa vadar etdi.

Tamaşadan dərhal sonra bir çox nüfuzlu tənqidçilər “Pələng ili”nin 2012-ci ilin teatr həyatında uğurlu bir sənət hadisəsinə və əsl teatr bayramına çevrildiyindən yazdılar. Onların fikrincə, tamaşada dramaturji materialın ən yüksək müasir estetik tələblərə cavab verməsi onun uğurunu təmin etmişdir. Tamaşanın rejissor yozumu (rejissor Ağalar İdrisoğlu) da teatr bilicilərini razı salmışdır.

Qeyd edək ki, çoxsaylı hekayə, esse, povestlərin, 40-dan çox səhnə əsərinin müəllifi olan F. Mustafa, bir əsr yarımdan çox bir dövrdə şanlı inkişaf yolu keçmiş milli dramaturgiyamızda yeni mərhələ olan fəlsəfi-pisoxoloji dram janrının yaradıcısıdır. Onun “Ağıllı adam”, “Qəfəs”, “Vida marşı”, “Müqəvva”, “Qara qutu”, “Tabut”, “Adsız” və başqa dram əsərləri (bütövlükdə 33 əsəri səhnəyə qoyulub-M.H) paytaxt və bölgə teatrlarında, hətta Azərbaycandan kənarda uğurlu səhnə taleyi yaşayır.

Fikrimcə, son illər Firuz Mustafa dramaturgiyasına maraq və diqqətin artması bir tərəfdən onun məhsuldar yazıb-yaratması, digər tərəfdən də bir qədər yuxarıda qeyd etdiyim kimi, müəllifin fəlsəfi-psixoloji janr vasitəsi ilə teatrımıza yeni ab-hava, fəlsəfi düşüncə gətirməsi ilə bağlıdır.

“Pələng ili” dramının premyerası maraqlı təqdimatla başladı. Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri, AMEA-nın müxbir üzvü professor Nizami Cəfərov səhnəyə çıxaraq premyera, bütövlükdə müəllifin yaradıcılığı barədə danışdı, F.Mustafanı həyat hadisələrini mənalandırmağı bacaran, onların fəlsəfi mahiyyətinə dərindən varan, əsərlərində rasionallıqla bədii estetik hisslərin harmoniyasını yaradan, bu baxımdan seçilən və sevilməyə layiq olan görkəmli yazıçı-dramaturq kimi dəyərləndirdi.

Beləliklə, premyera başlandı. Tamaşa ilk anlardan öz dinamikliyi, dialoqların orijinallığı, mükalimələrin həyatiliyi və məntiqliliyi ilə tamaşaçışını öz sehrinə saldı.

Bu yerdə, əlbəttə, əsərin məzmununu qısa olsa da, nəql etməyə ehtiyac var. “Pələng ili” dramının ədəbi qəhrəmanları (kişilər) dostdurlar, bir yerdə oxuyublar, ancaq biri (Tumaş) vəzifə sahibidir, biri (Nihad) yazıçıdır, biri də (Çinar) hələ ki, kiçik vəzifəsini Tumaş Safoyeviçin vasitəsilə böyütmək istəyir. Çinar bu haqda Tumaş Safoyeviçə deyir, o da vəzifə üçün böyük məbləğdə pul lazım olduğunu bildirir. Elə bununla da onların üzdə olan saxta “dostluq” münasibətləri pozulur.

Sonra məlum olur ki, Tumaşın arvadı Sevda da vaxtilə Çinarın “adamı” olub. Bu zaman pələng peyda olur və bir az əvvəl igidlikdən, qorxmazlıqdan dəm vuran Tumaş hamıdan çox qorxur. Bir qədər əvvəl onların ironiya ilə müraciət etdikləri yazıçı Nihad isə təmkini və qorxmazlığı ilə seçilir.

Əslində bu insanların çoxu təbiət vurğunu-filan deyillər. Qəflətən pələngin peyda olması yalançı və bayağı münasibətlərin ifşası üçün dramaturqa lazım olmuşdur. Çinardakı saxta sədaqət və məqsədli nəzakət Tumaşdan aldığı rədd cavabından sonra dərhal üzə çıxır. Tumaşın bütün hərəkətləri, həyat tərzi saxtalıq örnəyidir. Pələng insan üçün qorxulu deyil (Tumaş “çarə tapıb” pələngi sıradan çıxarır), ən böyük yırtıcılıq, qəddarlıq - insanın öz içindədir, bundan isə xilas olmaq çətindir...

Tamaşada orijinal bədii priyomdan istifadə etməsi müəllifə qəhrəmanların iç dünyasını bütün çılpaqlığı ilə açmağa imkan verir. Sadə, aydın, lakin təbii və məntiqli dialoqların vasitəsilə müəllif yırtıcı vəhşi heyvan təhlükəsi önündə “bəzi ikiayaqlı insan xislətindəki qəddarlıq və riyakarlığı” elə təsvir edə bilir ki, tamaşaçı obrazların iş dünyalarını aşkar görə bilir.

Yeri gəlmişkən, tamaşanın baş rejissoru Ağalar İdrisoğlu tamaşada iştirak edən aktyorların yaradıcılıq imkanlarını əsərin ümumi qayəsinin açılmasına yönəldə bilmişdir. Təbii ki, uğurlu aktyor seçimi rejissorun aktivinə yazılmalıdır. Premyera axşamı məlum oldu ki, aktyor Sabir Məlikov 20 ildən sonra doğma teatrın səhnəsinə qayıdaraq əsas qəhrəmanlardan birinin rolunu oynayacaq. S.Məlikov Tumaş Safoyeviç rolunu elə məharətlə ifa etdi ki, belə bir istedadlı aktyorun səhnədən uzun illər ayrı düşməsinə tamaşaçılar bir daha heyifsləndilər.

Aktyor Ədalət Əbdəlsəməd də Çinar obrazının təzadlı xislətini ustalıqla aça bildi. Xalq artisti Tariyel Qasımovun ifaçında yazışı Nihad obrazı maraqlı, təsirli və düşündürücü alındı. Dostların həyat yoldaşlarının - Elayə, Sevda, Türfə obrazlarını yaradan aktrisalar - Nuriyyə Əhmədova, Mehriban Abdullayeva və Hüsniyyə Əhmədovanın, eləcə də meşə gözətçisi Ağanın rolunu ifa edən Rasim Səfərovun ifaları tamaşaçını tam qane edirdi. Zəngin dramaturji material, sadə və səmimi, mənalı dialoqlar aktyorlara öz istedadlarını tam sərgiləməyə imkan yaradırdı.

Premyera başa çatandan sonra tamaşaçılardan əsər barədə rəylərini bildirmələrini xahiş etdim. Filologiya elmləri namizədi Elman Nəcəfov dedi:

- Tamaşa bitsə də, hələ də onun təsiri altındayam. Belə tamaşalar insanı daxilən zənginləşdirir, ruhən güclü edir. Hər birimizin, xüsusilə də gənclərimizin belə əsərlərə tamaşa etmələri çox faydalı ola bilər.

İlham Abbasov, tanınmış ədəbiyyatşünas:

- Firuz Mustafa ədəbi qəhrəmanların mükəmməl obrazını yaratmaq, əsərlərini janr və struktur baxımından müasir bədii düşüncə ölçülərində qurmaq, onların bədii dil və ifadə vasitələrini peşəkar tələblərə uyğun işləmək mıənasında da talantlı bir adamdır. “Pələng ili” də məhz belə əsərlərdən biridir.

Süleyman Qaradağlı adlı teatr həvəskarı olan bir tamaşaçı isə dedi:

-Mən Firuz Mustafanın bir neçə pyesinə tamaşa etmişəm. Şübhəsiz, Firuz müəllim çox istedadlı dramaturqdur. Onun bu əsəri də məni yaxşı mənada heyrətə gətirdi. Bircə şeyi anlamıram ki, niyə F.Mustafa kimi görkəmli dramarurqun əsərləri - ana teatrımızın (Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı nəzərdə tutulur-red) səhnəsində oynanılmır.

Sadə tamaşaçının son sözləri, əslində bu gün əksər teatr pərəstişkarlarını çoxdan düşündürür. Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının onlarla əsəri ölkəmizin müxtəlif teatrlarında, hətta xarici ölkələrdə uğurla tamaşaya qoyulan Firuz Mustafanın dram əsərlərinə bir dəfə də olsun müraciət etməməsi, sadəcə təəccüb doğurur. Halbuki teatrın məzmun və formaca daim yeniləşməsinə ehtiyac var. Tanınmış teatr tənqidçisi Əsəd Cahangirin yazdığı kimi, ən azı müxtəliflik baxımından ana teatrımız F.Mustafa yaradıcılığına çoxdan müraciət etməli idi. Ümid edək ki, bu məsələ gec-tez öz ədalətli həllini tapacaq, çünki bu, bütövlükdə milli teatrımızın tərəqqisinə yalnız fayda verə bilər. ...Həmin gün bərk yağış yağırdı. İstər-istəməz məşhur bir türk mahnısını xatırladım: Hava qara buludlu, yenə yağmur yağıyor... Belə bərk yağışda teatra az adamın gələcəyini düşünürdüm. Tamaşa başlananda zalda boş yer olmadığını görüb sevindim. Bir daha yəqin etdim ki, yaxşı əsərin tamaşaçısı həmişə olacaq.

...Premyera başa çatanda isə yağış kəsmişdi. Yağış kəsməsəydi belə, uğurlu premyaradan aldığım mənəvi zövq, bəlkə də mənə həmin anlarda yağışı, soyuğu da unutduracaqdı...

M.HACIXANLI

Xalq qəzeti.- 2013.- 3 fevral.- S. 7.