Böyük qardaş və böyük sənətkar

Rasim Babayev - 85

“Böyük insan əzəmətli dağa bənzəyir,–deyirlər.–Onun ucalığını yalnız uzaqdan görmək mümkündür”. Beş ildən artıqdır ki, Rasim haqq dünyasına köçmüşdür. Zaman ötdükcə mən böyük qardaşımın böyüklüyünü daha çox dərk edir, haqqında öz düşüncələrimi qələmə almağa xüsusi ehtiyac duyuram.

Rasim yaşca məndən xeyli böyük olduğundan onun uşaqlıq illərini görməmişəm. Lakin müharibə dövrünün və ondan sonrakı illərin acı və sarsıntılı günləri tək bizim ailəyə yox, bütün cəmiyyətə öz möhürünü və fəlakət damğasını vurmuşdu. Həmin illərin çətinlikləri, ailəmizin ağır güzəranı gəlir gözlərimin qabağına, Rasimin gənc yaşlarından müstəqilliyi, zəhmətkeşliyi və çiyinlərinə aldığı ailə qayğıları...

Bir qədər sonra Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbində oxuyarkən məni və kiçik qardaşım Çingizi kətana əks etdirdiyi zamanlar...

Ciddi və tələbkar görünən Rasim bəzən saatlarla, yalnız kiçik fasilə verməklə bizi qarşısında otuzdurar, portretimizi çəkərdi. Belə hallarda biz ondan çəkinib qorxar, deyilən sözə əməl edər, sözündən çıxmazdıq. Rasimin sonrakı tələbəlik illəri də yadımdadır. 1949-cu ildə Bakıda Rəssamlıq Məktəbini bitirən Rasim təhsilini davam etdirmək üçün Moskvaya getdi.Moskvada oxuduğu zamanlarda (1949-1954) hər il yay tətilində Bakıya gəlişi ailəyə sanki bir canlanma və sevinc gətirərdi. Çətinliklərə baxmayaraq, o, çox zarafatcıl və mehriban idi. Xüsusi ilə də anamıza qarşı.

Heç yadımdan çıxmaz, V.Surikov adına Moskva Dövlət İnstitutunu təzə bitirib Vətənə qayıdan Rasim Azərnəşrdən sifariş aldı və dahi hind yazıçısı R.Taqorun “Fəlakət” romanına tərtibçi-rəssam təyin olundu. İlk qonorarını alan Rasim bütün pulları evə gətirdi və anamızın başına səpərək dedi:

-Ana, bu pullar sənindir, halalın olsun!

Rasimin dünyagörüşü qəlbi kimi geniş və zəngin idi. Şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı bir-birini tamamlayırdı. Onunla təmasda olmaq insana xoş dəqiqələr bəxş edir, ruhən ucaldır və zənginləşdirirdi. Rasimin səsi, ürəkdən və ucadan gülməyi, xoş rəftarı, qayğıkeşliyi mənim üçün əziz və unudulmazdır.

Müxtəlif mövzularda maraqlı və şirin söhbətlərimiz olurdu. Ədəbiyyatşünas olduğum üçün məni daha çox onun dünya ədəbiyyatına, klassik və müasir Azərbaycan bədii yaradıcılığına münasibəti maraqlandırırdı. İncəsənət və ədəbiyyatda baş verən proseslərdən, mövcud cərəyanlardan, simvolizm, modernizm, maqiq realizmdən, həmin cərəyanlardan bəhrələnmə xüsusiyyətləri və bu kimi digər məsələlərin ətrafında danışardıq.

Bəzən aramızda mübahisələr də yaranırdı. Rasim dünya tarixi, coğrafiyası və incəsənətinin, klassik musiqinin bilicisi olduğundan həmin sahələrdə onunla mübahisə etmək cəsarət tələb edirdi. O, əsər üzərində çalışan zaman klassik müsiqini dinləməyi sevirdi.

İndi deyə bilərəm ki, mən qardaşımın simasında böyük insan, səmimi dost və məsləkdaş itirmişəm. Onun həyat devizi axtarışlardan ibarət idi. Mən indi anlayıram ki, işığa, həqiqətə çatmaq insanın inkişafı, təkmilləşməsi üçün vacib bir amildir. Rasimin emalatxanasının qapısında yazılmış ərəb filosofu İbn Haldunun müdrik kəlamı da bu fikri təsdiq etməkdədir:

Şübhələnməyən

həqiqəti axtarmır.

Həqiqəti axtarmayanın

gözləri açılmaz.

Gözləri açılmazsa,

korluq və tərəddüd

içində qalar.

Rasim sənət fədaisi idi. Onun məhsuldarlığının sirri də sənətə sonsuz eşqi, əmək intizamı və zəhmətkeşliyi idi. O, öz övladlarını da bu ruhda tərbiyyə etmişdir - zəhmətkeş və intizamlı olmaq, seçdiyi sənətə məhəbbət və sadiqlik ruhunda. Atasının davamçısı olan istedadlı və sənətə eşq ilə yanaşan böyük oğlu Elnur Babayev rəssamdır, kiçik oğlu Çingiz Babayev mühəndis-inşaatçı olduğundan həmçinin yaradıcı əməklə məşğuldur.

Rasimin ailə ocağının qoruyucusu olduqca zəhmətkeş, səliqəli və alicənab Səidə xanım sadiq həyat yoldaşı olmaqla bərabər, məişət qayğılarını öz öhdəsinə götürən qayğıkeş və fədakar anadır. Rasimin həyat və yaradıcılığında onun rolu və xidmətləri böyük və danılmazdır.

Rasim sovet mühitinin yetişdirməsi olsa da, heç vaxt onun ideologiyasına xidmət etməmiş və heç kəsə baş əyməmişdir.

O, ruhən azad və üsyankar olduğu üçün həyat və yaradıcılığı da, sanki şər qüvvələrə qarşı bir üsyan, mübarizə idi. Onun məşhur divlər silsiləsi buna əyani sübutdur. Təsadüfi deyil ki, əjdaha ilində doğulmuş Rasim özünü əjdahaya oxşadaraq simvol yaratmışdır. Bilgəhdəki bağının girişində odlu-alovlu, nəhəng əjdaha çəkmişdi. Rəssamlıq onun həyat tərzi idi. Həmişə sərbəst yaradıcılığa üstünlük verərdi və tutduğu mövqeyə sadiq qalmağa çalışardı.

Dəfələrlə onu Baki İncəsənət Universitetinə, hətta xarici ölkələrə çalışmağa, dərs deməyə dəvət etmişdilər. Lakin belə təkliflər onun təbiətinə yad idi.

Sadə və xeyirxah olduğundan öz bacarığını, təcrübə və biliklərini insanlardan əsirgəməzdi. Rəsm və incəsənət həvəskarlarına, ona müraciət edən tələbələrə lazımi məsləhətlər verər, təmənnasız öyrədər, hətta bəzilərinə maddi yardım edərdi.

Deyirlər, uşaqlıqdan rəssamlığa meyil göstərən Rasim o zamanlar kağızın qıt vaxtında dəftərlərdə qalan son vərəqlərin qənimi olub. Odur ki, əlinə kömür düşən kimi həyət evimizin hasarındakı ağ divarda müxtəlif rəsmlər, daha çox portretlər çəkərmiş. İllər keçdikcə onun daxilində dərin iz salmış bu həvəs və sevgi böyük bir eşqə, sənət eşqinə çevrilir və görünür, yaddaşın gücü ilə bağının divarlarında yağlı boyalarla çəkilmiş əsl sənət əsərləri öz əksini tapır: “Qoca bağban”, “Adəm və Həvva”, rəngarəng divlər...

Özünü doğma Abşeronsuz təsəvvür etməyən Rasim Vətəninə, onun torpağına, təbiətinə olduqca bağlı idi. Bağında həmişə həvəslə, yorulmadan çalışar və zəhmətdən həzz alardı. Nadir bir xüsusiyyətə də malik idi Rasim – özünə kənardan baxmağı bacarırdı. Həm özünə, həm millətinə gendən (bu özünün işlətdiyi söz idi) nəzər salırdı. M.Ə.Sabirin misralarını tez-tez dilə gətirərdi, ümumiyyətlə “mollanəsrəddinçilərin”, xüsusən Ə.B.Haqverdiyevin və M.Ə.Sabirin yumorunu sevər və yüksək dəyərləndirərdi. Sabirin – bu “ağlar güləyənin” acı yumorundan Rasim öz yaradıcılığında da bəhrələnirdi. Tablolarında xalq yumorunun elementləri, ünsürləri, folklor və mifologiyadan gələn obraz və motivlər qabarıq yer tutur. Əsərlərindəki milli kolorit, milli ruh, zəngin, sehrli və möcüzəli dünyaduyumu, həyatın fəlsəfi-assosiativ və simvolik dərki böyük sənətkarın özünəməxsusluğunun təzahürüdür. 2007-ci ildə Londonda “Sotbi qalereyası”nda təşkil olunmuş beynəlxalq rəsm sərgisində ən yüksək yerlərdən birini fəth etmiş Rasim Babayev artıq çoxdan dünyanın bir çox muzeylərinin, sərgi salonlarının üstad müəllifi kimi tanınırdı. Onun haqqında, həyat və sənəti barədə dünyada tanınmış bir çox sənətnşünaslar, nüfuzlu ziyalılar, yazıçı və publisistlər yazmışlar.

Rasim Babayevin yaradıcılığını əks etdirən reproduksiyalarla tərtib olunmuş neçə-neçə kitab nəşr olunmuş, televiziya verilişləri və filmi çəkilmişdir. Hazırda isə böyük rəssamın həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş kitab nəşrə hazırlanır. İnternetdə Rasimin saytında onun yaratdığı əsərlər öz əksini tapmışdır.

Rasim haqqında yazanların sırasında tanınmış sənətşünas Sara Nəzirovanın (o, Sara Oğuz kimi də tanınır) adını çəkməmək haqsızlıq olardı. O, dəfələrlə Rasim haqqında müxtəlif çıxışlar etmiş, məqalələr, oçerk yazmış və kitab tərtib etmişdir. Mən onu Rasim Babayevin və ümumiyyətlə, Abşeron rəssamlarının istedadlı bioqrafı hesab edirəm.

2012-ci ildə “Üfüqü ötənlər” filminin Nizami adına kinoteatrda çox uğurlu təqdimatı keçirildi. Abşeron rəssamlarından Mir Cavad, Tofiq Cavadov, Rasim Babayev, Əşrəf Murad, Qorxmaz Əfəndiyevdən bəhs edən bu filmin ssenari müəllifi Sara Oğuz, rejissoru Şamil Nəcəfzadədir.

Düşünürəm ki, bu film nəinki Azərbaycanın, hətta dünya incəsənət və mədəniyyətinin qızıl fonduna daxil olmağa layiqdir. Deyirlər, əsl ziyalı xalqın eşidən qulağı, görən gözü, düşünən beyni olmalıdır. Bu missiyanın öhdəsindən gələn və öz əməllərilə xalqına və bəşəriyyətə xidmət etməyi bacaran insan ölməzdir. İnanıram ki, şəxsiyyəti və sənəti ilə Rasim Babayev də özünə əbədi həyat qazanmışdır.

Aida FEYZULLAYEVA,

filologiya elmləri doktoru, professor

Xalq qəzeti.- 2013.- 9 iyul.- S. 7.