HEYDƏR ƏLİYEVİN
siyasi irsi əbədidir
Dünya siyasətində cəmiyyətin
inkişafının müxtəlif mərhələlərində
elə fenomenal şəxsiyyətlər yetişir ki, onlar
öz xalqının və ya bir neçə xalqın taleyini
dəyişdirə bilirlər. Belə dahi şəxsiyyətlərin
yetişməsində XX yüzilliyin özünəməxsus
yeri vardır. Bu əsrin bəxş etdiyi müdrik şəxsiyyətlər
sırasında Azərbaycan xalqının dahi lideri Heydər Əliyevin
adını fəxrlə çəkmək olar.
Xalqımız XXI əsrə XX əsrin yetişdirdiyi dahilərin
sonuncusu olan Heydər Əliyevlə birgə qədəm qoydu.
Bu səxsiyyət
haqqında, onun titanik fəaliyyətinin coğrafiyası
haqqında nə qədər yazılsa da azdır... Ulu
Tanrı belə insanları zaman və zərurət
yarandıqda xalqlara bəxş edir və onların fəaliyyəti
məhz bəşəriyyətin inkişafına yönəlir.
Belə insanlar böyük yaradanın hökmü ilə ən
çətin məqamlarda xalqların taleyini dəyişdirə
bilirlər. Mübaliğəsiz deyə bilərik ki, məhz
Heydər Əliyev öz bilik və
bacarığını xalqın xoşbəxtliyinə
sərf edən, əsirgəməyən, çətin anlarda
cavabdehliyi öz üzərinə götürən
Böyük İnsandır.
1969-cu
il... Həmin dövrdə ən qüdrətli dövlətlərdən
olan SSRİ-də cəmiyyət üzərində eksperimentlətin
keçirildiyini və bunun nəticəsi olaraq həmin cəmiyyətin
deqradasiyaya uğramasını vurğulamaq lazımdır. Bu
prosesdən Azərbaycan da kənarda qalmadı. Belə bir
çətin məqamda Azərbaycanın siyasi arenasına
Heydər Əliyev qədəm qoydu və xalqının
bütün cətinliklərini öz boynuna götürməkdən
qorxmadı. Vətəninin, xalqının taleyi onun
üçün hər şeydən üstün idi. Xalq
öz rəhbərinə inanaraq öz taleyini onun adı ilə
bağladı və qətiyyətlə deyə bilərik ki,
Heydər Əliyev xalqının etimadını doğrultdu.
Məhz
1970-1980-ci illərdə Heydər Əliyevin rəhbərlik
etdiyi dövrdə Azərbaycan dünya ictimaiyyətinin diqqət
və maraq dairəsinə daxil oldu. Onun təşəbbüsü
ilə ölkəmizdə yüzlərlə məktəb,
uşaq bağcası, xəstəxana, muzey, teatr, zavod, fabrik və
bir sıra obyektlərin tikintisinə start verildi. Bakıda, Gəncədə,
Sumqayıtda, Mingəçevirdə, Əli Bayramlıda,
Şamaxıda, Lənkəranda, Astarada, Şəkidə və
digər rayonlarda nəhəng müəssisələrin
bünövrəsi qoyuldu. Ulu öndər xalqa daha yaxın
olmaq, problemlərini öyrənmək ücün müntəzəm
təşkil olunan “cümə
günləri” görüşlərində birmənalı
olaraq həqiqəti və səmimiyyəti
yüksək qiymətləndirirdi. Bu bir faktdır ki, həmin
illərdə bir sıra sahələrdə, o cümlədən,
ali məktəblərə qəbul
prosesində də neqativ hallar hökm sürürdü. Bu
kimi nöqsanlara son qoymaq səbəbindən şəxsən
Heydər Əliyev qəbul imtahanlarının keçirildiyi
günlərdə valideyn və
abituriyentlərlə görüşürdü. Şübhəsiz,
bir çoxunun yaxşı yadındadır. Çirkin məqsədli
bəzi ali məktəb rektorları, professorları və
başqaları məhz natəmiz əməllərinin cəzasını
illərlə həbsxanalarda çəkməli oldular. Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik
etdiyi dövrlərdə məqsədli xeyirxah strategiya amalına sadiq qalaraq milli dövlətçiliyi möhkəmləndirmək
və xalqın daha firavan sabahı naminə gənclərin
yüksək biliyə, intellektual səviyyəyə yiyələnməsinə
böyük önəm verirdi. Bu istəyin reallaşması
üçün yollar çox idi: təhsil müəssisələrinin
maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi,
müəllimlərin sosial problemlərinin yetərincə həlli,
yeni dərslik siyasətinin yabancı ideologiyadan uzaq, milli və
bəşəri dəyərlər əsasında
formalaşdırılması, beynəlxalq təhsil
metodikasının Azərbaycana gətirilməsi,
informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının gəncliyin
bütün təbəqələri tərəfindən mənimsənilməsi
və sairə. Bütün bunlar dövlətin təhsil siyasəti
çərçivəsində reallaşdırıla bilən
problemlər toplusu demək idi.
Bəzi
siyasətçilərin “biz sərhədləri bağlayaraq
Azərbaycanı inkişaf etdirəcəyik” - tezisini məqbul
saymayan ulu öndər belələrinə “Azərbaycanın sərhədləri
ölkəmizə xoş məramla gələn bütün
insanların üzünə açıq olmalıdır ki,
biz öz inkişafımızı təmin edə bilək”
– cavabını verdi. Nəticədə
dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin məşhur
alimləri, nüfuzlu təhsil müəssisələrinin
nümayəndələri ölkəmizə üz tutdular və
bu tendensiya milli təhsilimizin inkişafına kifayət qədər
töhfələr vermiş oldu. Bu gün planetimizin 100-dən
artıq ölkəsi ilə imzaladığımız ikitərəfli saysız-hesabsız sənədlər
arasında elm, təhsil və mədəniyyət sahələrinə
aid çoxsaylı saziş, protokol, müqavilə vardır.
Dünyanın adlı universitetlərinin tanınmış
mütəxəssislərinin Azərbaycana gəlməsi və
ya alim və mütəxəssislərimizin xarici ölkələrdə
vaxtaşırı təcrübə keçmələrinə
yaradılan imkan son nəticədə Azərbaycanda təhsil inteqrasiyasının
sürətli inkişafına zəmin yaradır. Azərbaycan
təhsilində tətbiq olunan Boloniya sistemi ölkəmizin
Avropaya inteqrasiyasını sürətləndirən
uğurlu addımlardan biridir.
Heydər
Əliyev təkcə ölkəmizin dövlət müstəqilliyini
bərpa etməsindən sonrakı dövrdə deyil, hələ
müstəqillikdən 20-25 il əvvəl də Azərbaycan
təhsilinin gələcəyi üçün çox əhəmiyyətli
layihələrin icrasına böyük qayğı göstərirdi.
Sanki ulu öndər hələ 60-70-ci illərdə Azərbaycanın
gələcəkdə dövlət müstəqilliyini bərpa
edəcəyini hiss etmişdi. O, həm Dövlət Təhlükəsizliyi
Komitəsində çalışdığı illərdə,
həm də ölkəyə rəhbərlik etdiyi dövrdə
milli kadrların yetişdirilməsini, yerli mütəxəssislərin
irəli çəkilməsini bir nömrəli məsələ
kimi qarşıya qoyur və istənilən təzyiqdən, təhdiddən
çəkinməyərək öz arzularını
reallaşdırırdı. Ümummilli lider 2001-ci il, yeni əsr
və üçüncü minillik münasibətilə Azərbaycan
xalqına ünvanladığı “Azərbaycan XXI əsrin və
üçüncü minilliyin ayrıcında” adlı tarixi
müraciətində belə yazırdı: “Azərbaycan
xalqının intellektual və yaradıcı imkanları
ötən əsrdə, başa çatmaqda olan minillikdə
dünya mədəniyyətinə bir çox maddi və mənəvi
sərvətlər bəxş etməsi üçün zəmin
yaratdı”. Çəkinmədən deyə bilərik ki,
ötən əsrdə gedən həmin prosesin ən uca
nöqtəsi məhz Heydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərlik
etdiyi dövrə təsadüf edir. Sovet Azərbaycanının
ən inkişaf etmiş dövrü məhz 1970-80-ci illər
idi. Ulu öndər həmin dövrü belə xarakterizə edib: “Azərbaycanın
Sovet dövründə inkişafının ən bariz nəticəsi
odur ki, həmin dövrdə yaranmış iqtisadi, elmi-texniki
və mədəni potensial respublikamızın tam müstəqil
dövlət kimi fəaliyyət göstərməsi
üçün möhkəm zəmin yaratmışdır”.
Bu yerdə bəzi konkret tarixi faktlara diqqət yetirək. 1970-80-ci illərdə
respublikanın ali məktəblərində
100-dən artıq yeni kafedra, 40-dan çox yeni fakültələr
açılmış, 100-ə qədər yeni ixtisas üzrə
ali təhsilli mütəxəssislərin
hazırlığına başlanmışdı. Heydər Əliyevin
ölkəyə birinci dəfə rəhbərlik etdiyi
dövrdə respublikamızda 6 yeni ali məktəb
yaradılmışdı ki, həmin təhsil müəssisələri
indi müstəqil Azərbaycanın gələcəyini təmin
edəcək yüksək səviyyəli mütəxəssislər
hazırlanması işini uğurla davam etdirirlər. Rus Dili və
Ədəbiyyatı İnstitutu, Xarici Dillər İnstitutu,
işğal altında qalan Xankəndi Pedaqoji İnstitutu,
İnşaat Mühəndisləri İnstitutu, Gəncə
Texnologiya İnstitutu və Naxçıvan Pedaqoji İnstitutu
ilə yanaşı 12 texnikum da məhz 1970-82-ci illərdə
yaradılmışdır. Heydər Əliyev daim cəmiyyət
həyatının bütün sahələrində
haqqın, ədalətin bərqərar olmasına, dövlətin
yaratdığı
imkanlardan bütün insanların bərabər
şəkildə istifadə etməsinə
çalışırdı. Bu tendensiyanın nəticəsi
idi ki, 1969-82-ci illərdə Azərbaycandan SSRİ-nin və
digər ölkələrin ali məktəblərinə
göndərilən tələbələrin ümumi sayının
70 faizini fəhlə və kəndli ailələrində
böyümüş gənclər təşkil edirdi. Daha maraqlı məqam isə ondan ibarətdir ki, bu
gün qloballaşma prosesinin tərkib hissəsi olaraq gender
siyasətinə çox böyük önəm verilir. Heydər Əliyev hələ 70-ci illərdə həmin
məsələni gündəmdə saxlamaqla, respublikadan kənarda
təhsil almaq üçün göndərilən tələbələr
arasında qızların 50 faiz təşkil etməsinə
nail olmuşdu. 1980-ci ildə SSRİ-nin 49 şəhərinin
170 ali məktəbində 244 ixtisas üzrə 3500 nəfərdən
çox azərbaycanlı tələbə və 100 nəfərdən
çox aspirant təhsil alırdı. Təkcə
Moskvanın 42 ali məktəbində 136 ixtisas üzrə 800,
Leninqradın 25 ali məktəbində 348 azərbaycanlı gənc
oxuyurdu. Ulu öndər hər il ölkə
xaricindəki şəhərlərə göndərilən gənclərlə
şəxsən görüşür, Azərbaycan
üçün yüksək ixtisaslı kadr kimi yetişmələrinin
əhəmiyyətini onlara başa salırdı.
Heydər Əliyevin təhsilə qayğısı barədə
söz açarkən bir məqamı da yada salmaq yerinə
düşər. Belə ki, 70-ci illərin sonlarında
SSRİ-nin orden və medalları ilə təltif olunan maarif işçilərinin
sayı 8718 nəfərə çatmışdı.
Üç nəfər müəllim Sosialist Əməyi Qəhrəmanı,
817 nəfər isə əməkdar müəllim adına layiq görülmüşdü. Bu kimi faktlar onlarla, yüzlərlədir. Ancaq ulu öndərin 1993-cü ilin yayında siyasi
hakimiyyətə qayıtmasından sonra onun təhsilə
göstərdiyi qayğının miqyasını ifadə edəcək
faktlar və rəqəmlər daha çoxdur. Çünki Heydər Əliyev SSRİ
dövründə Azərbaycan təhsilinin inkişafı
üçün istənilən addımı atarkən
mütləq Moskva ilə razılaşmalı olurdu. Doğrudur, ulu öndər qarşısına
qoyduğu bütün məqsədlərə
çatırdı. Ancaq bu, həm
çox vaxt, həm də zəhmət tələb edirdi.
Azərbaycan
dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra əksər
ali məktəblərə universitet statusunun verilməsi,
maliyyə muxtariyyətinin təsdiqi, institut və
akademiyaların yubileylərinin keçirilməsi, təhsil
müəssisələrinin maddi-texniki bazalarının
möhkəmləndirilməsi, müəllimlərin sosial vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması, ali təhsil
işçilərinin fəxri adlara layiq görülməsi,
tələbə və aspirantların təqaüdlərinin
artırılması və bu qəbildən olan digər
addımların atılması zamanı Azərbaycan dövləti
və ölkə rəhbərliyi tamamilə sərbəst
idi.
Biz Azərbaycan təhsilinə ulu öndər Heydər Əliyevin
qayğısı barədə söz açarkən o
böyük dövlət xadiminin siyasi kursunu uğurla davam
etdirən Prezident İlham Əliyevin
reallaşdırdığı proqram və layihələri də
mütləq yada salmalıyıq. Bu zaman iki mühüm
faktı dilə gətirmək kifayətdir. Belə ki, bu gün Azərbaycanın dövlət
büdcəsindən ən çox vəsait ayrılan birinci
sahə ordu quruculuğu, ikinci sahə isə təhsil sistemidir.
Digər fakt isə ondan ibarətdir ki,
2003-cü ilin oktyabrından sonra Azərbaycanda bütün sahələr
Prezident tərəfindən təsdiq edilmiş xüsusi
Dövlət Proqramları vasitəsilə inkişaf etdirilir.
Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi ən
çox dövlət proqramı da məhz təhsil sistemi barədədir.
Belə ki, cənab dövlət
başçısı 2003-cü ildən bəri Azərbaycanın
təhsil sisteminin müasir dünya standartları səviyyəsinə
qaldırılması üçün kifayət sayda Dövlət
Proqramları imzalamışdır. Bu
faktın özü ölkə rəhbərliyinin məhz təhsilə
və onun inkişafına ayırdığı qayğı
və diqqətin göstəricisidir. Yeri gəlmişkən
qeyd edim ki, 7 il əvvəl
yaradılmış Azərbaycan Turizm İnstitutu Heydər Əliyev
amalının layiqli davamçısı olan ölkə
Prezidenti İlham Əliyevin turizm təhsilinə göstərdiyi
qayğı kimi dəyərləndirilməlidir.
Ulu öndərin siyasi kursunun uğurla davam etdirilməsindən
söz açarkən Heydər Əliyev Fondunun Azərbaycan təhsilinə,
elminə və mədəniyyətinə göstərdiyi
xüsusi qayğısını da qeyd etmək
lazımdır. Təsadüfi deyil ki, son 8 ildə ölkədə böyük
məktəb tikintisi ilə nəticələnən “Yeniləşən
Azərbaycana yeni məktəb” – layihəsinin təşəbbüskarı
da Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və
İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin
deputatı Mehriban xanım Əliyevadır. Mehriban Əliyevanın
uşaq və gənclərlə bağlı
reallaşdırdığı çoxsaylı layihələr
nəinki ölkəmizdə və regionda, eləcə də
bütün dünyada maraqla qarşılanır, yüksək
qiymətləndirilir.
Qədirbilən Azərbaycan xalqının qəlbində
ulu öndər əbədi yaşayır və zaman
keçdikcə yaşayacaq. İnamla deyə bilərik
ki, böyük fenomen, bütün dövrlər
üçün dahi və mütəfəkkir insan olan Heydər
Əliyevin siyasi irsi daimidir, ölməzdir.
Cəfər CƏFƏROV,
Azərbaycan Turizm İnstitutunun
rektoru, tarix elmləri
doktoru, professor
Xalq qəzeti.- 2013.- 5 may.- S. 3.