Azərbaycanın xarici ölkələrlə iqtisadi əməkdaşlığı genişlənir

Ötən il ölkəmiz dünyanın 155 dövləti ilə idxal-ixrac əməliyyatları aparmışdır

Ölkəmizin dinamik sosial-iqtisadi inkişafı əksər dünya dövlətlərinin, həmçinin beynəlxalq nüfuzlu təşkilatların diqqətini getdikcə daha çox cəlb edir. Bunun nəticəsidir ki, son illər Azərbaycan Respublikasının adı müxtəlif reytinq sıralamalarında, bir qayda olaraq, öncül yerlərdə göstərilir. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Ümumdünya Davos İqtisadi Forumunun hesabatlarında Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabət qabiliyyətliliyinə görə 46-cı, MDB məkanında isə 1-ci yerdədir.

Göründüyü kimi, beynəlxalq maliyyə qurumları ilə səmərəli əməkdaşlıq edən Azərbaycanda aparılan islahatlar, sosial siyasət, həyata keçirilən infrastruktur layihələri və digər zəruri tədbirlər düzgün, düşünülmüş strategiyaya əsaslanır, ölkənin davamlı inkişafına və həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilir. Ölkəmizdə mövcud iqtisadi sərbəstlik, özəl bölmənin inkişafı üçün yaradılmış münbit şərait, ən başlıcası isə respublikamızın yerləşdiyi əlverişli coğrafi şərait nəticəsində xarici ticarət əlaqələrinin həcmi və miqyası getdikcə artır. Bunun nəticəsidir ki, son illər özünü bütün dünyaya etibarlı tərəfdaş kimi tanıtmağa müvəffəq olmuş Azərbaycanla iqtisadi əlaqələr qurmağa can atan ölkələrin sırası getdikcə genişlənir. Yeri gəlmişkən, xarici ticarət dövriyyəsi, idxal-ixrac əməliyyatları ölkələrarası münasibətlərin, iqtisadi əlaqələrin inkişafında mühüm amillərdəndir. Məhz buna görədir ki, dövlət başçıları, eləcə də nümayəndə heyətləri arasında keçirilən görüşlərin, danışıqların əsas mövzularından birini də məhz xarici ticarət dövriyyəsinin artırılması təşkil edir.

Qeyd etdiyimiz kimi, ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin və beynəlxalq nüfuzunun getdikcə artması isə öz növbəsində xarici ticarət əlaqələrinin genişlənməsinə təkan verir. Elə Azərbaycanın xarici dövlətlərlə ticarət əlaqələrinin 1995-ci ilin səviyyəsini dəfələrlə ötməsi də bunu təsdiqləyir. Bu da, heç şübhəsiz, xarici ölkələrlə, beynəlxalq maliyyə təsisatları ilə iş birliyinin getdikcə genişlənməsi və idxal-ixrac əməliyyatlarının ilbəil artmasının nəticəsidir. Bundan əlavə, azad sahibkarlığa və təşəbbüskarlığa geniş meydan verilməsi ölkədə yeni, müasir texnologiyalar əsasında rəqabət qabiliyyətli məhsulların istehsalına səbəb olur. Təsadüfi deyil ki, hazırda Azərbaycanda istehsal olunan məhsullara dünya bazarında maraq artır və bu malları alan ölkələrin sırası getdikcə genişlənir. Bunun nəticəsidir ki, son illər ticarət dövriyyəsinin strukturunda mühüm dəyişikliklər baş verir. Bu baxımdan 2011-ci ildə də uğurlu nəticələr əldə edilmişdir.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2012-ci ildə Azərbaycan Respublikası dünyanın 155 ölkəsi ilə iqtisadi sahədə uğurlu əməkdaşlıq etmişdir. Daha dəqiq desək, hesabat dövründə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslər həmin ölkələrdəki tərəfdaşları ilə 33,6 milyard ABŞ dolları məbləğində ticarət əməliyyatları aparmışlar. Xarici ticarət dövriyyəsinin 23,9 milyard dolları ixracın, 9,7 milyard dolları isə idxalın payına düşmüşdür. Göründüyü kimi, xarici ticarət əməliyyatlarında ixracın həcminin xeyli artması nəticəsində ötən il 14,2 milyard dollarlıq müsbət saldo yaranmışdır.

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikası hazırda bir sıra dünya və Avropa ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynayır. Bu da ölkəmizi beynəlxalq iqtisadi məkana daha da yaxınlaşdırır. Əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2012-ci ildə də həyata keçirilmiş idxal-ixrac əməliyyatlarının xeyli hissəsi Avropa iqtisadi məkanına daxil olan ölkələrin payına düşmüşdür. Daha dəqiq desək, hesabat dövründə Azərbaycan İtaliya, Fransa, Rusiya, Ukrayna, Türkiyə, Almaniya, İsrail, Yunanıstan, Böyük Britaniya, Bolqarıstan, Çexiya və digər Avropa ölkələri ilə daha çox ticarət əməliyyatları aparmışdır. Bununla yanaşı, ötən il Amerika Birləşmiş Ştatları, İndoneziya, Hindistan, Tayvan (Çinin əyaləti), Koreya Respublikası və digər uzaq xarici ölkələr də Azərbaycanın fəal ticarət partnyorlarından olmuşlar. İdxal-ixrac əməliyyatlarının qalan mühüm hissəsi isə digər uzaq xarici dövlətlərin və MDB məkanına daxil olan ölkələrin payına düşmüşdür.

2012-ci ildə xarici ticarət əməliyyatları aparılmış ölkələrin sırasında İtaliya birinci mövqedə olmuşdur. Belə ki, hesabat ilində ümumi xarici ticarət dövriyyəsinin 81,8 faizi bu ölkə ilə aparılmışdır. Ötən il ölkəmizə idxal olunmuş malların 15,8 faizi Türkiyənin, 14,3 faizi Rusiyanın, 8,1 faizi Almaniyanın, 7,4 faizi Amerika Birləşmiş Ştatlarının, 6,5 faizi Çinin, 5,6 faizi Ukraynanın, 5,1 faizi Böyük Britaniyanın, 2,7 faizi İtaliyanın, hər birində 2,5 faiz olmaqla Yaponiya və Koreyanın, hər birində 1,9 faiz olmaqla Fransa və Braziliyanın, 1,8 faizi İranın, 1,6 faizi Niderlandın, 1,4 faizi İsveçrənin, hər birində 1,3 faiz olmaqla Gürcüstan və Avstriyanın, 14,8 faizi isə digər ölkələrin payına düşmüşdür.

Hesabat ilində Azərbaycandan xaricə göndərilmiş malların 23,2 faizi İtaliyanın, 7,9 faizi Hindistanın, hər birində 7,4 faiz olmaqla Fransa və İndoneziyanın, 7 faizi İsrailin, 6,7 faizi Amerika Birləşmiş Ştatlarının, hər birində 4 faiz olmaqla Almaniya və Rusiyanın payına düşmüşdür. Bununla yanaşı, ötən il ölkəmizdən Yunanıstan, Tayvan (Çinin əyaləti), Türkiyə, Bolqarıstan, Gürcüstan, Çexiya, İraq, Malayziya, Xorvatiya, Böyük Britaniya, Tailand və digər ölkələrə mühüm növ mallar ixrac olunmuşdur. Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın neft-qaz sektorunun inkişafı ilə yanaşı, qeyr-neft bölməsinin bir sıra sahələrində də rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalının genişləndirilməsi ölkəmizin ixrac imkanlarının xeyli artmasına səbəb olmuşdur. Bu da bir çox dövlətlərlə aparılan ticarət əməliyyatları zamanı müsbət saldo əldə edilməsinə imkan yaratmışdır. 2012-ci ildə ixracın həcminin bir qədər də artması həmin ölkələrin siyahısını xeyli genişləndirmişdir. Hesabat dövründə İtaliya, Fransa, Amerika Birləşmiş Ştatları, İndoneziya, İsrail, İspaniya, Koreya Respublikası, Hindistan, Malayziya, Xorvatiya, Çexiya Respublikası, Bolqarıstan, Tailand, Portuqaliya və s. ölkələrlə aparılan idxal-ixrac əməliyyatları zamanı müsbət saldo yaranmışdır. Ötən il, həmçinin bəzi MDB dövlətləri ilə də ticarət dövriyyəsi zamanı müsbət saldo əldə edilmişdir.

Ölkəmizdə keçid iqtisadiyyatının başa çatması, əlverişli investisiya mühiti, sahibkarlığın stimullaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər qeyri-dövlət bölməsinin inkişafına böyük təkan vermişdir. Elə real iqtisadiyyatda özəl bölmənin xüsusi çəkisinin hazırda 80 faizi ötməsi də bunu təsdiqləyir. Eyni zamanda, özəl bölmənin inkişafı ölkəmizin xarici dövlətlərlə apardığı ticarət dövriyyəsinin də həcminin genişləndirilməsinə imkan yaradır. Belə ki, hazırda Azərbaycanın özəl sektorunda istehsal olunan rəqabət qabiliyyətli mallar xarici bazarda özünə getdikcə daha çox yer tapmaqdadır. Ölkəmizdə istehsalın quruluşu, investisiya qoyuluşunun istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, xarici və daxili tələbatın öyrənilməsi iqtisadi artımın sürətlənməsinə müsbət təsir göstərməklə yanaşı, idxaldan asılılığın da azaldılması üçün geniş imkanlar yaradır.

Dövlət Statistika Komitəsinin Azərbaycanın 2012-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafına dair hesabatına əsasən, ölkəmizdən xaricə göndərilən mühüm növ məhsulların siyahısı artmışdır. İl ərzində ixracın strukturunda mineral məhsullar, heyvan və bitki mənşəli yağlar və piylər, hazır ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə, tütün, az qiymətli metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar üstünlük təşkil etmişdir. Xaricə ixrac olunmuş malların böyük əksəriyyətini isə mineral məhsullar, o cümlədən xam neft və neft emalı məhsulları, təbii qaz təşkil etmişdir. Belə ki, ötən il Azərbaycan çoxvariantlı ixrac marşrutları vasitəsilə dünya bazarına 34 milyon 935 min 943 ton “qara qızıl” ixrac etmişdir. Ölkəmizdən alüminium oksid, propilen, polietilen, alüminium ərintiləri, polad yarımfabrikatlar və s. malların ixracı da xeyli artmışdır. Yeri gəlmişkən, əvvəlki illərdə Azərbaycan bir sıra mühüm ərzaq mallarını xarici ölkələrdən alırdısa, son zamanlar ölkəmiz bu növ məhsullara olan tələbatı əsasən yerli istehsal hesabına ödəyir. Hətta həmin malların xeyli hissəsi ixraca da yönəldilir. Ötən il Azərbaycandan ixrac olunmuş malların siyahısında kartof, meyvə, tərəvəz, çay, şəkər s. ərzaq məhsullarının üstünlük təşkil etməsi də bunu təsdiqləyir. Yeri gəlmişkən, 1995-ci ildə ölkəyə gətirilən ərzaq mallarının xüsusi çəkisi xarici ticarət dövriyyəsində 41,6 faiz təşkil etdiyi halda, ötən ilin yekunlarına görə isə, bu göstərici təqribən 2 faiz olmuşdur. Bu da təsadüfi deyil. Çünki son illər ölkədə bu sahədə xüsusi tədbirlər həyata keçirilir, mühüm dövlət proqramları qəbul edilir. Bu baxımdan ölkə Prezidenti İlham Əliyevin 2008-ci il avqustun 25-də təsdiq etdiyi “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycanın xarici ticarət-iqtisadi əlaqələrində diqqətçəkən mühüm məqamlardan biri də ixracın strukturunda qeyri-neft məhsullarının, o cümlədən ərzaq mallarının çəkisinin artması ilə bağlıdır. Məlumat üçün bildiririk ki, son illər ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun davamlı inkişafı ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində bu səhədə rəqabət qabiliyyətli məhsulların istehsalı xeyli artmışdır. Artıq həmin məhsullara dünya bazarlarında maraq getdikcə artır. Təsadüfi deyil ki, bu vacib məqama toxunan Prezident İlham Əliyev yanvarın 15-də Nazirlər Kabinetinin 2012-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və 2013-cü ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında demişdir: “İndi biz özümüzü əsas ərzaq malları ilə təmin edirik. Amma əlbəttə, istərdim ki, biz özümüzü 100 faiz təmin etmək səviyyəsinə çataq. Artıq görülən işlər, xüsusilə iri fermer təsərrüfatlarının yaradılması, meliorativ tədbirlərin görülməsi, kreditlərin verilməsi, infrastruktur, yolların və s. məsələlərin həlli hesabına biz buna nail olacağıq ki, Azərbaycan özünü əsas ərzaq məhsulları ilə tam şəkildə təmin etsin... Hesab edirəm ki, hər bir ölkə əsas ərzaq məhsulları ilə özünü təmin etməlidir. Bu, həm təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərdən vacibdir, eyni zamanda, yerli istehsalın gücləndirilməsi deməkdir və dövlətimiz bu məqsədə çatmaq üçün, demək olar ki, hər şeyi edir.” 2012-ci ildə ölkəmizə gətirilən məhsulların siyahısında iribuynuzlu heyvanlar, siqaret, sement, dərman vasitələri, mineral gübrələr, meşə materialları, polad çubuqlar, qara metal borular, maşın və mexanizmlər, quru nəqliyyat vasitələri, telefon və digər aparatlar üstünlük təşkil etmişdir. Mühüm ərzaq məhsullarından sayılan kərə yağı, buğda, çay, şəkər, qarğıdalı, günəbaxan və palma yağları və s. malların idxalı da əvvəlki illə müqayisədə bir qədər artmışdır. Yeri gəlmişkən, son illər rəqabət indeksi göstəricisini ilbəil yaxşılaşdıran Azərbaycan Respublikasında xarici ticarət dövriyyəsinin tərkibində mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Belə ki, ölkəmizdə yeni istehsal sahələrində buraxılan məhsullar daxili bazarda satılan anoloji xarici malları tədricən sıxışdırıb çıxarmış, hətta bəzi hallarda ixraca da yönəldilmişdir. Bu da son nəticədə daxili bazarın idxaldan asılılığının azaldılmasına imkan yaradır. Azərbaycanın yeni neft strategiyası çərçivəsində neft və qaz hasilatının getdikcə artması adıçəkilən məhsulların ixracının xeyli çoxalmasına gətirib çıxarmışdır. Müqayisə üçün deyək ki, 1993-cü ildə xarici bazara çıxarılan mineral məhsullar - xam neft və təbii qaz ümumi ixracın 27,3 faizi qədər olduğu halda, 2012-ci ilin yekunlarına görə, bu göstərici təqribən 90 faiz təşkil etmişdir. Son illər ölkəmizdə dövlət səviyyəsində həyata keçirilən bir sıra zəruri tədbirlər, strateji məhsulların idxalında və ixracında bütün fiziki və hüquqi şəxslərin bərabər hüquqlarının təmin olunması və inhisarçılığın qarşısının alınması istiqamətində görülən işlər, daxili bazarın marketinqinin düzgün müəyyən edilməsi, gömrük əlaqələrinin sadələşdirilməsi, xarici ticarətin liberallaşdırılması, eləcə də əlverişli investisiya mühitinin yaradılması və s. məsələlər, heç şübhəsiz, xarici iqtisadi əlaqələrin həcminin və coğrafiyasının bir qədər də genişlənməsinə səbəb olacaqdır.

Mirbağır YAQUBZADƏ

Xalq qəzeti.- 2013.- 24 fevral.- S. 1.