Xocalı faciəsinin
beynəlxalq aləmdə soyqırımı kimi
tanınması istiqamətində aparılan işlər
artıq öz nəticələrini verir
Bu qətliam Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi zamanı baş vermiş ən
dəhşətli hadisələrdən biridir
1988-ci
ildən başlamış Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi tarixində ən
müdhiş hadisələrdən biri ermənilərin
Xocalıda törətdikləri soyqırımı oldu.
Söz yox ki, buna qədər Ermənistan silahlı qüvvələri
və terror təşkilatları tərəfindən
soydaşlarımıza qarşı misli görünməmiş
vəhşiliklər törədilmişdi. Ancaq Xocalı qətliamı
XX əsrin ən dəhşətli və qəddar faciələrindən
biri hesab edilir. Bu faciə tarixdə bizə məlum olan
Babiyar, Xatın, Liditse, Sonqmi faciələri ilə eyni səviyyədə
durur.
Xocalı
faciəsi iki yüz ilə yaxın bir müddətdə ermənilər
tərəfindən azərbaycanlılara qarşı mütəmadi
olaraq həyata keçirilən etnik təmizləmə və
soyqırımı siyasətinin davamı və ən
qanlı səhifəsidir. Bu qətliamın törədilməsi
ilə erməni şovinistləri və ideoloqları
uzağagedən məqsəd güdürdülər. Qəddar
və qaniçən xalq kimi tanınan ermənilərin bu dəhşətli
faciəni törətməkdə əsas məqsədləri
Dağlıq Qarabağı və digər Azərbaycan
torpaqlarını ələ keçirmək,
xalqımızın müstəqillik və ərazi
bütövlüyü uğrunda mübarizə əzmini
qırmaq idi. Lakin mənfur düşmən öz çirkin
niyyətinə çata bilmədi. Çünki xocalılar
hətta amansız soyqırımı günündə də
özlərini əsl qəhrəman kimi aparmış, azərbaycanlılara
xas olan mərdlik və dözümlülük nümayiş
etdirərək erməni-sovet hərbi birləşmələrinə
qarşı qeyri-bərabər döyüşdə igidliklə
vuruşmuşlar.
Xocalı
qətliamı 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən
gecə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən
Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayının
iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal
edərkən, etnik azərbaycanlılara qarşı törədilmiş
soyqırımıdır. Cinayətkar erməni hərbi birləşmələrinin
vəhşiliyi nəticəsində 613 nəfər şəhid,
487 nəfər şikəst olmuş, 1275 nəfər dinc
sakin - qocalar, uşaqlar, qadınlar əsir götürülərək
ağlasığmaz erməni zülmünə, təhqirlərə
və həqarətlərə məruz qalmışlar. 150 nəfərin
taleyi hələ də məlum deyildir. Şəhid
olanların 106 nəfəri qadın, 63 nəfəri isə
azyaşlı uşaqlar olmuşlar, şikəstlərin 76 nəfəri
yetkinlik dövrünə çatmamış oğlan və
qızlardır. 8 ailə bütövlükdə məhv
edilmiş, 24 uşaq hər iki valideynini, 130 azyaşlı
uşaq isə valideynlərindən birini itirmişdi. Şəhid
olanların yalnız 335 nəfəri dəfn olunmuşdur. 200
nəfərin ayaqları soyuqdan donmuş, 1000 nəfərdən
artıq şəhər sakini müxtəlif dərəcəli
bədən xəsarəti almışdırlar. Bu cinayətdə
56 nəfər xüsusi qəddarlıqla və
amansızlıqla qətlə yetirilmişdir. Onlar diri-diri
yandırılmış, başları kəsilmiş,
körpə uşaqların gözləri
çıxarılmış, hamilə qadınların
qarınları süngü ilə yarılmışdır.
Meyitlər üzərində dilə gətirilməsi
mümkün olmayan təhqiramiz hərəkətlər
edilmişdir.
Ermənilərin
törətdikləri bu qanlı hadisədən 21 il ötsə
də, hələ də bu faciənin dəhşətləri
unudulmur. Dünya dövlətləri də artıq ermənilərin
törətdikləri bu soyqırımına öz münasibətlərini
bildirir və Xocalıda törədilmiş qətliamı kəskin
pisləyirlər. Artıq ABŞ-ın bir neçə
ştatında ermənilərin törətdikləri faciə
müzakirə olunmuş və Xocalıda qırğın
törədilməsi faktının tanınması haqqında
qətnamə qəbul olunmuşdur. Bununla əlaqədar bir
sıra faktları diqqətə çatdırmaq istərdik.
2010-cu
il fevralın 25-də Amerikanın Massaçusets
ştatının Nümayəndələr Palatası
Xocalıda qırğın törədilməsi
faktının tanınması haqqında qətnamə qəbul
etmişdir. 2011-ci ildə isə Amerikanın Texas ştatı
Ermənistan tərəfindən Xocalıda çox
ağır cinayət törədilməsi faktını
tanımışdır. Bu ştatın Nümayəndələr
Palatası tərəfindən qəbul edilmiş 535 nömrəli
qətnamədə Azərbaycanın bu şəhərinin erməni
işğalından qaçaraq yaxa qurtarmağa
çalışan dinc sakinlərinin Ermənistan silahlı
qüvvələri və Rusiya ordusunun hissələri tərəfindən
qırğına məruz qalması pislənilir. Qətnamədə
qeyd edilir ki, “Human Rights Watch” təşkilatı bu aksiyanı
hərbi əməliyyatlar zonasında dinc sakinlərə
münasibət haqqında konvensiyanın pozulma cinayəti kimi
tanıyıb. Həmin ilin martında Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Şimali Karolina ştatından (əyalətindən)
olan konqresmen Syu Vilkins Mirik ABŞ Konqresində Azərbaycanda
törədilmiş Xocalı faciəsinin tanınması məsələsini
qaldırmışdır. ABŞ-ın Kaliforniya
ştatında da Qarabağı Azərbaycanın tərkib
hissəsi kimi tanıyan qətnamə və proklamasiyalar qəbul
etməsi Ermənistanın işğalçı dövlət
kimi tanınmasndan xəbər verir.
Xocalı
soyqırımının 20-ci ilində ABŞ-ın Nyu-Cersi
ştatının qubernatoru Kris Kristi və və
vitse-qubernator, leytenant Kim Qadaqno Nyu-Cersi ştatının
Xocalı qətliamı qurbanlarına ehtiramlarını ifadə
edərək birgə bəyanat yaymışlar. Bəyanatda
qeyd olunur: “Nyu-Cersi ştatı adından, biz ABŞ-Azərbaycanlıları
Şəbəkəsi erməni və rus əsgərləri tərəfindən
Dağlıq Qarabağ müharibəsinin dəhşətli
faciəsindən qaçmağa cəhd edərkən yüzlərlə
etnik azərbaycanlının qətlə yetirildiyi Xocalı qətliamının
20-ci ildönümünü yad edən hər kəslə həmrəy
olduğumuzu bildiririk”
2012-ci
ilin martında Amerika Birləşmiş Ştatlarının
Mein ştatının Nümayəndələr Palatası
Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ilə
əlaqədar qətnamə qəbul etmişdir. Sənədin
qəbul edilməsinin təşəbbüskarları
ştatın Nümayəndələr Palatasının
üzvü Enn Haskell və Mein ştatından senator Castin
Alfond olub. Qətnamədə qeyd olunmuşdur ki, “26 fevral
1992-ci ildə erməni silahlı qüvvələri 366-cı
motoatıcı alayın köməkliyi ilə
soyqırımı həyata keçirərək yüzlərlə
günahsız insanı məhv etmiş və Azərbaycanın
Xocalı şəhəri işğal olunmuşdur.
Soyqırım nəticəsində 613 nəfər
öldürülmüş, 487 nəfər yaralanmış və
1275 nəfər girov götürülmüşdür.
Onlardan çoxunun taleyi hələ də məlum deyil.
366-cı motoatıcı alay Xankəndindən
çıxarıldıqdan sonra alaya məxsus hərbi
texnikanın böyük hissəsi erməni
separatçılarının ixtiyarına verilmişdir”.
Bu il
yanvarın 31- də ABŞ-ın daha bir ştatında
Xocalı soyqırımı tanındı. Nyu-Meksiko
ştatının Senatı Xocalı faciəsini
tanıması barədə bəyanat yayıb. Azərbaycan əhalisinin
kütləvi qətlini təsdiq edən qətnamə Demokrat
Partiyasından olan senator Herald Ortis-i-Pino tərəfindən
baxılmaq üçün ştatın parlamentinin yuxarı
palatasına, təqdim edilib. Sənəddə Ermənistan ilə
Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən,
1992-ci il fevralın 25-26-da Xocalı şəhərinin
işğalı zamanı erməni silahlı qüvvələrinin
dinc Azərbaycan əhalisinə qarşı törətdiyi
qırğından, söhbət açılır. Qətnamənin
müəllifi yazır: “...Qırğından sonra Xocalıda
tapılmış bir çox insanların meyitləri eybəcər
hala salınmış və təhqir olunmuşdu. Bu hadisə
müharibənin vəhşicəsinə törədilmiş
ən dəhşətli qırğını idi”. Sənəddə,
həmçinin qeyd edilir ki, BMT Təhlükəsizlik
Şurasının Azərbaycan ərazilərinin
işğalını pisləyən qətnamələr qəbul
etdiyinə baxmayaraq, Azərbaycan ərazisinin 20 faizi -
Dağlıq Qarabağ və ona bitişik olan 7 rayon Ermənistan
silahlı qüvvələrinin işğalı
altındadır. Nyu-Meksiko ştatı Senatının
Xocalı qırğınının təsdiqinə dair qətnaməsi
35 senator tərəfindən yekdilliklə qəbul olunub. Qeyd
edək ki, Xocalı soyqırımı digər ölkələr
tərəfindən də tanınıb. Meksika
Senatının 2012-ci il fevralın 2-də qəbul etdiyi qərarda
Dağlıq Qarabağın Xocalı şəhərində
1992-ci il fevralın 25-26-da baş vermiş faciə
soyqırımı adlandırılıb.
2012-ci
ildə Pakistan Senatının Xarici Əlaqələr Komitəsi
Xocalı şəhərində mülki əhaliyə
qarşı törədilmiş soyqırımını pisləyən
qətnamə qəbul edib.
2012-ci
il aprelin 24-də Kolumbiya parlamenti 102 deputatın lehinə səsverməsi
nəticəsində Xocalı soyqırımını rəsmən
tanımışdır.
Azərbaycanın
yeritdiyi məntiqli xarici siyasət nəticəsində
artıq dünya birliyi Ermənistan silahlı qüvvələrinin
Xocalıda törətdikləri soyqırımı barəsində
tam məlumatlıdır. Bu işdə dövlətimizin
başçısının gərgin fəaliyyəti ilə
yanaşı Heydər Əliyev Fondunun, xüsusulə fondun
prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın da əməyi qeyd
olunmalıdır. Xocalı soyqırımının
dünyaya çatdırılması ilə əlaqədar
Heydər Əliyev Fondu xüsusi layihələr həyata
keçirmişdir.Bu layihələr çərçivəsində
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Xocalıda törətdiyi
qırğınla bağlı Rusiya, Türkiyə, Fransa,
Macarıstan, Rumıniya, Belçika, Avstriya, Almaniya,
Çexiya, İsveçrə və Gürcüstanda silsilə
tədbirlər keçirilmiş, Avropa Parlamentinin binasında
anım mərasimi təşkil olunmuşdur.
Xarici
ölkələrdə keçirilən anma mərasimləri
Heydər Əliyev Fondunun ingilis, rus və türk dillərində
hazırladığı “Xocalı soyqırımı” filminin
nümayişi ilə başlanıb. Mərasimlərə dəvət
olunanlar erməni şovinistlərinin Xocalıda törətdiyi
vəhşilikləri əks etdirən fotoşəkillərlə
və müxtəlif illərdə xarici ölkələrin
nüfuzlu nəşrlərində Xocalı faciəsi
haqqında dərc edilmiş materiallarla tanış olublar.
Heydər Əliyev Fondunun
vitse-prezidenti, İslam Konfransı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası
dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla xanım
Əliyevanın da Xocalı soyqırımının beynəlxalq
aləmdə tanınmasında böyük rolu olmuşdur.
2009-cu ildə L.Əliyevanın təşəbbüsü ilə
başlanmış “Xocalıya ədalət” beynəlxalq
kampaniyası – Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətin
dünyaya çatdırılması, bu faciənin Azərbaycan
xalqına qarşı soyqırımı aktı kimi
tanınması üçün həyata keçirilən məqsədyönlü
fəaliyyət istiqamətlərindən biridir.
Dünyanın
əksər ölkələrində keçirilən bu
kampaniyaya həmin ölkələrin gəncləri də
qoşulmuşlar. Son vaxtlar Amsterdam, Brüssel, Vyana, Vilnüs,
Mexiko, Paris, Moskva və Los Ancelesdə də bu istiqamətdə
tədbirlər keçirilmişdir.
Xocalı
faciəsinin 19-cu və Soyqırım cinayətlərinin
qarşısının alınması və cəzalandırılması
konvensiyasının 60 illiyi ilə əlaqədar olaraq həm
onlayn, həm də kütləvi aksiyalarda Xocalı həqiqətləri
haqqında geniş məlumat verilmiş, dünyanın 30-a
yaxın universitetində keçirilmiş “flash-move”
aksiyasında isə azərbaycanlı tələbələrlə
yanaşı əcnəbilər də iştirak etmiş, bu
soyqırımını əks etdirən bukletlər
paylanmışdır.
Xocalı
soyqırımını törətməkdə erməni
şovinistlərinin məqsədi xalqımızı qorxutmaq,
vahimə içində saxlamaq, onun mübarizə əzmini
qırmaq, işğal faktı ilə barışmasına
nail olmaq idi. Lakin düşmən öz məkrli niyyətlərinə
çata bilmədi. Faciənin baş vermə səbəblərindən
danışarkən o zaman Azərbaycana rəhbərlik edən
şəxslərin və rəhbərliyə iddialı olan
qüvvələrin siyasi və mənəvi məsuliyyətini
ayrıca qeyd etmək lazımdır. Vətəndaşların
asayişini və təhlükəsizliyini qorumaq Azərbaycan
hökümətinin ən başlıca vəzifəsi idi.
Lakin dövlət orqanları gözləmə mövqeyində
dayanaraq şəhərin müdafiəsini təşkil etmək
üçün heç bir əməli tədbir görməmiş
və əhalini taleyin ümidinə buraxmışdılar.
Uzun müddət mühasirə şəraitində qalan, ən
müasir silahlarla silahlanmış düşmənlə mərdliklə
vuruşan şəhərin müdafiəçilərinə
heç bir kömək göstərilməmişdir.
Respublikanın rəhbərliyi baş vermiş ağır
cinayət və soyqırımı aktı haqqında
dünya dövlətlərinə və beynəlxalq ictimaiyyətə
məlumat vermək, həqiqəti çatdırmaq əvəzinə,
real vəziyyəti gizlətmiş və xalqın taleyinə
biganəlik nümayiş etdirmişdir. Sonradan da Xocalı
soyqırımının mahiyyətini açmaq, onun təşkilatçılarını
və iştirakçılarını ifşa etmək
üçün heç bir iş görülməmişdir.
Xalqımızın faciəsi, yüzlərlə insanın məhv
olmuş həyatı o zamankı hakimiyyət və müxalifət
tərəfindən yalnız siyasi mübarizədə
qarşılıqlı ittihamlar üçün vasitə
rolunu oynamışdır. Yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin
hakimiyyətə gəlişindən sonra bu faciənin siyasi -
hüquqi qiymət alması istiqamətində qətiyyətli
addımlar atılmışdır.
1994-cü
ildən başlayaraq Azərbaycan hökuməti və
parlamenti Xocalı soyqırımı və
bütövlükdə erməni şovinist-millətçilərinin
azərbaycanlılara qarşı törətdiyi cinayətlər
haqqında həqiqətləri olduğu kimi bütün
miqyası və dəhşətləri ilə dünya
dövlətlərinə, parlaqmentlərinə, geniş
ictimaiyyətə çatdırmaq, bütün bunların
soyqırımı siyasəti kimi tanınmasına nail olmaq xətti
yeritmişdir. Bu siyasi xətt Xocalı qətliamının
beynəlxalq hüquqi-siyasi qiymət almasına, onun
ideoloqlarının, təşkilatçılarının və
icraçılarının layiqincə cəzalandırılmasına
yönəlmişdir.
Xocalı
faciəsinin dünya birliyndə soyqırımı kimi
tanınması istiqamətində aparılan işlər
artıq öz nəticələrini verməkdədir.
Dünyanın əksər dövlətləri, həmçinin
mötəbər beynəlxalq təşkilatlar bu qətliamın
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş
vermiş ən dəhşətli hadisələrdən biri
olduğunu təsdiqləyirlər. Azərbaycan Prezidenti
İlham Əliyev demişdir: “Xocalı soyqırımı
barbarlıq aktı və faşizm təcəssümüdür.
Bu, XX əsrin sonunda baş verən ən böyük faciədir”.
Xocalı faciəsinin 20-ci
ildönümü ilə əlaqədar 2012-ci il fevralın
26-da Bakıda Prezident İlham Əliyevin də ön
sırasında olduğu ümumxalq yürüşü
keçirilmişdir. Paytaxtın Azadlıq meydanından
başlayan, 60 mindən çox insanın iştirak etdiyi
ümumxalq yürüşü Xocalı faciəsi
qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad etmək və erməni
faşistləri tərəfindən insanlığa
qarşı törədilmiş bu vəhşi cinayəti
yenidən dünya ictimaiyyətinin diqqətinə
çatdırmaq məqsədi daşıyırdı.
Bu
izdihamlı yürüşün keçdiyi prospekt və
küçələr boyu əllərində qanlı
qırğının günahsız qurbanlarının —
xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmiş
uşaqların, qadınların və qocaların portretləri,
20 il bundan əvvəl baş vermiş hadisələrin dəhşətli
səhnələrini əks etdirən fotoşəkillər,
faciənin təqsirkarlarından cavab tələb etmək,
onları cəzalandırmaq
çağırışları, bu soyqırıma beynəlxalq
səviyyədə obyektiv siyasi-hüquqi qiymət vermək
barədə çağırışlar və
soyqırımı qurbanlarının adları, soyadları
yazılmış transporantlar, “Dünya Xocalı
soyqırımını tanımalıdır!”, “Xocalıya ədalət!”,
“Xocalını unutmayın”, “Rədd olsun erməni
faşizmi!” və s. sözlər yazılmış plakatlar
tutan gənclər düzülmüşdü.
İnsanların hüznlü çöhrələrinə
baxanda açıq-aydın görünürdü ki, ötən
20 il Xocalının dinc sakinlərinə qanlı divan
tutulmasının dəhşətlərini yaddaşlardan silməmişdir.
Bütövlükdə bu
ümumxalq yürüşünü Azərbaycanın
Xocalı soyqırımı ilə bağlı
apardığı genişmiqyaslı işin diqqətçəkən
bir nümunəsi adlandırmaq olar. Dünya Xocalı
qırğını haqqında əsl həqiqəti bilməli,
başa düşməlidir ki, XX əsrin sonunda bütün
sivil bəşəriyyətin gözləri
qarşısında törədilmiş bu vəhşiliyə
laqeydlik, yüzlərlə dinc insanın ölümündə
təqsirkar olanların bu vaxta qədər hələ də cəzalandırılmaması
belə faciələrin planetin hər bir nöqtəsində
təkrarlanmasına gətirib çıxara bilər. Bu
yürüş həm də Azərbaycan xalqının
sıx birliyini, şəhidlərin xatirəsinə
ehtiramını, işğal altındakı
torpaqlarımızın azad olunması və ölkəmizin ərazi
bütövlüyünün bərpası üçün əlindən
gələni etmək əzmini nümayiş etdirdi.
Xocalı faciəsi Azərbaycan
xalqının heç vaxt unudulmayacaq və ibrət dərsi
götürüləcək qan yaddaşıdır.
Əliqismət BƏDƏLOV
Xalq qəzeti.- 2013.- 20 fevral.- S. 3.