Xocalı
soyqırımı: gizlinlər və həqiqətlər
(əvvəli qəzetin 24 fevral
2013-cü il tarixli sayında)
Qarabağ
zonasında vəziyyətin ağırlaşması ilə əlaqədar
olaraq respublika prezidenti 2 yanvar 1992-ci il tarixli fərmanı ilə
Xankəndi şəhəri, Şuşa, Ağdərə,
Xocavənd, Xocalı, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan,
Qubadlı, Laçın, Kəlbəcər, Xanlar, Goranboy və
Tərtər rayonlarını əhatə edən ərazidə
prezident idarə üsulu tətbiq etmiş, ərazinin idarə
olunmasını prezident müvəkkili Musa Məmmədova
tapşırmışdı.
21
yanvar 1992-ci il tarixdə prezident müvəkkili Qarabağ
zonasında vəziyyət və onun sabitləşdirilməsi
üçün lazım olan tədbirlər barədə
respublika prezidentinə arayış təqdim etmişdi.
Arayışda ermənilərin hərbi gücünün həm
canlı qüvvə, həm də texnika cəhətdən azərbaycanlılardan
üstün olduğu göstərilir, eyni zamanda vəziyyəti
sabitləşdirmək üçün təkliflər irəli
sürülürdü. Birinci təklif Qarabağda olan pərakəndə
silahlı qüvvələrin vahid komandanlıq altında birləşdirilməsi
olmuşdu.
10
fevral 1992-ci il tarixdə o vaxtkı prezident Ayaz Mütəllibov
Qarabağ ərazisində olan silahlı qüvvələrin
üzərində vahid komandanlıq yaradılması barədə
2 və 3 ¹-li əmrlər vermişdir. 2 ¹-li əmrdə vahid
komandanlıq Azərbaycan Respublikası daxili işlər
nazirinin müavini, Qarabağ zonası üzrə Daxili
İşlər İdarəsinin rəisi T.Əliyevə
tapşırılmışdı. Elə həmin əmrdə
Goranboy ərazisində müdafiənin təşkili respublika
müdafiə nazirinin müavini D.Rzayevə həvalə
olunduğu göstərilir. Əmrin başqa bir bəndində
Şuşa şəhərinin müdafiəsi R.Qazıyevə
həvalə edilmişdi.
Hadisələrin
sonrakı inkişafı göstərdi ki, prezident sərəncamları
elə havada qalası kağız parçası kimi idi. T.Əliyev
prezidentin 18 fevral 1992-ci il tarixli 577 ¹-li fərmanı ilə
üzərində olan üç vəzifə
saxlanılmaqla, Ağdam şəhərinin də komendantı
təyin edilmişdi. O, 21 fevral 1992-ci il tarixdə Bakıya,
prezident iqamətgahına çağırılıb, 24
fevral 1992-ci il tarixli fərmanla respublikanın müdafiə
naziri təyin edilmişdi.
T.Əliyev
göstərilən vəzifələrə təyin edilərkən,
əvvəllər tutduğu vəzifələrin heç birindən
azad edilməmiş, həmin vəzifələrə heç
bir şəxs təyin olunmamış, ancaq 28 fevral 1992-ci ildə
Xocalı hadisələrindən sonra Qarabağ zonası
üzrə silahlı qüvvələrə komandanlıq
D.Rzayevə, Ağdam şəhərinin
komendantlığı isə Ağdam rayon DİŞ-nin rəisi
R.Məmmədova tapşırılmışdı.
İstintaqla
müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin
liderlərindən biri olan Fəhmin Hacıyev Nəsimi Rayon
Xalq Məhkəməsinin 11 yanvar 1983-cü il tarixli
hökmü ilə Azərbaycan Respublikası CM-nin 147-ci maddəsinin
2-ci hissəsi ilə dələduzluq üstündə məhkum
edilmişdir. 1989-cu ildə Biləcəri
çağırış məntəqəsinin normal iş fəaliyyətini
pozduğuna görə haqqında Azərbaycan Respublikası
CM-nin 188-3-cü maddəsi ilə cinayət işi
qaldırılmışdır. 1990-cı ilin fevralında
Sovet Ordusunun polkovniki rütbəsində Qubadlı rayonu ərazisində
saxlanılmış, üstündə qanunsuz gəzdirdiyi
silah müəyyən edildiyindən həbs edilmişdi.
Haqqında Azərbaycan Respublikası CM-nin 220-ci maddəsinin
1-ci hissəsi ilə cinayət işi
qaldırılmışdır. Hər iki iş bir icraatda birləşdirilərək
baxılmasından ötrü Bakı şəhər məhkəməsinə
göndərilmiş, 5 noyabr 1990-cı ildə isə əlavə
istintaqa qaytarılmışdı. Əlavə istintaq
zamanı Hacıyev haqqında seçilmiş həbs-qətimkan
tədbiri dəyişdirilərək, o, azadlığa
buraxılmışdı. Haqqında olan cinayət işi isə
8 iyul 1992-ci il tarixli qərarla xitam edilmiş, onun törətdiyi
cinayət hərəkətləri isə respublikanın
azadlığı uğrunda mübarizə kimi qəbul
edilmişdir (?).
Prezidentin
fərmanı ilə 11 dekabr 1991-ci ildə V.Bərşadlının
yerinə T.Mehtiyev müdafiə naziri təyin edildikdən
sonra F.Hacıyev onun əleyhinə piketlər təşkil edərək
istefasını tələb etmişdi. T.Mehtiyev piket təşkilatçılarını
qəbul edərək, onlardan Müdafiə Nazirliyinin işinə
maneçilik törətməməyi xahiş edərək, əməkdaşlıq
təklif etmişdi. F.Hacıyev bu təkliflə
razılaşdıqda, T.Mehtiyev 3 yanvar 1992-ci il tarixli əmri
ilə ehtiyatda olan serjant F.Hacıyevi tərbiyə işləri
üzrə nazir müavini vəzifəsinə təyin
etmişdi. Bundan üç gün sonra isə müdafiə
naziri müavini vəzifəsinə təyin etmək hüququ
prezidentin səlahiyyətlərinə aid olduğundan T.Mehtiyev
6 yanvar 1992-ci il tarixli əmri ilə F.Hacıyevin müdafiə
nazirinin müavini təyin edilməsi barədə əmri ləğv
etmişdir.
6
yanvar 1992-ci ildən 1 fevral 1992-ci ilə kimi F.Hacıyevin
Müdafiə Nazirliyində hansı vəzifədə işləməsi
barədə heç bir əmr olmamışdır. Ancaq ifadələrlə
müəyyən edilir ki, həmin vaxt ərzində
F.Hacıyev Silahlı Qüvvələrin Qərargahında
işləmişdir. 1 fevral 1992-ci ildən isə müdafiə
nazirinin vəzifəsini icra edən Ş.Musayevin əmri ilə
F.Hacıyev leytenant rütbəsində hərbi qulluğa qəbul
edilib, əməliyyat idarəsinin baş zabiti vəzifəsinə
təyin edilmişdir (?).
15
fevral 1992-ci il tarixdə Ş.Musayev F.Hacıyevə müdafiə
naziri əvəzi və baş qərargah rəisinin səlahiyyətli
nümayəndəsi olması barədə vəsiqə verib
onu Ağdama göndərmişdir (ona həmçinin
qarşıya çıxan çətinlikləri (?) yerindəcə
həll etmək hüququ da verilmişdi).
Həmin
gün Ağdama gələn F.Hacıyev Qarabağ zonası
üzrə silahlı qüvvələrin vahid komandanı T.Əliyevin
iş otağını zəbt etmiş, giriş
qapılarını qorumaq üçün silahlı şəxslər
təyin etmişdi. Az keçmir ki, o, özünü prezident
tərəfindən göndərilən səlahiyyətli
nümayəndə, bütün silahlı qüvvələrin
komandanı elan etmişdi.
17
fevral 1992-ci il tarixdə Ağdam Rayon Daxili İşlər
Şöbəsi rəisinin kabinetində keçirilən,
Ağdamda yerləşən bütün silahlı qüvvələrin
komandirlərinin iştirak etdiyi müşavirədə
Qarabağ Zonası üzrə Daxili İşlər İdarəsi
rəisinin müavini Ş.Cahangirov Xocalı əhalisini
mühasirədən çıxarmaq üçün
aparılacaq D.Rzayev tərəfindən hazırlanmış əməliyyat
planını təqdim etmişdir. Müşavirədə
özünü komandan kimi aparan F.Hacıyev əməliyyatın
həmin plan əsasında keçirilməsini qadağan
etmiş və Xocalını mühasirədən
çıxarmaq üçün rəhbərliyi öz üzərinə
götürmüşdü.
21,
22, 23, 24, 25 fevral 1992-ci il tarixlərdə, hər gün
F.Hacıyev Xocalı şəhərini mühasirədən
çıxarmaq üçün əməliyyatın
başlama vaxtını təyin etmiş, hər dəfə də
müxtəlif bəhanələr irəli sürərək əməliyyatın
keçirilməsini Xocalı faciəsi baş verənədək
başqa günə keçirmişdi. O, 23 fevral 1992-ci il tarixdə
“Qrad” qurğularını səbəb göstərmədən
Ağcabədi rayonunun aeroportuna aparmışdı. Xocalı
faciəsi baş verərkən “Qrad”lar Ağdamda yerləşdirilmədiyindən
hücum edən ermənilərə zərbə vurmaq
üçün həmin qurğulardan vaxtında istifadə
etmək mümkün olmamışdır.
25 fevral
1992-ci il tarixdə axşam saat 22 radələrində erməni
quldurları Xocalı şəhərinə hücum edərkən
F.Hacıyev Ş.Mirzəyevin batalyonunda olmuş, Xocalı əhalisini
qırğından qurtarmaq üçün nə o, nə də
Ş.Mirzəyevin batalyonu heç bir tədbir görməmişdi.
Asif
Məhərrəmov, Allahverdi Bağırov və Yaqub Rzayevin
başçılığı altında Ağdam rayonunun
özünümüdafiə dəstələri Xocalı
şəhərindən qırğından canlarını
qurtarıb qaçan əhalinin yolunu ermənilərdən təmizləmək
üçün döyüşə atılanda F.Hacıyev
gizlənmişdi. Ş.Mirzəyevin və komandir olduğu
batalyon isə gözləmə mövqeyi tutmuşdu. Səlahiyyətlərinin
alındığını bəhanə edən F.Hacıyev
isə onlara heç bir əmr verməmişdi. F.Hacıyev
Xocalı əhalisinin gizli yollarla mühasirədən
çıxarılmasından ötrü Qarabağ zonası
üzrə Milli Təhlükəsizlik İdarəsi tərəfindən
ona təqdim edilən bələdçiləri yanından
qovmuş, insanları qırğına vermişdi.
1991-ci
ilin payızından başlayaraq ermənilərin
Dağlıq Qarabağdan kütləvi surətdə
qovduqları azərbaycanlılar, əsasən, Ağdam şəhərinə
pənah gətirirdilər. 15 fevral 1992-ci il tarixdə
Qaradağlı kəndinin işğalı Ağdamda hadisələrin
gərginliyini daha da şiddətləndirdi. On minlərlə
qaçqın hər gün Ağdam şəhərinin mərkəzi
meydanında mitinqlər keçirirdi. Qaçqınlar əhalinin
təhlükəsizliyinin təmin edilməsi tələbi ilə
Qarabağ zonası üzrə daxili işlər idarəsinin
binasına basqın edib, pəncərə şüşələrini
sındırır, telefon xətlərini qırırdılar.
Belə bir vəziyyətdə respublika DİN 18 fevral 1992-ci
il tarixli əmri ilə Ağdam Rayon DİŞ-nin rəisi
İslah Paşayev vəzifəsindən azad edildi. Onun yerinə
Rəşid Məmmədov təyin edildi. Ayaz Mütəllibovun
21 fevral 1992-ci il tarixli fərmanı ilə Ağdam Rayon
İcra Hakimiyyətinin başçısı Səyyaf
Verdiyev vəzifəsindən azad olundu. Bütün bu
gülünc, həm strateji, həm də taktiki cəhətdən
səhv olan yerdəyişmələr regionda yeni faciələrin
başlanğıcını qoyurdu.
Xocalı
hadisələri ərəfəsində Ağdam şəhərində
əsl özbaşınalıq idi. Hakimiyyətsizlik, mənəm-mənəmlik
və səriştəsizlik əhalini əldən
salmışdı.
24
fevral 1992-ci il tarixdə saat 22 radələrində Ağdam – Əsgəran
yolu ilə Xramort kəndinə kəşfiyyata gedən
xüsusi təyinatlı milis dəstəsi ilə “Qarabağ”
könüllülər dəstəsinin 18 üzvü yük
maşınında naməlum səbəbdən qəzaya
düşmüşdülər. Nəticədə,
döyüşçülərdən üç nəfəri
partlayış nəticəsində ağır bədən xəsarəti
alaraq, ömürlük şikəst olmuşdular.
23-26
fevral 1992-ci il tarixlərdə Ağdam rayonu ərazisində
yerləşən Uzundərə hərbi sursat
anbarının və mühəndis-istehkamçı
batalyonunun əmlakı zəbt edilmişdi. Böyük
miqdarda döyüş və hərbi sursat necə gəldi
dağıdılmış, sıradan çıxarılmışdı.
İstintaq
zamanı tam sübuta yetirilmişdir ki, 15-25 fevral 1992-ci il
tarixlərdə Xocalı əhalisini mühasirədən
itkisiz, vertolyotlar vasitəsilə çıxarmaq
üçün respublikamızda imkanlar olmuşdu. Respublika
müdafiə nazirini əvəz edən, insanları qırğına
verən Baş Qərargah rəisi Ş.Musayevin bilavasitə
öz tabeçiliyində 8 ədəd Mİ-24 markalı hərbi
vertolyot olmuşdu. Sonra bu vertolyotlar Səngəçal ərazisindəki
hərbi hissədən Zabrat aeroportuna gətirilmişdi. Kimin
üçün, nə üçün? Bütün bu
sualların cavabları hələlik açıq qalıb.
Xocalı
hadisələri ərəfəsində “Azalaero” aviaşirkətinin
sərəncamında onlarla sərnişin daşıyan
Mİ-8 markalı vertolyot uçuşa hazır vəziyyətdə
idi. Doğrudur, 28 yanvar 1992-ci il tarixdə Şuşaya
uçan vertolyotlar ermənilər tərəfindən vurulduqdan
sonra mülki vertolyotlarla uçuşlar
dayandırılmışdı. Ancaq hərbi vertolyotların
müşayiəti ilə sərnişin vertolyotlarının
uçuşunu təmin etmək mümkün idi. Buna hər
cür imkan var idi.
Şübhəsiz,
Xocalı şəhəri əhalisinin evakuasiyası barədə
qərar hökumət səviyyəsində qəbul edilməli
idi. Çünki belə göstəriş var idi. 1986-cı
il DNQO-0014 ¹-li direktivinə görə, hər hansı bir
yaşayış məntəqəsinin evakuasiyası barədə
qərar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən
qəbul edilməli idi. Xocalı şəhər əhalisinin
evakuasiyası barədə qərarda hökümət səviyyəsində
qəbul edilməli idi.
Xocalının
müdafiəsi və əhalinin köçürülməsi
ilə bağlı törədilən cinayətlər nəticəsinə
görə olduqca faciəvi oldu. Səhlənkarlıq, məsuliyyətsizlik,
etinasızlıq, səriştəsizlik və bir də
ağılsızlıq (başqa cür demək mümkün
deyil) insanların kütləvi şəkildə
qırılmasına, yurd yerlərinin böyük
dağıntısına, ağlagəlməz itkilərə səbəb
oldu.
O
vaxtkı Azərbaycan rəhbərliyinin buraxdığı
bağışlanmaz taktiki və strateji səhvlərdən
istifadə edən erməni terror birləşmələri,
silahlı separatçı, muzdlu dəstələr
Dağlıq Qarabağın yaşayış məntəqələrini
viran qoydular, Qaradağlıda, Meşəlidə, Xocalıda,
Bağanis-Ayrımda... əsl etnik təmizləmə siyasəti
apardılar. Azərbaycanlılara qarşı erməni
soyqırımı heç nə ilə inkar edilə bilməz.
Buna heç kəsin, heç bir beynəlxalq qurumun, erməni
havadarlarının və qəyyumlarının sübut-dəlili
çatmaz. Fakt faktlığında qalır. Maraqlıdır
ki, bu gün ermənilərin özləri də 1990-94-cü
illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində
törətdikləri vəhşiliklərdən vahimələnib
qorxurlar. Qorxurlar ona görə ki, nə vaxtsa bütün
bunların qisası alınacaq, işğal altında
saxlanılan torpaqlar azad olacaq, cinayətkarlar cəzalarını
alacaqlar.
Azərbaycan
Respublikasının Hərbi Prokurorluğunda xalqımıza,
millətimizə qarşı aparılan soyqırımla
bağlı, törədilən cinayətlərlə
bağlı xüsusi kartotekalar tərtib olunmuşdur. Burada
cinayətləri sübuta yetirilmiş, ermənilərdən
ibarət böyük terrorçu qrupun üzvlərinin hər
biri haqqında kifayət qədər material var. Xocalı soyqırımı
ilə bağlı 200 nəfərdən çox cinayətkar
(erməni və rus millətindən olan) haqqında dəqiq
fakt və sənədlər yığılmışdır.
Əldə olunan videolentlər, sənədlər, dindirmə
protokolları, foto-şəkillər, ifadələr... təkzibolunmaz
fakt kimi saxlanılır.
Tarix
separatçıların liderləri olan Zori Balayanı, Arkadi
Qukasyanı, Robert Köçəryanı, Serj Sarkisyanı,
Seyran Ohanyanı... çox keçməz ki, ifadələri
alınmaq üçün “həqiqət kürsüsü”nə
dəvət edəcək.
Azərbaycan
xalqına qarşı Dağlıq Qarabağda etnik təmizləmə
siyasətinə başçılıq edən,
soyqırımı törədən qruplara
yardımçı olan ermənilərin siyahısını
“Xalq qəzeti”nin oxucularına təqdim edirik:
İsrayelyan
Boris İsraeloviç, Qriqoryan Andon Artsronikoviç, Qaramyan
Suren Nikolayeviç, Arakelyan Marat Borisoviç, Balayan Emil Vartanoviç,
Qriqoryan Aleksandr Stepanoviç, Qayamayan Qabriel Gevorkoviç,
Vartanyan Melik Yenokoviç, Cavaxyan Qriqoriy Eduardoviç, Akopyan
Armais Yaşayeviç, Terzikyan Sergey Vanikoviç, Arutyan Movses
Aşotoviç, Dulunts Movses Qaraşoviç, Saroyan Armais
Vldaimiroviç, Saakyan Qrışa Sergeyeviç, Ayanyan Sarkis
Taşisoviç, Gevorkyan Nikolay Mixakoviç, Safaryan Mixayil
Abramoviç, Nolyan Aleksandr Robertoviç, Mecyan Albert
Manveloviç, Akopoxvyan Melki Armaisoviç, Qriqoryan Karen
Papikoviç, Markosyan Papik Ayxazoviç, Zarkaryan Daniel
Vasilyeviç, Caqaryan Mixail Sarkisoviç, Akopxyan Sarkis
Arutyunoviç, Qriqoryan Qevorq Vaqanoviç, Xaçatryan Valeriy
Mövsesoviç, Saakyan Martik Aleksandroviç, Markosyan Nikolay
Rantikoviç, Qurqazaryan Papik Arşakovıç, Ağacanyan
Aşot Arşaviroviç, Markosyan Yurik Aykazoviç, Ayranyan
Seyran Qriqoryeviç.
Separatçıların
ideoloqu Z.Balayanın, R.Köçəryanın,
A.Qukasyanın... adları, zaman gələcək, beynəlxalq
qurumlarda dünyanın ən qəddar terrorçuları ilə
eyni cərgədə çəkiləcək. X-XV əsrlərdə
baş verən müharibələri, münaqişələri
araşdıran, tədqiq edən müsəlman sərkərdəsi
Əmir Saleh “Qiyamət günü” əsərində
yazırdı: “...İnsanları diri-diri yandıranları,
uşaqları, şikəst qocaları, hamilə
qadınları əzən, məhv edən, öldürən,
təhqir edən kəsləri öz adları ilə çağırın.
Onların bir adı var: Əclaf. Bu, ağır sözdür.
Amma nə etmək ki, ondan da ağırı olsaydı, deyərdim...”.
(ardı
var)
Rövşən NOVRUZOĞLU,
politoloq-publisist
Xalq qəzeti.- 2013.- 26 fevral.- S. 3.