Sözün zamanı, xzamanın sözü

Bəziləri sözü zamanında demək, yazmaq əvəzinə, gözləyir ki, “zaman gəlsə”, “fürsət düşsə” deyərəm, yazaram. Belələri həmişə, hər yerdə ilan kimi fürsət axtarırlar. Fikir vermisinizmi, televiziyalarda danışanların çoxu “fürsət düşmüşkən” deyirlər. Deməli, fürsət axtarırmış...

Xülasə, yazmaq istədiklərimi vaxtında yazım ki, sözüm yerinə düşsün.

Yeri gəlmişkən, sözü zamanında deməyim, yazmağım mənə həmişə “baha” başa gəlib. Bədxahlarım mənə çox sağalmaz “yaralar” vurublar və indi də onların içərisində yaşamaq olduqca çətindir... Bu çətinliklərə baxmayaraq, sözü vaxtında deməyənləri, yazmayanları qəbul etmirəm və onların səmimiyyətinə inanmıram.

Birinə vəzifə verirlər, işləyir, yaşayır, cəmiyyətdə müəyyən mövqe tutur. Vəzifədən çıxarılan kimi, başlayır ona vəzifə verənin, əlindən tutanın, kömək göstərənin arxasınca danışmağa və ya yazmağa! Və yaxud, iqtidardan çıxan kimi, keçir müxalifətə, ya da müxalifətdə “dolana bilməyənlər” keçirlər iqtidara. Bir partiyadan başqa partiyaya və s. və i. a. Xalq məsəlində deyildiyi kimi, “gəzmədiyi ocaq başı qalmır”.

Bir əsərdə yazılır ki, “əqidəsini tez-tez dəyişən adamlar namussuz adamlardır!” İndi gəl, belələrinə bir vəzifə tapşır, gör, xalqın başına nə oyun açırlar!

Tez-tez şahidi oluruq, “canbir qəlbdə olanlar”dan biri “ilişən” kimi, o biri mətbuatda onun əleyhinə yazır, televiziyada, yığıncaqlarda onun “kölgəsini qılınclayır”. Hansı ki, birlikdə uzun müddət çörək kəsiblər, birlikdə “işlər” görüblər. Necə deyərlər, “çətin günlərin dostu” olublar. Bax, belələri zaman gözləyirlərmiş ki, “sözlərini” desinlər. Zamanında qorxurdular, çəkinirdilər, istədiklərini deyə bilmirdilər, yaza bilmirdilər. Xalq arasında belələrinə “yıxılana balta çalan” deyirlər. Onlar Süleyman Rəhimovun “Mehman” əsərində yaratdığı Qaloş obrazı kimidirlər. Fürsət axtarırlar...

Söz demək üçün zamanı gözləyənlər mənim nəzərimdə ən qorxunc adamlardır! Elələri də var ki, zamanı gözləyə-gözləyə ölüb gedirlər bu dünyadan. Ömür qısadır, axı! Nə sözün var, zamanında de də!

Gənc yaşlarımda hər şeyi başqa cür görürdüm. Cinayətkarı, residivisti, dövlət əmlakını dağıdanı tuturdular, hamı onu tərifləyir, onun müsbət xüsusiyyətlərindən danışırdı. Qırx yeddi il müəllimlik edən, xalqın balalarına dərs deyən atamdan bunun səbəbini soruşdum. Dedi ki, “oğul, bizim xalq qəlbi yumuşaq, ürəyiyanan, bir sözlə, humanist xalqdır. Ona görə də, insanlarımızın həmişə dara düşənə ürəkləri yanır, ona yardım etmək istəyirlər...” Sonradan başa düşdüm ki, ürəyiyumşaqlıq bizim xalqa çox zillətlər gətirib. Amma gözləmirdim ki, yaşa dolanda insanların bu qədər daşürəkli, bir-birinə laqeyd olduqlarını hər addımda hiss edəcəyəm. Nə isə...

İnsanların özlərini gözə soxmaq, riyakarlıq, nədənsə varlanmaq kimi xüsusiyyətləri illərdir məni çox düşündürür. Məsələn, dünyadan köçmüş bir rəhmətliyin yubileyinin keçirilməsi haqqında qərar qəbul olunan kimi, hamı sarılır qələmə, onu tanıyan da, tanımayan da haqqında yazır. Eləsi var, məqaləsi ilə böyük qəzetlərin səhifələrini doldurur. Yazını oxuyanda məlum olur ki, heç demə, bu, səhifələri dolduran vaxtilə “yubilyarın” tələbəsi olub. Qalıram baş sındıra-sındıra ki, görəsən, “hörmətli tələbə” indiyədək niyə müəllimi haqqında heç yerdə bir kəlmə də yazmamışdır? İllah ki, yubilyar tanınmış adamlardan birinin qohumu ola! Qələm əhli yarışa girir, hamı istəyir rəhmətliyə öz “töhfəsini” versin. Həyatını dəyişmiş insanı hamıdan yaxşı tanıyan, onu, həqiqətən, yüksək şəxs kimi qiymətləndirən adam isə susmalı olur. Düşünür ki, bu da yazsa, deyəcəklər üzgörənlik edir. Ümumiyyətlə, bəzən ölən adamı o qədər tərifləyirlər ki, Habil Əliyev demişkən, “adam istəyir ölsün”.

Mirzə Cəlil, Sabir, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev və b. sözü zamanında deyirdilər və yazırdılar. Lakin o vaxtlar sözü zamanında demək o qədər də asan deyildi və bütün zamanlarda asan olmayıb. Sözü zamanında deyənlər həmişə yüksək qiymətləndirilib, xalqın böyük hörmətini, sevgisini qazanıblar.

İndi əli qələm tutanların çoxu elmi dərəcə, orden, medal, fəxri ad, hətta, qocalanda Fəxri Xiyaban haqqında düşünürlər. Nə var, nə var, oranın havası onların xoşuna gəlib... Belələri sözü zamanında deyə bilərlərmi? Əlbəttə, yox!

Bəlkə də, insanlar sözlərini demək istəyirlər, ancaq deyə bilmirlər, ya da onlara imkan verilmir. Çünki sözü zamanında deyənlərə qarşı bütün zamanlarda “Səlib yürüşü” olub, qaraguruhçular sözü zamanında deyənlərin başına min bir oyun açıblar.

Qaraguruh həmişə olub, indi də var. Biri ağıllı, məntiqli söz deyən kimi, fikir söyləyən kimi, düşürlər üstünə ki, “yalan deyir”. Əvvəla, sizdən soruşan yoxdur, yalan deyir, yoxsa düz deyir. İkincisi, sizə heç kim ixtiyar verməyib ki, kiminsə düz, kiminsə yalan söylədiyini araşdırasınız, müəyyənləşdirəsiniz. Bu, məhkəməlik işdir. Üçüncüsü, elə bilirsiniz ki, hamı yalan deyir, təkcə siz düz deyirsiniz? Məntiqli fikir söyləyən adamla özünüzü müqayisə edin, görün, o kimdir, siz kimsiniz? Tərəziyə qoysalar, o ağır gələr, yoxsa, siz?

Xalqın tanıdığı, dəyərləndirdiyi insanlar var, öz dost-tanışlarından, qohumlarından başqa heç kimin tanımadığı adamlar var. Ağıllı söz deyənin, yazanın qarşısında bəziləri sussalar yaxşıdır. Çünki deməyə sözləri yoxdur!

Qaraguruhçular hamısı eyni cür danışırlar, sanki, hamısı eyni cür düşünürlər. Elə bil, xüsusi məktəb keçiblər. Bilirsinizmi, onların hamısı niyə bir “almaya” bənzəyirlər? Çünki heç birisinin xüsusi istedadı, bacarığı, qabiliyyəti yoxdur. Ona görə də müstəsna qabiliyyətli adamları gözləri götürmür, dözə bilmirlər, başlayırlar onu “qaralamağa”. Təəssüf ki, çox vaxt da buna nail olurlar. Məsələn, “niyə filankəsin başında tük var, mənim tüküm tökülüb?” “Niyə filankəsin hörməti getdikcə çoxalır, məni heç sayan yoxdur?” “Niyə filankəsin gözəl nitqi var, mən iki kəlmə sözü bir-birinin arxasına qoşub, danışa bilmirəm?” “Niyə?” “Nə üçün?”... Belələri birdəfəlik anlamırlar ki, dar ürəkliliklə, xəbisliklə yaşamaq mümkün deyil. Gərək ürək geniş olsun!

Ziyalı, xalqı arxasınca aparmalıdır, xalqın arxasınca getməməlidir. Ona görə də sözü zamanında deməlidir. Zamanında deyiləsi çox sözümüz var.

Əşhədi billahi əliyyət-əzim,

Sahibi-imanam,

a şirvanlılar!

Yox yeni bir dinə

yəqinim mənim

Köhnə müsəlmanam,

o şirvanlılar!

“Köhnə müsəlmanam,

a şirvanlılar”.

Dahi Sabirin kəlamlarıdır. Mən də müsəlmanam, axı! Müsəlman kimi də bir məsələyə toxunmaq istəyirəm. Şərq ölkələrindən birində gecələr məscidlərdən havalanan, camaatı dik atılmağa məcbur edən “zil səslər” haqqında mətbuatda çox yazıldı. İndi həmin səsləri Bakıda eşidirik.

Bəri başdan deyim ki, iman sahiblərinə sonsuz hörmət və ehtiramım var və onlara hörmət etməyin hər bir müsəlmanın borcu olduğunu düşünürəm. Bəzən məscidlərdən gələn səslər adamı qəflət yuxusundan ayıltmaq gücünə malikdir. Amma ətrafda yaşayan körpələri, qocaları, xəstələri nəzərə alaraq, mikrofonlardan ətrafa yayılan səsləri azaltmaq olmazmı? Bəlkə, uca, müqəddəs ayinləri daha incə şəkildə səsləndirmək olar? Bu barədə düşünmək lazımdır. Mən biləni, burada çətin bir iş yoxdur...

Bu düşüncələrimi nəhayət, özümlə əlaqədar fikirlərimlə bitirmək istəyirəm. Hamı bilir ki, mən yazıçıyam. Satira, tənqid yönümündə daha çox yazıram. Deyirlər ki, “öz eyiblərini görməyən xalq xoşbəxt ola bilməz”. Gərək tənqid yazanda da elə yazasan ki, heç kimin heysiyyatına toxunmayasan. Təhqirə yol verməyəsən, məqsədin ancaq və ancaq nöqsanları, çatışmazlıqları, eybəcərlikləri tənqid etmək, gücün çatan tərzdə onların həll olunması yollarını göstərmək olsun. Belədə, sənin yazdıqların maraqlı çıxar, insanların qəlbinə yatar.

Görkəmli alim, professor Pənah Xəlilov yazır: “Kim millətini sevmirsə, onun eyiblərindən yazanda eyibli çıxacaq. Kim millətini sevirsə və eyibli nə görürsə, onu anlayırsa, yeri gələndə şirin, məlhəmli gülüşlə onu qarşılayırsa, bu, onun nəcabətidir, xalqa bağlılığıdır”.

...Milli Akademik Teatrda “Hərənin öz payı...” adlı satirik pyesimin tamaşaya qoyulması üçün teatrın direktorunun əmri verilmişdi. Bir neçə ay keçməsinə baxmayaraq, məşqlər aparılmırdı. Çox narahat oldum və direktordan, rejissordan səbəbini soruşdum.

Bildirdilər ki, əsər repertuardan çıxarılmışdır, klassik əsərlərin tamaşaya qoyulması məsləhət görülür. Burada heç bir məntiqin olmadığını gördüyümdən, dedim ki, “deməli, mənim əsərim 700 ildən sonra tamaşaya qoyulmalıdır, eləmi?” Nə var, nə var, pyesimdə cəmiyyətdəki eybəcərlikləri qələmə almışdım. Əlbəttə, pyes müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyuldu və mən sözün zamanını 700 il gözləməli olmadım...

Söz zamanında deyilməzsə, yazılmazsa, onun heç bir təsiri olmaz, insanlar qələm sahibinə inanmazlar...

Xeyrəddin QOCA,

yazıçı, publisist.

Xalq qəzeti.- 2013.- 20 mart.- S. 6.