Heydər Əliyevin
həyata keçirdiyi hüquqi islahatlar Azərbaycanı sivil
və modern ölkəyə çevirib
Hər bir xalqı dünyada tanıdan onun istedadlı alimləri, mütəfəkkirləri, mədəniyyət xadimləri ilə yanaşı, əbədiyaşarlıq hüqüqi qazanmış tarixi şəxsiyyətləridir. Siyasət elmi bəlkə də bütün elmlərin hamısından mürəkkəb olduğu üçün nüfuzlu siyasətçi bütün elm sahələrinin əsaslarını bilməklə yanaşı, həm də uzaqgörənliyə, müdrikliyə, yüksək təşkilatçılıq qabiliyyətinə, siyasi lider olmaq bacarığına, güclü intuisiyaya, bütövlükdə fitri istedada malik olmalıdır. Dahilik səviyyəsinə çatmış tarixi simalar, əslində, Tanrının seçilmiş insanlarıdır. Azərbaycan xalqı da öz tarixində hər dövr üçün böyük tarixi şəxsiyyətlər yetirə bilmişdir. Xalqımız XX əsrdə-hətta totalitar sovet rejimində belə Azərbaycanı təkcə SSRİ məkanında deyil, bütün dünyada tanıtdıran və dünya xalqları içərisində özünə layiq yer tutmasına nail olan Heydər Əliyev kimi böyük bir şəxsiyyət yetişdirmişdir.
Taleyin hökmü ilə iki dəfə
xilaskarlıq missiyasını üzərinə götürərək
hakimiyyətə gələn ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanın
müqəddəratının həll olunduğu təhlükəli
və mürəkkəb məqamlarda xalqın köməyinə
çatmış, ona dayaq olmuş, zamanın
ağır məngənəsindən
onu xilas etmişdir. Azərbaycanda dövlətçilik
ənənələrinin bərpa edilib zənginləşdirilməsi,
müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi, onun əbədi,
dönməz xarakter alması, ölkəmizin dinamik iqtisadi inkişaf yolu ilə inamla irəliləməsi,
beynəlxalq nüfuzunun sürətlə artması məhz
Heydər Əliyevin titanik
fəaliyyəti sayəsində mümkün olmuşdur.
Ulu
öndərin dərin yaddaşı, dəmir məntiqi, gərgin
siyasi vəziyyətlərdən ustalıqla çıxmaq
bacarığı, mürəkkəb siyasi situasiyalarda qərar
vermək qabiliyyəti, uzaqgörənliyi, intellektual
gücü, sabaha inamlı baxışı, sərt və qayğıkeş
rəhbərlik xüsusiyyəti, cəmiyyətin siyasi,
iqtisadi və mənəvi tarazlığını saxlamaq səriştəsi
barədə hələ çox tədqiqatlar aparılacaq.
Onun xalqına şöhrət gətirən tarixi fəaliyyəti
və təcrübəsi xalqımızın yalnız bu
günü üçün deyil, işıqlı sabahı
üçün də böyük perspektivlər
açır, gələcək üçün böyük
nikbinlik yaradırdı. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev
böyük şəxsiyyət olaraq cəmiyyətin sivil
inkişafını hər bir fərdin maraq və mənafelərinin
etibarlı təminatında görür, bunun
üçün bütün zəruri tədbirləri həyata
keçirirdi. Məhz Heydər Əliyevin gərgin səyləri
nəticəsində hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət
quruculuğu yolu ilə irəliləyən müstəqil
respublikamızda vətəndaş cəmiyyətinin
formalaşması, insanların azad, sərbəst
yaşaması, qanunun aliliyinin təmin edilməsi
üçün ən yüksək tələblərə
cavab verən normativ-hüquqi baza yaradılmışdır.
Hüquqa və ədalətə söykənən vətəndaş
cəmiyyətinin əsası qoyulmuş və onun təkmilləşdirilməsi üçün etibarlı zəmin
hazırlanmışdır.
Sovet
dövründə olduğu kimi, dövlət quruculuğunun
ilkin mərhələsi də Azərbaycanın müstəqilliyini
istəməyən, hər vəchlə buna qarşı
müqavimət göstərən daxili və xarici qüvvələrin
təzyiqləri ilə müşayiət olunurdu. Milli
maraqlarımız bu ziddiyyətlər məngənəsindən
itkisiz, ağrısız, qansız-qadasız
çıxmağın yollarını aramağı tələb
edirdi. Çünki müstəqillik uğrunda verdiyimiz
qurbanların sayı çox böyük idi. Bu işin
öhdəsindən isə yalnız Azərbaycanın dövlət
müstəqilliyi xəttini fövqəlideya səviyyəsinə
yüksəltmiş tarixi şəxsiyyət gələ bilərdi.
Bu, xalqımızın tarixində keyfiyyətcə yeni
bir missiya idi.
Təsadüfi
deyil ki, Heydər Əliyev anarxist qüvvələrin zərərsizləşdirilməsindən
sonra siyasi, hüquqi, iqtisadi, sosial sahədə demokratik
islahatlar proqramını həyata keçirilməsinə
start verdi. Heydər Əliyevin Azərbaycan dövlətçiliyi
qarşısında başlıca xidmətləri
sırasında dövlət müstəqilliyinin qorunub
saxlanması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində
görülən əsas işlərdən biri kimi dövlət
quruculuğunun hüquqi bazasının yaradılması idi.
1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiya Azərbaycan
Respublikasının dövlət quruculuğunun əsaslarını
qoydu. Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət
kimi, ilk dəfə olaraq, insan hüquqlarının
prioritetliyini və hakimiyyət bölgüsünü
özünün gələcək inkişaf yolu kimi
seçdi. Heydər Əliyevin birbaşa təşəbbüsü
ilə hazırlanmış və ümumxalq səsverməsi
nəticəsində qəbul olunmuş bu sənəd müstəqil
Azərbaycanın Konstitusiyası kimi tarixə yazıldı.
1995-ci
ildə müstəqil Azərbaycanın ilk parlamentinə
keçirilən seçkilər isə dövlət müstəqilliyinin
möhkəmləndirilməsi prosesinin hüquqi
bazasının yaradılmasına daha geniş imkanlar
yaratdı. Və bu hadisə dövlət müstəqilliyinin
prioritet istiqamətlərini müəyyənləşdirmək
və həyata keçirmək yolunda əsas istinad mənbəyi
rolunu oynadı. Bununla da Azərbaycanın dünya dövlətləri
sırasında özünəlayiq yer tutması, beynəlxalq
münasibətlərin subyektinə çevrilməsi istiqamətində
fəaliyyətin əsasları qoyuldu.
Sözsüz
ki, müstəqilliyin ilk illərində qiyam və
çevriliş cəhdləri ilə silkələnən Azərbaycan
üçün yeni Konstitusiyanın qəbulu çoxdan
gözlənilən sabitliyin bərqərar olması demək
idi. Çünki söhbət Azərbaycanda müstəqil
dövlətçiliyin fundamental hüquq və qanunvericilik
sütununun yaradılmasından gedirdi. Bu mənada,
ümummilli lider Heydər Əliyevin banisi olduğu yeni
Konstitusiya Azərbaycanın hüquq müstəvisinə sabitlik və aydınlıq gətirdi.
Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya layihəsinin hazırlanması
barədə danışarkən heç bir mübaliğəyə yol vermədən,
qeyd etmək olar ki, bu, müstəqil dövlətçiliyimizin
qurucusu, ümummilli lider Heydər Əliyevin əsəridir. 1995-ci il iyunun 5-də
ulu öndər Heydər Əliyevin sədrliyi ilə
Konstitusiya Komissiyasının ilk iclasından başlayaraq, 12 noyabr referendumunadək
ümummilli lider Azərbaycanın Əsas Qanununun
hazırlanmasına, onun bütün prinsipial müddəalarının
geniş ictimaiyyət tərəfindən müzakirəsinə
şəxsən rəhbərlik edib.
Ümummilli lider Heydər Əliyev bu sənədin təkcə
dövrün tarixi və siyasi reallıqlarının deyil,
bütövlükdə xalqın milli-mənəvi dəyərlərinin
süzgəcindən keçərək qəbul olunmasına çalışırdı
və buna nail oldu.
Etiraf
edək ki, 1995-ci ilədək
Azərbaycan dövlətinin həyatında
qarışıqlıq mövcud idi, sovet dövründən
qalan qanunvericilik müddəaları, 1991-ci il oktyabrın 18-də
qəbul olunan və keçid dövrü səciyyəsi
daşıyan Konstitusiya Aktı, daha sonra qəbul edilən
konstitusion qanunlar, onlara edilmiş çeşidli düzəliş
və dəyişikliklər-dörd ilə yaxın müdətdə
Azərbaycan dövləti belə hüquqi
qarışıqlıq atmosferində yaşamalı
olmuşdu. Təkcə onu qeyd
etmək yetər ki, 1994-cü ilin mayında Qarabağ müharibəsində
atəşkəsin əldə olunmasından sonra, Azərbaycan
rəhbərliyinin ölkədə köklü konstitusion
islahatlara başlamaq niyyəti bir sıra qüvvələr tərəfindən
müqavimətlə qarşılanırdı. Səbəb isə
bəlli idi, Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycanda dövlətçilik
və hüquq məsələlərini dəqiq və birmənalı
şəkildə təsbitləyəcəkdi. Bu isə
hakimiyyət iddiasında olan və imkan düşən kimi
ölkəni yeni çevriliş girdabına salmağa
çalışan qüvvələrin ürəyincə
deyildi. 1994-cü ilin oktyabrında və 1995-ci ilin martında
edilən dövlət çevrilişi cəhdləri də nəticə
etibarilə Azərbaycanda dövlət idarəçiliyini
konstitusion çərçivədən çıxarmaq, onu
özlərinin siyasi
ambisiyalarına tabe etdirmək məqsədilə təşkil
olunmuşdu.
Bütün
bu cəhdlərin qarşısını qətiyyətlə
alan ümummilli lider Heydər Əliyevin titanik səyləri nəticəsində
1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilən Azərbaycan
Konstitusiyası fundamental bir sənəd kimi demokratik
inkişaf, hüquqi dövlətçilik və insan
haqları sahəsində mütərəqqi dünya təcrübəsinin
başlıca nailiyyətlərini özündə əks
etdirdi. Eyni zamanda, bu Konstitusiya Azərbaycanın müstəqil
dövlətçilik tarixinin şanlı səhifəsini,
1918-ci ildə qəbul olunmuş İstiqlal Bəyannaməsini
özündə yaşadan, tarixi varisliyi təmin edən
mükəmməl bir sənəddir.
Bütün
bunlarla yanaşı, 1995-ci ilin 12 noyabrından sonrakı
dövrə nəzər salsaq, görərik ki, Azərbaycan
dövləti bu istiqamətdə zəngin hüquqi islahatlar və
demokratikləşmə yolu keçib. Yeni
Konstitutsiyanın tələblərinə uyğun olaraq, 1995-ci ildən
başlayaraq Azərbaycan insan hüquq və azadlıqlarının,
demokratik təsisatların inkişafının təminatı
ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara
qoşulub. Əsas Qanunda təsbit
olunduğu kimi, 1998-ci il fevralın 10-da Azərbaycanda
ölüm hökmü ləğv edilmiş və
Azərbaycan nəinki MDB, hətta Şərq aləmində
bu tarixi qərarı qəbul edən
ilk dövlətdir. O vaxt hətta Avropa Şurasının
üzvü olan bir sıra ölkələr analoji addım
atmamışdılar. 1998-ci il iyunun
18-də isə ümummilli lider Heydər Əliyevin fərmanı
ilə təsdiq olunan Azərbaycanda insan hüquqlarının
müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı hüquqi
islahatlar prosesində yeni mərhələ açdı. 14
iyul 1998-ci il tarixdə Azərbaycanda konstitusion müstəvinin
ən vacib institutlarından biri - Konstitusiya Məhkəməsi
fəaliyyətə başladı. Konstitusiya Məhkəməsinin
fəaliyyətə başlaması, eyni zamanda 1995-ci ildə qəbul
olunmuş Əsas Qanunun keçid müddəalarından birinə
əməl olunması demək idi. Həmin il avqustun 8-də
isə dövlət başçısı konstitusion
hüququn təməl prinsiplərindən olan söz
azadlığının təminatı ilə bağlı
tarixi bir qərara imza atdı- ölkədə senzura tamamilə
ləğv edildi. 1999-cu il dekabrın 12-də isə
Konstitusiyada təsbit olunmuş mühüm keçid müddəalarında
daha birinə əməl olundu-Azərbaycanda ilk bələdiyyə
seçkiləri keçirildi, ölkədə yerli
özünüidarə institutu fəaliyyətə
başladı. Nəhayət, 2001-ci ilin yanvarında Avropa
Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilən Azərbaycan
demokratik dövlətlər birliyinin sırasında
özünəlayiq yer tutduğunu sübut etdi.
Beləliklə,
ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə
demokratik dəyərlərə və prinsiplərə
uyğun ilk milli konstitusiya hazırlanaraq 12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi
yolu ilə qəbul edildikdən sonra Azərbaycanda demokratik
quruluşun və hüquqi dövlətin təməli qoyuldu.
Bu hadisə insan hüquq və
azadlıqlarının qorunması sahəsində yeni
qanunların qəbul edilməsinə, hüquqi islahatların
genişləndirilməsinə böyük təkan verdi. Azərbaycan
Konstitutsiyasında əksini tapan müddəaları tətbiq
etmək məqsədi ilə
1996-cı il iyulun 8-də ümummilli lider Heydər Əliyev
“Avropa Şurası və Azərbaycan Respublikası
arasında əməkdaşlıq proqramının həyata
keçirilməsi haqqında” sərəncam imzaladı. Həmçinin,
ölkədə aparılan
konstitutsiya islahatları çərçivəsində az bir
zamanda beynəlxalq standartlara uyğun olan “Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında”, “Prokurorluq haqqında”, “Məhkəmələr və
hakimlər haqqında”, “Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq
orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində
fiziki şəxslərə dəymiş ziyanın ödənilməsi
haqqında”, “Polis haqqında”, “Əməliyyat-axtarış tədbirləri
haqqında”, “Notariat haqqında”, “Vəkillər və vəkillik
fəaliyyəti haqqında” qanunlar, habelə Azərbaycan
Respublikasının Ailə, Mülki, Mülki-Prosessual, Cinayət,
Cinayət-Prosessual, İnzibati Xətalar,
Vergi, Cəzaların icrası məcəllələri
hazırlanaraq qəbul edildi. Bütün bunlar ölkədə
qanunçuluğun möhkəmləndirilməsinə xidmət
edən hüquqi baza olmaqla yanaşı, həm də bu
prosesin həyata keçirilməsini təmin edən
orqanların fəaliyyətini dəqiqliklə
nizamlayır. Yeni Konstitutsiyada təsbit
olunan ən vacib məqamlardan biri isə Azərbaycanda dövlətçilik
ənənələrinin
formalaşdırılmasına rəvac verilməsi oldu.
Məlumdur ki, ölkəmizin dövlət müstəqilliyi
tarixi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən başlasa da,
onun ömrü çox qısa olmuşdur. Buna baxmayaraq,
Yaxın və Orta Şərqdə ilk dəfə olaraq məhz
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində xalq hakimiyyəti,
insan haqları, milli və irqi bərabərlik, söz, mətbuat,
ittifaqlar azadlığı kimi əsas konstitutsion dəyərlər
rəsmən elan edilmiş və həyata keçirilməyə
başlanmışdır. Əslində, demokratik
respublikanın yaranması əsrimizin əvvəllərindən
Azərbaycan xalqında, onun mütəfəkkir insanlarında
oyanmış müstəqillik, milli azadlıq
ideyalarının, arzularının həyata keçirilməsi
idi. Bu tarixi gerçəklik Azərbaycanın müstəqilliyini
ilk dəfə olaraq dünyaya nümayiş etdirdi,
xalqımızın öz dövlətçiliyinə nə
qədər bağlı olduğunu göstərdi.
Bu
gün Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi
bütün tədbirlər, dövlət aparatının təkmilləşdirilməsindən
tutmuş siyasi və iqtisadi suverenliyin təmin edilməsi, bərabərhüquqlu,
qarşılıqlı faydalı xarici əlaqələrin
yaradılması, dövlət idarəçilik sisteminin və
təhsilin milliləşdirilməsi, mədəniyyət sahəsində
vacib tədbirlərin görülməsi, xarici təcavüzdən
müdafiə və sair məqamlar məhz tarixi varislik amilinə
söykənir. Məhz bütün bunlara görə
ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan Demokratik
Respublikasının xalqımızın müstəqillik
tarixində oynadığı roldan bəhs edərkən
demişdir: “1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Demokratik
Cümhuriyyəti bizim milli sərvətimizdir, tariximizin
parlaq səhifəsidir. Ondan
sonrakı illər, onilliklər də həyatımızın
böyük mərhələləridir, parlaq səhifələridir,
xalqımızın
böyük nailiyyətləridir. Məhz bunlar
hamısı birlikdə indiki müstəqil Azərbaycanın
həm iqtisadi, həm intellektual, həm də mədəni potensialını yaradıbdır”.
23 ay
yaşadıqdan sonra süqut etməsinə baxmayaraq, Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyəti, heç şübhəsiz, XX əsrin
sonlarında xalqımızın dövlət müstəqilliyi
arzularının gerçəkləşməsində əhəmiyyətli
rol oynamışdır. Sovet rejimi nə qədər
amansız olsa da, xalqın dövlət müstəqilliyinin
bir zaman bərqərar olacağına olan ümidlərini
qıra bilmədi. Nəhayət
o zaman gəlib çatdı, müstəbidlik və
repressiyalar yolu ilə qorunan Sovet imperiyası çat verib
çökməyə, dağılmağa başladı. Azərbaycan
xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsi bu
prosesdə heç də axırıncı
yerdə olmadı. 1991-ci il oktyabrın 18-də “Azərbaycan
Respublikasının dövlət müstəqilliyi
haqqında” Konstitusiya Aktı qəbul edildi. Bununla da, Azərbaycan
öz tarixi yolunu-müstəqillik, azadlıq və demokratiya
yolunu həmişəlik müəyyənləşdirdi.
12 noyabr
Konstitutsiya Günündən bəhs edərkən həmin
tarixi hadisəyə qədər ölkəmizin qət etdiyi
yolun əsas cizgilərini də xatırlamaq zəruridir. Hər
kəs bilməlidir ki, yeni Konstitusiyanın qəbulu göydəndüşmə
olmadı, buna qədər ölkəmiz çətin və məşəqqətli
bir yol keçməli oldu. Həmin
dövrdə cərəyan edən
hadisələr, dünyada baş verən proseslər neft və
digər təbii sərvətlərlə zəngin olan,
strateji regionda yerləşən Azərbaycanın dövlət
müstəqilliyinin qorunmasının onun əldə edilməsindən
heç də asan missiya olmadığını ortaya
qoydu. Bir tərəfdən, Ermənistanın
təcavüzkar hücumları, hakimiyyət uğrunda gedən
daxili çəkişmələr, digər tərəfdən
də xarici ölkələrin təzyiqləri Azərbaycanın
müstəqilliyini təhlükə altına alırdı. Səriştəsiz
hökumət və dövlət rəhbərlərinin
naşı siyasəti üzündən cəbhədə
şəhid olan, əsir düşən, yaralanan
oğullarımızı, itirilən torpaqlarımızı
xatırlamamaq olmur. Ən nəhayət, əsrin sonunda min əziyyətlə
əldə olunan dövlət müstəqilliyinin taleyi “olum
ya ölüm” qarşısında idi. İş o yerə
çatmışdı ki, cəbhə xəttində olan hərbi
birləşmələr hakimiyyətə yiyələnmək
üçün bir neçə qruplaşmanın əlində
alətə çevrilmişdi. Onlar istədikləri vaxt
özlərinə tabe olan silahlı dəstələri ön
mövqelərdən çıxarır, cəbhə xəttini
boşaldaraq yaşayış məntəqələrimizi
düşmən hücumlarına məruz qoyurdular.
Az
qala, ənənə halı almış hakimiyyət
çevrilişləri gənc, müstəqil Azərbaycan
dövlətini beynəlxalq aləmdə tamam nüfuzdan
salmışdı. Belə əlverişli məqamı əldən
verməyən erməni işğalçıları
çox asanlıqla yaşayış məntəqələrimizi
bir-bir ələ keçirir, torpaqlarımızı viran
qoyurdu. 1993-cü ilin yayında
vəziyyət daha da gərginləşdi. Hakimiyyətə
itaətsizlik göstərən qüvvələr artıq
naşı rəhbərliyin heç bir göstərişinə
məhəl qoymurdular. Ölkə vətəndaş
müharibəsi həddində idi. Bütün ölkə təşviş
içində idi, təsəvvürə gələn deyil ki,
məhz həmin dövrdə Azərbaycan xalqının
yetişdirdiyi ən böyük düha, ümummilli lider Heydər
Əliyev Bakıya gəlməsəydi, o böyük
QAYIDIŞ baş verməsəydi nələr baş verə
bilərdi, Azərbaycanın nəinki müstəqilliyi,
ümumiyyətlə, bir dövlət kimi taleyi necə
olacaqdı? Elə buna görə
də, etiraf etməliyik ki, Tanrı bu məqamlarda Azərbaycan
xalqının tərəfində oldu. O böyük insan, dahi
şəxsiyyət və fenomen siyasətçi, sözün
əsl mənasında, ömrünün qalan hissəsini də
müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurulmasına həsr
etmək üçün Bakıya gəldi. Əslində,
müstəqilliyimizin bərpası, əbədiləşməsi,
milli qurtuluşumuz məhz bu böyük qayıdışdan
başladı.
Ümummilli
lider müstəqil dövlətçiliyin təməl
prinsiplərindən biri kimi milli birliyi və həmrəyliyi
önə çəkərək, bunun əsasında ölkədə
siyasi sabitliyə nail oldu. Zaman onu bu məqamlarda sərt və
amansız sınaqlara çəkdi. Dövlətçiliyin,
müstəqilliyin gündən-günə möhkəmləndiyini
görən daxili və xarici düşmənlər müxtəlif
vasitələrlə Azərbaycanın tərəqqisinə
çalışan ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətinə
qarşı müxtəlif dövrlərdə təxribat və
çevriliş cəhdləri göstərdilər, hətta
ulu öndərə qarşı terror aktları təşkil
etməkdən belə çəkinmədilər. Amma
bunların heç biri Heydər Əliyev iradəsinə, qətiyyətinə,
siyasi əqidəsinə, Azərbaycanın müstəqilliyinə
olan sonsuz sevgisinə güc gələ
bilmədi. Heç bir terror, heç bir təxribat, heç
bir hədə-qorxu bu nəhəng siyasət adamını
yolundan döndərə bilmədi. 1994-cü ilin oktyabr və 1995-ci ilin mart çevriliş cəhdləri
Heydər Əliyev zəkasının, uzaqgörənliyinin, qətiyyətinin
sayəsində fiaskoya uğradıldıqdan sonra ölkədə,
sözün əsl mənasında, geniş quruculuq və
dirçəliş dövrü başlandı. Azərbaycanın
siyasi imici beynəlxalq aləmdə sürətlə dəyişməyə
başladı. Məhz
bütün bunlara görə XX əsrin sonunda Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyinin bərpası dahi şəxsiyyət,
milli varlığımızı bütün əzəməti
ilə dünyaya bəyan edən misilsiz siyasi xadim Heydər Əliyevin
adı ilə bağlıdır.
Beləliklə, bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycan
Respublikası dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən
sonra hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət
quruculuğunu inkişaf yolu seçmişdir.
Lakin
nəzərə alaq ki, bütün hüquqi sənədlər
kimi, Konstitusiya da doqmatik müddəalar toplusu deyil, zaman və
şərait dəyişdikcə onun da təkmilləşməsinə
zərurət yaranır. 2002-ci il avqustun 24-də keçirilən
Konstitusiya üzrə ümumxalq referendumu da belə bir zərurətdən
irəli gəlmişdi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin
qanunvericilik təşəbbüsü ilə keçirilən
referendum Konstitusiyada insan hüquq və azadlıqlarının
sırasını genişləndirmək, ölkənin siyasi
və hüquqi sistemini daha da təkmilləşdirmək məqsədi
daşıyırdı. Bu dəyişikliklərə ictimai zərurət
vardı. Referendumda səsvermə hüququ olan əhalinin 83
faizinin iştirakı və mütləq əksəriyyətin
səsverməyə çıxarılan 24 maddə üzrə
dəyişikliklərin lehinə səs verməsi bunu bir daha
təsdiqlədi. Bu yeniliklər Konstitusiyada hakimiyyətin
bölüşdürülməsi, insan hüquqlarının
təminatı və siyasi proseslərdə demokratikliyin
artırılması üçün daha geniş hüquqi
baza yaradırdı. Onlardan sadəcə ikisini qeyd etsək,
fikrimizi təsdiqləmiş olarıq. Konstitusiyanın 95-ci
maddəsinə edilən əlavəyə görə, Azərbaycanda
Ombudsman institutu yarandı. Konstitusiyanın 130-cu maddəsinə
edilən əlavədə isə hər bir vətəndaşa
ölkənin ali məhkəmə instansiyasına - Konstitusiya
Məhkəməsinə şikayət etmək hüququ təsbit
olundu. Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət
hüququnun əldə edilməsi həm də ölkə vətəndaşları
qarşısında beynəlxalq instansiyaya, o cümlədən
Avropa Şurasının İnsan Haqları Məhkəməsinə
şikayət vermək imkanı açdı.
“Azərbaycan
Respublikasında hakimiyyətin mənbəyi xalqdır” —
Konstitusiyada təsbit olunmuş bu fikir sadəcə dövlət
idarəçiliyinin mahiyyətini vurğulayan hüquqi
müddəa deyil. Bu, həm də dövlət rəhbərliyinin
xalqın konstitusion hüquqlarına görə məsuliyyət
və cavabdehlik daşıdığını təsdiqləyən
ali postulatdır. Təsadüfi deyil ki, dövlət
başçısı vəzifəsinin icrasına başlayan
şəxs xalq qarşısında məhz Konstitusiyaya and
içir və hər bir dövlət rəhbəri
üçün ən böyük mükafat da xalqın ona
ümid və inamıdır. Müstəqilliyinin ilk illərində
təkcə dövlətini deyil, həm də ümid və
inamını itirmək təhlükəsi ilə
üz-üzə qalan Azərbaycan xalqı 1993-cü ilin
iyununda bu təhlükədən xilas oldu. Heydər Əliyev
Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etdiyi 10 ildə
xalqın inam və etimadını bir an da olsun itirmədi.
“Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata
keçirərkən Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına əməl edəcəyimə, xalqa ləyaqətlə
xidmət edəcəyimə and içirəm!” —2003-cü il
oktyabrın 31-də bu sözlərlə dövlət rəhbərliyini
təhvil alan Prezident İlham Əliyev də xalqın
etimadını doğruldaraq üzərində and içdiyi
Konstitusiyanın təminatçısı olduğunu əməli
fəaliyyəti ilə təsdiq edir. Bunun real ifadəsidir ki,
xalq 2008-ci il 15 oktyabrda keçirilmiş növbəti prezident
sekçkisində də məhz İlham Əliyevə səs
verdi.
Dövlət
müstəqilliyini əldə etdikdən sonra hüquqi
dövlət və vətəndaş cəmiyyəti
quruculuğu yolunda inamlı addımlar atan, bu yolda
böyük naliyyətlər əldə edən, regionun lider
dövlətinə çevrilən Azərbaycan
Respublikasında da cəmiyyətin təkamül sistemini,
dövlət idarəçilik mexanizmlərinin səmərəli
fəaliyyətini tənzimləyən qanunların müasirləşdirilməsi
və təkmilləşdirilməsi davamlı prosesə
çevrilmişdir. Ölkənin demokratikləşmə,
insan hüquq və azadlıqlarının təminatı sahəsində
yüksək nailiyyətlər qazanması bilavasitə vətəndaş
cəmiyyəti quruculuğuna hesablanmış hüquqi
islahatların respublikanın sosial-iqtisadi inkişaf
dinamikası ilə uzlaşdırılması nəticəsində
mümkün olmuşdur.
Azərbaycan
Respublikasının ilk Konstitusiyası dövlətimizin
tarixində hakimiyyət bölgüsü prinsipini, demokratik
hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunun
hüquqi əsaslarını, insan hüquq və
azadlıqlarının təmin olunmasının bünövrəsini
qoymuşdur. Hakimiyyətlərin bölgüsü, insan
hüquq və azadlıqlarının prioritetliyi prinsiplərinə
əsaslanan Konstitusiyamız demokratik, hüquqi, dünyəvi
dövlət quruculuğu üçün möhkəm təməllər
yaratmış, cəmiyyətdə humanizm, milli həmrəylik
və tolerantlıq ruhunu təsbit etmiş, vətəndaşların
müxtəlif sosial qrupları arasında harmonik münasibətləri
stimullaşdırmışdır. Konstitusiyada insan amili, vətəndaşların
hüquqları, onların rifahının və təhlükəsizliyinin
təmin olunması ön plana çəkilmişdir. Ən əsası
isə Konstitusiyamız müstəqil respublikamızın
bugünkü yüksək və dinamik inkişaf səviyyəsinə
gəlib çatmasını təmin etmişdir.
Bu da bir həqiqətdir ki, heç nə birdən-birə
ideal formada yaranmır. O cümlədən, qanunlar da fəaliyyətdə
olduğu zaman cilalanır və daha da təkmilləşir.
Dünyada elə bir konstitusiya qurluşuna malik ölkə mövcud deyil ki,
onun Əsas Qanununa tarixin ən müxtəlif məqamlarında
hansısa əlavə və dəyişikliklər edilməsin,
zamanın və cəmiyyətin tələblərinə
uyğun olaraq dəyişikliklərə məruz qalmasın.
Tarixdən məlumdur ki, konstitusiya islahatları bir çox
dövlətlərdə həyata keçirilir və bu,
normal, demokratik bir proses kimi qəbul edilir. Lakin əsas odur ki,
bu dəyişikliklər dövlətin mövcudluğuna,
xalqın hakimiyyətinə, vətəndaşların əsas
hüquq və azadlıqlarına, dövlətin beynəlxalq münasibətlərdəki iştirakına xələl gətirməsin. Konstitusiya xalqın iradəsi ilə qəbul edildiyi
üçün əlavə və dəyişikliklərin
edilməsində də məhz xalqın rəyi nəzərə
alınır. Lakin həmin əlavə və
dəyişiklikləri ilk növbədə ictimai inrkişaf
səviyyəsi diqtə edir.
Bu mənada,
hər kəs belə bir həqiqəti qəbul
edir ki, son on beş-altı ildə respublikamız daha
böyük, sürətli
inkişaf yoluna qədəm qoymuş və bu yolda inamla
irəliləməkdədir.
Bu inkişafın nəticəsində bütün sahələrdə
olduğu kimi, həm də ölkəmizdə demokratik prinsiplər
və dəyərlər, insan hüquq və azadlıqları
getdikcə daha dolğun və real məzmun kəsb etmiş, vətəndaşların
əsas hüquqlarının müdafiəsinin milli mexanizmləri
daha da təkmilləşdirilmişdir. Həmin
islahatların nəticəsi olaraq hazırda respublikamız
dünya dövlətləri içərisində öz
müstəqil siyasəti, inkişaf perspektivləri,
potensialı və dövlət idarəçiliyinin effektiv təşkili
ilə seçilir.
Bütün bu və digər amillər, heç
şübhəsiz ki, Əsas Qanunumuzda növbəti dəfə
bir sıra əlavə və dəyişikliklərin
edilməsini sosial sifariş kimi irəli sürdü və beləliklə
2008-ci ilin dekabrında “Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər
edilməsi haqqında” Referendum Aktı ümumxalq səsverməsinə
çıxarılaraq qəbul olundu.
“Biz Azərbaycanda demokratik respublika quraraq,
sivilizasiyalararası cəmiyyət uğrunda mübarizə apararaq
ümumi dünyəvi, bəşəri dəyərlərin
hamısından istifadə etməliyik. Çalışmalıyıq
ki, Azərbaycan uzun illərdən sonra, ilk dəfə müstəqilliyini
aldıqdan sonra bütün dünyaya öz tarixi nailiyyətlərini,
milli ənənələrini nümayiş etdirə bilsin.
Azərbaycan xalqının bu barədə həm
tarixi, həm müasir potensialı olduqca böyükdür.
Bunların hamısından istifadə olunarsa, Azərbaycan
həm tam müstəqil dövlət olacaq, həm də bizim
cəmiyyətimiz tam demokratik, hüquqi, ümumbəşəri
dəyərlərin əsasında qurulan demokratik bir cəmiyyət
olacaq” - deyən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev də məhz
demokratik inkişafa insanların daxili azadlığını,
mənəvi ucalığını, qanunçuluğa riayət
etməsini şərtləndirən mühüm vasitə kimi
yanaşmışdır.
Möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev
də dəfələrlə vurğulamışdır ki,
demokratik proseslərin davamlı şəkildə
aparılmadığı hansısa dövlətin iqtisadi sahədə
yüksək nəticələr əldə etməsi, beynəlxalq
arenada layiqli yerini tutması, dünya iqtisadiyyatına
inteqrasiyası mümkün deyildir. Eyni zamanda, iqtisadi cəhətdən
inkişaf etməmiş hansısa dövlətdə demokratikləşməyə
və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna yönələn
cəhdlər uğursuzluqla nəticələnir. Məhz bu reallıqdan çıxış edən
Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev hər iki təmayülə
vəhdət şəklində yanaşılmasını vacib
sayır və ölkənin uzunmüddətli
inkişafını məhz demokratik və iqtisadi
islahatların paralel şəkildə davam etdirilməsi şərti
ilə real hesab edir. Dövlət
başçısının demokratik inkişaf konsepsiyası
kifayət qədər təkmil səciyyə
daşıyır və inkişaf etmiş dünya dövlətlərinin
təcrübəsindən qaynaqlanır. “Əsl
açıq demokratik cəmiyyəti ancaq maddi rifah əsasında
qurmaq mümkündür. İqtisadi cəhətdən
geridə qalmış dövlətlərdə demokratik proseslər
də geridə qalır. O ölkələr ki onlar
iqtisadi cəhətdən güclüdürlər, o ölkələrdə
demokratiyanın inkişafı da çox yüksək zirvədədir.
Ona görə iqtisadi islahatların davam etdirilməsi
xalqın maddi rifahının
yaxşılaşdırılması, demokratik cəmiyyətin
qurulması və formalaşması üçün
başlıca şərtdir. Ancaq bununla bərabər,
əgər sadəcə olaraq iqtisadi məsələlərə
diqqətimizi yönəltsək və siyasi islahatlarda
hansısa bir yubanma olarsa, bu da Azərbaycanın
qarşısında duran vəzifələrin həlli
üçün bizə imkan yaratmayacaqdır. Siyasi
islahatlar mütləq aparılmalı və Azərbaycan
müasir ölkəyə çevrilməlidir” - deyən Azərbaycan Prezidenti
cənab İlham Əliyev bu
fikirdədir ki, demokratiya vətəndaşların
sosial-siyasi, mədəni və iqtisadi rifahına, bu sahələrdə
baş verən müsbət dəyişikliklərə adekvat
reaksiya verməlidir.
Təməli ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən
qoyulmuş dövlət quruculuğu prosesinin bu gün
İlham Əliyev tərəfindən daha böyük dinamizm,
yüksək əzmkarlıqla davam etdirilməsi vətəndaşlarımızın
sabaha inamını artırır. Fərəhlə etiraf
olunmalıdır ki, ölkəmizin birinci xanımı,
Prezidentin həyat yoldaşı və yaxın
silahdaşı, əqidə və məslək dostu Heydər
Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri,
Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva da öz fəaliyyəti
ilə Azərbaycanda gedən inkişaf prosesinin ən fəal
iştirakçısıdır. Azərbaycan mədəniyyətinin
inkişafı, milli irsimizinin bütün dünyada təbliği,
bir sıra əhəmiyyətli və vacib sosial problemlərin
həlli yönündə həyata keçirdiyi layihələr
onu xalqın qürur mənbəyinə çevirmişdir.
Nazim XUDİYEV,
Bakı şəhəri Sabunçu
rayon
prokurorunun müavini,
ədliyyə müşaviri, hüquq
elmləri üzrə fəlsəfə
doktoru
Xalq qəzeti.- 2013.- 4 may.- S. 11.