Xocalı
soyqırımı XX əsrin ən böyük
cinayətlərindən biridir
XX əsrin
80-ci illərinin ikinci yarısında ermənilər özlərinin
yaxın və uzaq xaricdəki himayədarlarının köməkliyi
ilə “Böyük Ermənistan” ideyasını həyata
keçirmək üçün aşkarlıq və
demokratiyadan istifadə edərək yenidən Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ bölgəsinə dair ərazi
iddiaları irəli sürdülər.
Mono-etnik
dövlət yaratmağa nail olan Ermənistan sılahlı
qüvvələri ona himayədarlıq edən dövlətlərin
köməyindən istifadə edərək, Dağlıq
Qarabağ bölgəsinin hüdudlarından kənarda yerləşən
və onun ərazisindən 4 dəfə böyük olan
Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl,
Qubadlı və Zəngilan bölgələrini işğal
etdilər. Bütün bu ərazilər ermənilər tərəfindən
etnik təmizləməyə məruz qalmışdır. Belə
ki, Ermənistanın ərazi iddiası obyekti olan
Dağlıq Qarabağın 120 min nəfərlik erməni
icmasının öz müqəddəratını təyin
etmək cəhdi kimi qələmə verdiyi bu proses Azərbaycanın
işğal olunmuş ərazilərindən 1 milyondan
çox əhalinin öz torpağında qaçnqın vəziyyətinə
düşməsinə gətirib çıxardı.
Hazırda Azərbaycan ərazisinin
20 faizdən çox hissəsi Ermənistan silahlı qüvvələrinin
işğalı altındadır. İşğal nəticəsində
900-ə yaxın yaşayış məntəqəsi, 22 muzey
və 4 rəsm qalereyası, tarixi əhəmiyəti olan 9
saray, nadir tarixi əhəmiyyətli 40 min muzey sərvəti və
eksponatı, 44 məbəd və 9 məscid
dağıdılmış, talan edilmiş və
yandırılmışdır. Bundan əlavə, 927
kitabxanada 4,6 milyon kitab və qiymətli tarixi-əlyazmalar məhv
edilmişdir. Hərbi təcavüz respublikanın 17 min
kvadratmetr ən məhsuldar torpaqlarının
işğalına, 900 yaşayış məntəqəsinin,
7 min sənaye və kənd təsərrüfatı obyektinin,
700 təhsil, 665 səhiyyə ocağının, 800 km
avtomobil yolunun, 160 körpünün, 23 min km. su və 15 min
km. elektrik xəttinin dağıdılmasma səbəb
olmuşdur. Sonadək dəqiqləşdirilməmiş məlumata
görə, mənəvi-psixoloji zərbələrdən əlavə,
Azərbaycan iqtisadiyyatına təxminən 60 milyard. ABŞ
dollarından çox ziyan
dəymişdir.
Bütün
dövrlərdə olduğu kimi ermənilərin həyata
keçirdiyi bu işğalçılıq siyasəti də
kütləvi qırğınlarla müşayiət
olunmuşdur. Belə ki,
1988-1993-cü illərdə Ermənistanın hərbi təcavüzü
nəticəsində 20 000 nəfər azərbaycanlı həlak
olmuş, 100 min nəfərdən
çoxu yaralanmış, 50 min nəfəri isə müxtəlif dərəcəli
xəsarət alaraq əlil olmuşdur. Münaqişə
dövründə 4853 nəfər itkin düşmüş, onlardan
1357 nəfəri əsirlikdən azad edilmiş, 783 nəfəri isə hələ
də Ermənistanda əsirlikdədir. Beynəlxalq
Qırmızı Xaç Komitəsinin məlumatına
görə 439 nəfər əsirlikdə ölmüşdür. Xocalı
soyqırımı azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə
və soyqırımı siyasətinin tərkib hissəsi kimi
XX əsrin
sonunda ermənilərin Xocalıda törətdikləri
soyqrımı bütün insanlığa və bəşəriyyətə
qarşı yönəldilmiş ən ağır cinayətlərdən
biri kimi qiymətləndirilir. Dünya
tarixində Xocalı faciəsi tarixin yaddaşlardan heç vaxt silinməyən Xatın, Xirosima,
Naqasaki, Sonqmi, Ruanda, Srebrenitsa və Xolokost kimi dəhşətli
faciələrdən heç də geri qalmır. Adıçəkilən hadisələr
müharibələr tarixinə dinc əhalinin
soyqırımı olaraq daxil
olmuş və bütün
dünyada geniş əks-səda
doğurmuşdur.
Planlı şəkildə həyata keçirilən bu soyqırımının məhz Xocalıda törədilməsi zamanı ermənilər Azərbaycanın bu qədim yaşayış məskəninin yer üzündən silinməsini qarşıya məqsəd kimi qoymuşdular. Çünki Xocalı Azərbaycanın qədim dövrlərinə aid ərazilərdən biri kimi tarix və mədəniyyət abidələri ilə seçilirdi. Azərbaycanlılardan ibarət 7 min nəfərdən çox əhalisi olan Xocalı ermənilər yaşayan kəndlərin əhatəsində ən böyük və qədim yaşayış məskəni olmuşdur. Belə ki, burada qədim tarixi abidələr müasir dövrə qədər qalmaqda idi. Məlumdur ki, Xocalı yaxınlığında bizim eradan əvvəl XIV-VII əsrə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin nümunələri mövcud idi. 1992-ci ilin fevralında erməni-rus birləşmiş silahlı qüvvələri Xocalı əhalisini vəhşicəsinə qırarkən soyqırımın ən iyrənc mərhələsi olan izi itirmək kimi mənfur hərəkətlərə də əl atmış və Azərbaycan xalqı, eləcə də bəşəriyyət üçün nadir abidələr nümunəsi olan Xocalı abidələrini də dağıtmışlar.
Eyni zamanda, Xocalı şəhəri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində strateji əhəmiyyətli ərazi kimi də erməniləri narahat edirdi. Çünki Xocalı Xankəndindən 10 km cənub-şərqdə, Ağdam-Şuşa və Əsgəran-Xankəndi yollarının arasında yerləşirdi. Şəhərin əhəmiyyətini artıran səbəblərdən biri də Dağlıq Qarabağın yeganə hava limanının məhz burada yerləşməsi idi. Bu səbəbdən Ermənistan silahlı qüvvələrinin əsas məqsədi Xocalıdan keçən Əsgəran-Xankəndi yoluna nəzarət etmək və Xocalıda yerləşən aeroportu ələ keçirmək idi.
Hələ
faciədən 4 ay əvvəl, yəni 1991-ci il oktyabrın
sonundan şəhərə gedən bütün avtomobil
yolları bağlanmış və Xocalının mühasirəsi
başlanmışdı. Bununla yanaşı, yanvarın 2-dən Xocalıya verilən
elektrik enerjisi də kəsilmişdi.
Beləliklə, artıq Xocalının Azərbaycanın digər
bölgələri ilə bütün əlaqələri
kəsilmiş, yalnız yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Ancaq
bir neçə ay sonra Xocalı ilə vertolyot
əlaqəsi də kəsildi. Yəni, 1992-ci ilin yanvarın 28-də Ağdamdan
Şuşaya uçan
Mİ-8 vertolyot şəhərə
çatmamış, Xəlfəli kəndinin üzərində
Xankəndi tərəfindən raketlə partladıldı,
içərisində olan 3 nəfər
heyət üzvü və 41 sərnişin
həlak oldu. Bundan sonra
isə Ermənistan ordusu bir-birinin
ardınca yuxarı Qarabağda azərbaycanlılar
yaşayan sonuncu
yaşayış məntəqələrini də işğal etdilər. 1991-ci ilin
sonunda Qarabağın dağlıq hissəsindəki
30-dan çox yaşayış məntəqəsi,
o cümlədən Tuğ,
İmarət-Qərvənd, Sırxavənd, Meşəli,
Cəmilli, Umudlu, Kərkicahan digər strateji əhəmiyyətə malik
kəndlərimiz ermənilər tərəfindən
yandırıldı, dağıdıldı və talan edildi.
1992-ci
ilin əvvəllərində ermənilər daha dəhşətli
cinayətlər törətdilər. Belə ki, fevral ayının
10-11-də Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri Ermənistan
silahlı qüvvələri tərəfindən zəbt olundu. Fevralın 13-dən 17-dək
isə ermənilərin Xocavənd rayonunun
Qaradağlı kəndinə hücumu nəticəsində
onun 92 nəfər müdafiəçisi
və 54 nəfər sakini
öldürülərək silos quyusuna atılmış, 118 nəfər kənd
əhalisi (uşaq, qadın, qoca, cavan) girov
götürülmüş
və sonradan onların 77 nəfəri
amansızlıqla qətlə yetirilmişdir.
Bundan əlavə, 1991-ci il
iyunun 28-də ermənilər həmin kəndin
Vərəndəli fermasında 6 nəfəri diri-diri
yandırmışdılar.
1992-ci il
fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan
silahlı qüvvələri Xankəndində yerləşən
keçmiş SSRİ-nin
4-cü ordusunun 23-cü diviziyasına daxil olan 366-cı
motoatıcı alayın 10 tankı, 16 zirehli
transpartyoru, 9 piyadaların döyüş
maşını, 180 nəfər hərbi mütəxəssisi
və xeyli canlı qüvvəsi ilə Xocalını
mühasirəyə aldı. Ermənilər ən müasir silahlarla şəhərə
hücum edərək Xocalı şəhərini
yerlə-yeksan etdilər. Çoxsaylı ağır texnika ilə şəhər tamamilə
dağıdılmış, yandırılmış və insanlar xüsusi qəddarlıqla
qətlə yetirilmişdir. Onların içərisində başları kəsilən,
gözləri çıxarılan, dərisi soyulan,
diri-diri yandırılan və digər
şəklə salınanlar çoxluq təşkil
edirdi. İstintaq
materiallarından məlum olur ki, hücuma rəhbərlik
edən və hazırda Ermənistanın müdafiə naziri olan Seyran
Ohanyanın, eləcə də 366-cı alayın
3-cü batalyonunun komandiri
Yevqeniy Nabokixinin
komandasında əlavə olaraq 50-dən çox erməni zabiti və
giziri iştirak
etmişlər.
Bu soyqırımı nəticəsində, rəsmi rəqəmlərə görə, 613 nəfər öldürülmüşdü ki, onlardan 63 nəfəri uşaq, 106 nəfəri qadın, 70 nəfəri isə qocalar idi. 8 ailə tamamilə məhv edilmişdi. 487 nəfər şikəst olmuşdu ki, onlardan da 76-sı uşaqdır. Bundan əlavə, 1275 nəfər əsir götürülmüş, 150 nəfər itkin düşmüşdür.
Xocalı
soyqırımının dünyaya
çatdırılması
Bütün dünyanın gözü
qarşısında baş verən bu dəhşətli soyqırımının
əsl mahiyyəti yalnız ümummilli lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə siyasi hakimiyyətə yenidən
qayıtdıqdan sonra açıqlanmış,
1994-cü ilin fevralında Azərbaycan
Respublikasının Milli Məclisi Xocalı soyqırımına
siyasi-hüquqi qiymət vermişdir.
Bundan əlavə azərbaycanlılara
qarşı zaman-zaman törədilmiş
soyqırımı ilə əlaqədar ümummilli
lider Heydər Əliyevin 1998-ci il martın 26-da imzaladığı fərmanla
31 Mart Azərbaycanlıların
Soyqırımı Günü elan edilmişdir.
2002-ci
il fevralın 25-də ümummilli lider Heydər Əliyev
Xocalı soyqırımının 10-cu ildönümü ilə
əlaqədar Azərbaycan xalqına müraciətində bu
amansız soyqırımına əsl qiyməti vermişdir:
“Xocalı faciəsi 200 ilə yaxın bir müddətdə
erməni şovinist- millətçiləri tərəfindən
azərbaycanlılara qarşı müntəzəm olaraq həyata
keçirilən etnik təmizləmə və
soyqırımı siyasətinin davamı və ən
qanlı səhifəsidir”.
Hazırda
bu proses Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən
biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin
uğurlu xarici siyasəti
nəticəsində artıq bir sıra
beynəlxalq təşkilatlar qəbul etdiyi
sənədlərdə Ermənistan işğalçı
dövlət kimi göstərilmişdir.
Xocalı həqiqətlərinin dünyaya
çatdırılması, beynəlxalq aləmdə
yayılması, eləcə də bu
soyqırımına obyektiv qiymət
verilməsi istiqamətində davamlı olaraq
addımlar atılmışdır.
Bu
baxımdan Heydər Əliyev Fondu, xüsusilə onun
prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri
Mehriban xanım Əliyevanın gördüyü işlər
olduqca təqdirəlayiqdir. Belə ki,
fond bəşəriyyətin ən böyük faciələrindən olan Xocalı soyqırımı haqqında
faktların dünyaya
çatdırılması istiqamətində çox
sistemli və ardıcıl fəaliyyət
göstərir. Fondun dəstəyi və təşkilatçılığı
ilə məktəblilər arasında keçirilən
“Xocalı – uşaqların gözü ilə”
rəsm müsabiqəsinin, əl işlərinin və
fotoşəkillərin dünyanın aparıcı ölkərində
keçirilən sərgisi dünya
ictimaiyyətində XX əsrin ən böyük
faciəsi haqqında daha dolğun
təsəvvür yaratmışdır.
2007-ci il fevralın 26-da Heydər Əliyev
Fondunun təşəbbüsü ilə Brüsseldə təşkil
olunan “Təcavüzün qurbanları” adlı foto və
uşaq rəsmlərinin sərgisi də bu həqiqətlərin
beynəlxalq aləmə çatdırılması işinin
davamıdır. Fond soyqırımı haqqında həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün həmin il
fevralın 19-26-da Türkiyənin İstanbul
və daha 25 vilayətində “Xocalı həftəsi”
adlı tədbirlər proqramı çərçivəsində
anım mərasimləri keçirmişdir.
Bundan başqa
Xocalı faciəsinin beynəlxalq aləmdə
tanıdılması istiqamətində 2008-ci il
fevralın 14-də Berlində keçirilmiş
“Xocalı soyqırımı və 1915-ci il
hadisələrindəki gerçəklər” adlı elmi konfrans da
son dərəcə əhəmiyyətli olmuşdur.
Heydər
Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Xocalı faciəsinin
ildönümü 2010-cu ildə artıq dünyanın 100-dən
çox yerində qeyd olunmuşdur. Soyqırımına
həsr olunmuş silsilə tədbirlər
fondun hazırladığı təbliğat
materialları əsasında həyata keçirilir.
Hazırda Heydər Əliyev Fondunun
ayrı-ayrı ölkələrdə geniş
miqyasda təşkil etdiyi
və faciənin həqiqətlərinin yayılmasına
yönəldilmiş anım tədbirləri Rusiya
Federasiyasındakı nümayəndəlik tərəfındən
İslam Konfransı Təşkilatının
(hazırda İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatı adlanır) Əməkdaşlıq və
Dialoq Uğrunda Gənclər
Forumu çərçivəsində uğurla davam edir.
İslam
Əməkdaşlıq Təşkilatı Xocalı faciəsini
soyqırımı kimi tanıyan ilk beynəlxalq təşkilatdır
2008-ci
il mayın 8-də, Şuşa şəhərinin
işğalının ildönümündə İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası
dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla xanım
Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Xocalıya
ədalət” kampaniyası təsis edilmiş, fəaliyyətinə
isə 2009-cu ilin fevralından start verilmişdir. Hazırda
60-dan çox ölkədə yüzlərlə
könüllünün iştirakı ilə
uğurla davam etdirilən
“Xocalıya ədalət” beynəlxalq informasiya
və təşviqat kampaniyası da bu işə öz
töhfəsini verməkdədir. Bu kampaniyanın məqsədi
beynəlxalq ictimaiyyəti Xocalı soyqırımı ilə
əlaqədar məlumatlandırmaq, qətliama beynəlxalq aləmdə
mənəvi-siyasi qiymət verilməsinə və bu qanlı qırğının qurbanlarının
xatirəsinin anılmasına nail
olmaqdır. Hazırda faciənin mənəvi və siyasi-hüquqi səviyyədə
tanınmasına yönəlmiş bu kampaniya bir çox
ölkələrdə uğurla həyata
keçirilir.
Bu
uğurlu kampaniya başlanandan az sonra İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatı xarici işlər nazirləri tərəfindən
Xocalı faciəsini kütləvi qırğın kimi qiymətləndirmək
barədə qətnamənin qəbuluna nail olunmasıdır.
2009-cu ilin iyulunda isə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı
Gənclər Forumu ilə İSESKO arasında
imzalanmış anlaşma nəticəsində Xocalı faciəsi
haqqında məlumatın İKT ölkələrinin tarix dərsliklərinə
salınması barədə razılıq əldə
edilmişdir.
Leyla xanım Əliyevanın Xocalı soyqırımının daha geniş miqyasda qeyd olunması təşəbbüsü bir sıra ölkələrdə dövlət səviyyəsində dəstəklənmişdir. 2010-cu il yanvarın 31-də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin Parlament İttifaqının Uqandanın paytaxtı Kampala şəhərində keçirilən və 51 ölkənin parlament heyətləri başçılarının iştirak etdiyi VI sessiyasında forumun təşəbbüsü ilə “İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Gənclər Forumu ilə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqı arasında əməkdaşlıq haqqında” qətnamə imzalanmışdır. “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində qəbul olunmuş qətnamədə Xocalı faciəsinə “Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən dinc əhalinin kütləvi qətliamı” və “İnsanlığa qarşı cinayət” kimi qiymət verilmişdir. Qətnamədə “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyasına həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə tam dəstək verməyə çağıran bənd də öz əksini tapmışdır. Bu, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Xocalı faciəsini “insanlığa qarşı cinayət” kimi tanıyan ilk sənəddir.
2011-ci il yanvarın 19-da Birləşmiş
Ərəb Əmirliklərinin paytaxtı Əbu Dabidə
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament
İttifaqı Şurasının XIII sessiyası
keçirilmişdir. Sessiyada Heydər Əliyev Fondunun
vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü
ilə həyata keçirilən “Xocalıya ədalət”
beynəlxalq kampaniyasına dəstək olaraq Xocalı faciəsini
“insanlığa qarşı törədilmiş kütləvi
cinayət” kimi tanımağa çağıran Əbu Dabi Bəyannaməsi
qəbul edilmişdir.
2012-ci il yanvarın 31-də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqının üzvü olan dövlətlərin İndoneziyanın Palembanq şəhərində keçirilən VII sessiyası “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyasını dəstəklədiyini bir daha təsdiq etmişdir. “Azərbaycan Respublikasına qarşı Ermənistan Respublikasının təcavüzü” adlı son illər davamlı olaraq qəbul edilən qətnaməyə forumun təşəbbüsü ilə xüsusi bir bənd də əlavə olunmuşdur. Xocalı faciəsinə həsr edilən bölmədə qeyd olunur: “Konfrans üzv ölkələrin parlamentlərini 2012-ci ildən etibarən (faciənin 20 illiyi) 1992-ci il fevralın 26-da Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı həyata keçirilən və soyqırımı xarakteri daşıyan kütləvi qırğını tanımağa çağırır və Xocalı qırğınını törədənlərin məsuliyyətə cəlb olunmasını tələb edir”.
Bu
tanınma 2009-cu ildən həyata keçirilən və
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Gənclər
Forumunun Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə
baş əlaqələndiricisi Leyla xanım Əliyeva tərəfindən
irəli sürülən “Xocalıya ədalət” beynəlxalq
kampaniyasının fəaliyyətinin nəticəsi
olmuşdur. Onu da
qeyd etmək vacibdir ki, münaqişə ilə bağlı qəbul
edilmiş beynəlxalq sənədlər
arasında bu qətnamədə ilk dəfə olaraq
Xocalı faciəsinə soyqırımı aktı səviyyəsində
siyasi-hüquqi qiymət verilmişdir.
Nəzərə alsaq ki,
İƏT Parlament İttifaqı öz sıralarında dünya
parlamentlərinin dörddə birini cəmləşdirir
və ən böyük parlamentlərarası
beynəlxalq qurumlarındandır. Bu qətnamə Xocalı
faciəsinin erməni millətçiləri tərəfindən
Azərbaycan xalqına qarşı aparılan
soyqırımı siyasətinin tərkib hissəsi kimi beynəlxalq səviyyədə
tanınması və bu cinayəti törədənlərin
hüquqi məsuliyyətə cəlb
edilməsi üçün çox mühüm
əhəmiyyətli bir sənəddir.
İslam
Əməkdaşlıq Təşkilatının ali orqanı
olan və təşkilatın dövlət və hökumət
başçılarının iştirakı ilə
2013-cü il fevralın 6-7-də Misirin paytaxtı Qahirə
şəhərində keçirilən 12-ci Zirvə
Toplantısında Xocalı faciəsini soyqırımı
aktı və insanlığa qarşı törədilmiş
cinayət kimi tanınmışdır.
Xocalı faciəsinin
soyqırımı kimi tanınması
Soyqırımın tanıdılması və
qətliama siyasi qiymət verilməsi
istiqamətində görülən işlər artıq daha ciddi nəticələr
verməkdədir. Belə ki, Xocalı
soyqırımının 14-cü, 15-ci və 16-cı ildönümü Moskvada,
Almaniyada, ABŞ-da,
Türkiyədə, Ukraynada, Qazaxıstanda,
Gürcüstanda, Küveytdə və
dünyanın bir çox
ölkələrində qeyd olunmuşdur.
2005-ci
ilin fevralında, 2006-cı il fevralın 23-də və 2007-ci
ilin fevralında Türkiyə Böyük Millət Məclisinin
xüsusi iclaslarında Xocalı soyqırımı ilə
bağlı məsələ geniş müzakirə olunmuşdur.
2011-ci il fevralın
19-dan 26-dək isə Türkiyənin ayrı-ayrı şəhərlərində
“Xocalı həftəsi” adlı tədbirlər
proqramı çərçivəsində müxtəlif
anım mərasimləri, aksiyalar keçirilmiş və bu
tədbirlər hər il davam
etdirilir. Dünyanın bir
sıra şəhərlərində də artıq bu tədbirlər geniş
miqyas almışdır.
2011-ci
ildə Xocalı soyqırımının 19-cu
ildönümü ABŞ Konqresinin Nümayəndələr
Palatasında anılmış, 2012-ci ildə isə konqresmenlər
Stiv, Koen Dən Boren ayrı-ayrılıqda Xocalı
soyqırımının 20-ci ildönümü ilə
bağlı bəyanatlarla çıxış edərək
ermənilər tərəfindən qadın, uşaq və
yaşlı insanlara qarşı zorakılıq və işgəncələri
“təsviredilməz” adlandırmışdır. Xocalı soyqırımının Amerika
ştatları içərisində tanınması istiqamətində
ilk addım kimi 2010-cu
il fevralın 25-də ABŞ-n
Massaçusets ştatının Nümayəndələr
Palatası Xocalıda qırğın törədilməsi
faktının tanınması haqqında qətnamə qəbul
etmişdir. 2011-ci il
iyunun 11-də isə ABŞ-ın Texas ştatı Ermənistan tərəfindən
Xocalıda çox ağır cinayət
törədilməsi faktını tanımışdır. Bu
ştatın Nümayəndələr Palatası tərəfindən
qəbul edilmiş 535 nömrəli qətnamədə
Azərbaycanın bu şəhərinin
erməni işğalından qaçaraq yaxa qurtarmağa
çalışan dinc sakinlərinin Ermənistan
silahlı qüvvələri və Rusiya ordusunun hissələri tərəfindən
qırğına məruz qalması pislənilir.
Bu prosesin davamı olaraq 2012-ci il fevralın 23-də Nyu-Cersi ştatı, daha sonra isə Corciya ştatı Xocalı qətliamı ilə bağlı qətnamə qəbul etmişdir. Ştatın Nümayəndələr Palatasında 1594 saylı qətnamə Azərbaycan və türk diasporunun həyata keçirdiyi güclü kampaniya nəticəsində qəbul edilmişdir. 2012-ci il martın 23-də isə daha bir Amerika ştatı - Men ştatının Nümayəndələr Palatası Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü ilə əlaqədar qətnamə qəbul etmişdir. 2013-cü il yanvarın 28-də Nyu-Meksiko ştatının əvvəlcə senat, sonra isə Nümayəndələr Palatasında Xocalı soyqırmının tanınmasına dair qətnamə qəbul edilmişdir. Nyu-Meksiko ABŞ-ın ilk ştatıdır ki, parlamentin hər iki palatası Xocalı faciəsini tanımışdır. Bunun ardınca, Arkanzas ştatının Nümayəndələr Palatası fevralın 8-də, senatı isə fevralın 11-də Xocalı soyqırımına dair qətnamələr qəbul etmişdir.
2011-ci
il dekabrın 20-də Meksika Konqresinin Deputatlar Palatası erməni
silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycan
ərazilərinin işğalını, xüsusilə də
Xocalıda soyqırımı törədilməsini kəskin
pisləyən qərar qəbul etmişdir. 2012-ci il fevralın 1-də Pakistan Senatı Xocalı soyqırımının
tanıması barədə qətnamə qəbul etmişdir. Qətnamədə Xarici
Əlaqələr Komitəsi ermənilər tərəfindən
mülki əhaliyə qarşı törədilmiş
soyqırımını pisləmişdir. Latın
Amerikası ölkələri arasında Meksikadan
sonra Kolumbiya da Xocalıda baş verən
hadisələrə soyqırımı kimi
qiymət vermişdir. Belə
ki, 2012-ci il aprelin 23-də qəbul edilmiş
qərar Senatdan öncə onun II Konstitusional Daimi Komitəsində (Müdafiə və Xarici İşlər üzrə Komitə) irəli
sürülmüş, sənədin təsdiqi
üçün tələb olunan 102 səs toplanmış və sənəd
yekdilliklə qəbul olunmuşdur.
Artıq Xocalı soyqırımı Avropa ölkələrinin parlamentlərində də müzakirə olunaraq siyasi sənədlər qəbul edilir. 2013-cü il fevralın 12-də Rumıniya parlamentində Demokrat Liberal Partiyası fraksiyası tərəfindən “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” adlı siyasi bəyanat verilmişdir. Siyasi bəyanatı sözügedən fraksiyadan deputat Luçian Militaru parlamentin kürsüsündən səsləndirmişdir. Deputat çıxışında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tarixinə toxunmuş, hazırda Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı 7 rayon daxil olmaqla Azərbaycan torpaqlarının 20 faizinin Ermənistan tərəfindən işğal altında olduğunu diqqətə çatdırmışdır. L.Militaru milliyyətçi və etnik ayrı-seçkilik zəminində 25-26 fevral 1992-ci il tarixində Xocalı şəhərində xüsusi amansızlıqla azərbaycanlılara qarşı qırğın törədildiyini qeyd edərək, soyqırımı qurbanları haqda məlumat vermiş, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən bu aktın insanlıq əleyhinə cinayət kimi tanınmasının vacibliyini vurğulamışdır.
Çexiya
Respublikası Avropa İttifaqının üzvləri
arasında Ermənistanı dinc Xocalı sakinlərinin qətliamına
görə rəsmən pisləyən və bu hərəkətləri
insanlığa qarşı cinayət kimi tanıyan ilk dövlət
olmuşdur. Bu il fevralın 7-də ölkənin
ali qanunvericilik
orqanının Deputatlar Palatasının
Beynəlxalq Əlaqələr Komitəsi 21 il
əvvəl “erməni hərbi bölmələri tərəfindən
Azərbaycanın işğal olunmuş Xocalı şəhərində 613
müdafiəsiz dinc sakinin
vəhşicəsinə qətlə yetirilməsi ilə
törədilmiş qırğına görə” Ermənistanı
pisləyən qətnaməni yekdilliklə qəbul etmişdir. Sənəddə qeyd olunur ki,
“Bu qırğın haqqında
dünyanın bir çox
kütləvi informasiya vasitələri məlumat
yaymış və bu hadisə “Human Rights Watch/Helsinski" təşkilatı tərəfindən
erməni hərbi qoşunlarının münaqişə
zonalarında dinc əhaliyə münasibətdə
beynəlxalq hüququn
adi normalarının pozulması kimi bəyan edilmişdir”.
Sənəddə xüsusi
vurğulanır ki, “insanlığa
qarşı törədilən bu cinayəti
bir çox dünya hökumətləri də pisləmişlər”.
Beləliklə, Çexiya parlamenti Avropa
İttifaqında Ermənistanı Xocalıda bəşəriyyət
əleyhinə törətdiyi cinayətlərə görə
pisləyən ilk qanunverici
orqan olmuşdur. Çexiya bu qətnamə
ilə Dağlıq Qarabağ regionunu Azərbaycan Respublikasının tərkib
hissəsi kimi, Ermənistanı isə bu ərazini işğal etmiş, Xocalıda ən ağır
cinayətin törədilməsində təqsirkar olan dövlət kimi
tanıdığını bir daha rəsmən təsdiq etmişdir.
Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin Xocalı
soyqırımının iyirminci ildönümü
haqqında imzaladığı sərəncamda deyilir ki, “Azərbaycanlılara
qarşı erməni şovinist dairələrinin XIX-XX əsrlərdə
mərhələ-mərhələ həyata keçirdiyi
etnik təmizləmə siyasətinin tərkib hissəsi olan
Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərdünya
ictimaiyyətinə, xarici ölkələrin parlamentlərinə
çatdırılmalı, Azərbaycan xalqının və
ümumən insanlığın əleyhinə yönəldilmiş
bu son dərəcə ağır hərbi cinayət beynəlxalq
miqyasda öz hüquqi-siyasi qiymətini almalıdır”.
Elçin ƏHMƏDOV,
Azərbaycan
Respublikasının
Prezidenti yanında
Dövlət
İdarəçilik Akademiyası
Beynəlxalq münasibətlər
və xarici siyasət
kafedrasının
dosenti,
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə
doktoru
Xalq qəzeti.- 2013.- 26 fevral.- S. 5.