İşğalçıların
aqibəti sonda acı məğlubiyyətdir
Alman faşizmi
timsalında Dünya bunun
şahidi oldu
Bəşəriyyət tarixinə
nəzər yetirdikdə bir daha aydın olur ki, hər hansı
işğalçılıq əməlləri gec və ya tez işğalçının
biabırçı məğlubiyyəti, işğala
məruz qalan xalqın, ölkənin
möhtəşəm qələbəsi ilə nəticələnib.
Bəlkə də bunun səbəbi odur ki,
işğalçılıq siyasəti bəşəriyyətin
formalaşdırdığı humanizm də
daxil olmaqla bütün yüksək dəyərlərin əleyhinə
olan barbarlıq hərəkətləridir.
Bu mənada,
İkinci Dünya
müharibəsi xüsusilə ibrətamiz hadisələrlə,
faktlarla zəngindir.
Bu müharibənin ağrı-acısı, dəhşəti insanlığa o qədər böyük zərbə vurmuşdur ki, alman faşizminin məğlub olduğu 1945-ci il mayın 9-u artıq 73 ildir Qələbə Günü kimi milyonlarla insan tərəfindən böyük təntənə ilə qeyd edilir. 9 May həm də işğalçılıq siyasətinin ağır məğlubiyyətə uğradıldığı gün kimi yaddaşlara həkk olunub.
Dəhşətli
müharibənin səbəbkarı
çürük ideologiyaya söykənərək Avropada
ardıcıl işğalçılıq siyasətini aparan
Hitler Almaniyası idi. Adolf Hitler “Mənim mübarizəm”
adlı əsərində radikal millətçilik
və irqi ayrı- seçkilik
ideologiyasını şərh edərək yazırdı ki, Almaniya kifayət qədər
“həyat məkanı”na malik deyildir və alman
xalqının vəziyyətini yalnız müharibə
yaxşılaşdıra bilər. Bu məqsədləri
reallaşdırmaq naminə Almaniya İtaliya və Yaponiya ilə
birlikdə dünyanın yenidən
bölüşdürülməsi uğrunda
mübarizəyə atılmışdı. Hitlerin
dünyada “yeganə Almaniya
dövləti” xülyasının qarşısında ən
önəmli maneələrdən biri də
SSRİ idi.
O, bəyan edirdi ki,
“Biz hazırda Avropada yeni torpaqlar haqqında
danışanda, ilk növbədə,
yalnız Rusiyanı və ona tabe olan ucqar
dövlətləri nəzərdə tuturuq”. SSRİ-yə qarşı
müharibənin qaçılmaz olduğu
barədə fikrini Hitler
hələ 1940-cı ilin iyulunda
bildirmişdi. O demişdir:
“Rusiya gərək məhv edilsin.
Müddəti - 1941-ci ilin yazı”. Hitler xüsusilə qeyd edirdi ki, “Müsəlman monqoloidlər
dağıdıcı qüvvədir. Buna
görə onlar ali irqin qulları olmalıdırlar”. Onu və faşist
Almaniyasını məhvə aparan da məhz işğalçılıq siyasətini
özündə əks etdirən bu sərsəmləmələri
idi.
Proseslərin gedişi göstərirdi ki, 1939-cü il sentyabrın 1-də başlanan İkinci Dünya müharibəsi iki imperialist ittifaq arasında aparılsa da, Sovet İttifaqına da ciddi təhlükə yaradırdı. Hitlər nə yolla olursa-olsun qısa zamanda Rusiyanın və digər müttəfiq respublikaların torpaqlarını işğal etmək istəyirdi. Bunun üçün “Barbarossa” adlanan yeni planda müəyyən düzəlişlər aparıldı. 1941-ci il iyunun 17-də faşist ordusuna SSRİ-yə qarşı mübaribənin iyunun 22-də başlamaq əmri verildi. Beləliklə, 1941-ci il iyunun 22-də Almaniya Sovet İttifaqına hücum etdi. Bununla da Sovet xalqının Böyük Vətən müharibəsi başlandı. Onu da qeyd edək ki, müharibə sovet xalqları tərəfindən xilaskarlıq, ədalətli, Vətən müharibəsinə çevrildi. Sovet İttifaqının bütün xalqları, o cümlədən Azərbaycan xalqı azğınlaşmış Hitler ordusunun qarşısını almaq üçün bütün qüvvəsini səfərbər etdi. Qarşıya çox çətin, ağır bir vəzifə qoyulmuşdu: Faşizm blokuna daxil olan ölkələrin hücumunun qarşısını almaq və dağıdıcı, qaniçən, qəddar Hitler ordusunu darmadağın etmək. Bununla yanaşı, Avropa ölkələri faşizm əsarətindən xilas edilməli, dünya sivilizasiyası faşizm təhlükəsindən qurtulmalı idi. SSRİ-nin müharibəyə qoşulması İkinci Dünya müharibəsinin Hitler blokuna qarşı duran qüvvələrin ədalətli, antifaşist və azadlıq müharibəsinə çevrilməsi üçün həlledici amil idi.
Xüsusilə
vurğulamaq yerinə düşər ki, faşist
Almaniyasının şərq siyasətində Qafqaza, o
cümlədən Azərbaycana xüsusi diqqət yetirilirdi. Təsadüfi
deyil ki, Rozenberqin başçılığı ilə
təşkil edilən Şərq İşləri üzrə
Nazirliyin nəzdində olan
strukturlardan biri Qafqaz Komissarlığı idi.
Hələ 1941-ci il aprelin
29-da yaradılan Oleburq iqtisadi
qərargahı tərəfindən təsis edilmiş
planda Qafqazın, xüsusilə,
Bakının işğalı qarşıya qoyulmuş
əsas vəzifələrdən biri idi. Hitler hələ
1941-ci il iyulun 16-da
hökumət üzvlərinin toplantısında demişdi: “Bakı alındıqdan sonra bura hərbi məntəqəyə
çevriləcək”. Qafqazın işğalı üçün tərtib edilmiş
“Edelveys” planının həyata
keçirilməsi faşistlərin “A” qrupu
ordusuna həvalə edilmişdi.
Hitlerin planına əsasən Qafqaz beş işğal rayonuna
bölünməli idi və onlardan biri-Azərbaycan əlahiddə rayon idi. “Ost”
planına görə Bakı 1941-ci il
sentyabrın axırına qədər işğal
olunmalı idi. Faşistlər Bakını
işğal edib, onun neftini alman
şirkətlərinin sərəncamına verməli idilər.
Onlar, hətta Azərbaycanın iri sənaye müəssisələrinə də
rəhbərlər təyin etmişdilər. Bununla
belə, Hitler müsəlmanlardan çox ehtiyat etdiyini də ifadə edirdi.
Buna görə də Bakını təcili
işğal etmək istəyi heç də təsadüfi deyildi.
Bunu Böyük Vətən
müharibəsinin gedişi də təsdiqlədi.
Azərbaycan həm iqtisadi, həm də
canlı qüvvə sarıdan alman faşistlərinə
çox güclü, sarsıdıcı zərbələr
vurdu. Müharibə başlayandan
qısa müddət sonra 186 min 704 nəfər xalq qoşunu dəstələrinə
yazıldı. Respublikamızın ərazisində 87
qırıcı batalyon, 1124
özünümüdafiə dəstəsi təşkil edildi. 15 min nəfərlik
hava hücumundan
müdafiə dəstələri yaradıldı. İlk günlərdən azərbaycanlı
döyüşçülər alman-faşist
işğalçılarına qarşı vuruşmalarda
böyük şücaət göstərdilər.
Böyük Vətən müharibəsi
illərində Azərbaycandan olan
çağırışçılardan və
könüllülərdən
formalaşdırılmış 77-ci, 223-cü, 336-cı,
402-ci və 416-cı atıcı diviziyalar
misilsiz qəhrəmanlıq nümunələri
göstərdilər. Berlin əməliyyatı
zamanı Berlinə daxil olan
ilk 5 diviziyadan biri 416-cı Azərbaycan milli
diviziyası idi. Azərbaycandan
olan 123 əsgər və zabit
Böyük Vətən müharibəsi
cəbhələrində göstərdiyi qəhrəmanlıq
nümunələrinə görə Sovet
İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq
görüldü. Respublikanın
neftçiləri gecə-gündüz ağır zəhmətə
qatlaşaraq
müharibə illərində ölkəyə 75 milyon ton neft
verdilər. SSRİ-də istehsal edilən
neftin 70 faizdən çoxunu,
benzinin 92 faizdən çoxunu
Azərbaycan verirdi.
Qeyd etdiyimiz kimi, SSRİ əleyhinə müharibənin strateji planı olan “Barbarossa” planı Sovet Ordusunun ittifaqın qərbində yerləşən əsas qüvvələrini parçalamaq, hissə-hissə mühasirəyə alıb məhv etmək məqsədi ilə qəflətən bir neçə güclü zərbə endirilməsini, sonra ölkənin içərilərinə sürətlə irəliləməyi və Arxangelsk - Həştərxan xəttinə çıxmağı nəzərdə tuturdu. Bu planın reallaşdırılması üçün Hitler komandanlığı müttəfiqlərinin silahlı qüvvələri də daxil olmaqla 190 diviziya, o cümlədən 19 tank və 14 motorlu diviziya ayırmışdı. Digər şəhərlərin də qısa müddət ərzində işğalı üçün böyük döyüş kontingenti ayrılmışdı. “Bu müharibə Qərbdəkindən kəskin surətdə fərqlənəcək. Şərqdə qəddarlıq gələcək naminə xeyir əməl olacaq” -deyən Hitler öz ordusuna qarşıya çıxan hər şeyi məhv etmək əmrini vermişdi.
Düşmənin hücumunu dəf etmək üçün SSRİ-nin qərbindəki sərhədyanı hərbi dairələrin bazasında Şimal, Şimal-Qərb, Qərb, Cənub-Qərb və Cənub cəbhələri yaradıldı. Dəniz sərhədlərini Şimal, Baltik və Qara Dəniz donanmaları qoruyurdu. 1941-ci il iyunun 23-də döyüş əməliyyatlarına strateji rəhbərlik məqsədilə Ali Baş Komandanlıq yaradıldı. 1941-ci il iyunun 29-da SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin ÜİK (b) P MK-nın verdiyi direktivdə düşmən hücumunun dəf edilməsinin təşkili proqramı şərh olunmuşdu. Alman-faşist qoşunlarının əldən salınması, zəiflədilməsi və onların darmadağın edilərək Sovet torpağından qovulması, həmçinin Avropa xalqlarının faşist zülmündən xilas olunmasına kömək göstərilməsi Sovet Ordusu qarşısında bir vəzifə kimi qoyulmuşdu. 1942-ci il yanvarın 1-də 26 dövlət, o cümlədən SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya faşist blokunun darmadağın edilməsi üçün hərbi və iqtisadi ehtiyatların birləşdirilməsi barədə bəyannamə imzaladı. Bununla da antihitler koalisiyası yarandı. Düşmən isə getdikcə azğınlaşır, işğal etdikləri ərazilərdə yerli sakinlərə qarşı misli görünməmiş vəhşiliklər törədirdi.
Tədqiqatçılar
SSRİ-yə qarşı 4 il davam edən müharibəni şərti olaraq üç
dövrə bölürlər. Birinci
dövr
1941-ci il iyunun
22-dən 1942-ci il noyabrın 18-dək, ikinci dövr 1942-ci il noyabrın 19-dan 1943-cü ilin
sonunadək, üçüncü dövr isə
1944-ci il yanvarın 1-dən 1945-ci il mayın 9-dək
davam edib. Müharibənin
birinci dövrü Sovet xalqı və onun
silahlı qüvvələri üçün
son dərəcə çətin olmuşdu. Faşist
Almaniyasının qoşunları müharibədən əvvəl
SSRİ əhalisinin təqribən 42 faizinin
yaşadığı və ümumi sənaye
məhsulunun üçdə bir hissəsinin
istehsal olunduğu sovet ərazisini zəbt etmişdilər. Lakin
1943-cü ildən başlayaraq Sovet qoşunlarının əks hücumu alman faşistlərinin
hücumunu dayandırdı. Hitler ordusunun işğal etdiyi ərazilər
tədricən geri qaytarıldı. Bu dövr sovet
xalqı və ordusunun görkəmli qələbələri
ilə əlamətdar olan əsaslı dönüş dövrü
idi. Alman faşistlərinin getdikcə ağır məğlubiyyətə
uğramaları beynəlxalq aləmdə hərbi-siyasi şəraiti
kəskin şəkildə dəyişdirdi və İkinci Dünya
müharibəsinin bütün gedişinə
həlledici təsir göstərdi. Əsaslı dönüş ili-1943-cü il
bütün ölkələrdə antifaşist hərəkatının daha da genişlənməsi
ilə əlamətdardır. Sovet-alman cəbhəsində Hitler ordusunun darmadağın edilməsi faşist blokunun daxilində
böhranı dərinləşdirdi və antihitler
koalisiyasını möhkəmləndirdi. 1943-cü ildə keçirilmiş Tehran
konfransında Avropada ikinci
cəbhəni 1944-cü ilin mayında açmaq haqqında qəti qərar qəbul edildi. Bundan sonra baş verən hadisələr
Hitler ordusunun
acınacaqlı məğlubiyyətləri ilə yadda qaldı.
1945-ci il mayın 9-u faşist
Almaniyasının, Hitler hegemonluğunun
sonu kimi əbədi olaraq tarixə həkk olundu.
Bu qələbə dünya
miqyaslı tarixi
əhəmiyyətə malik idi və bəşəriyyətin müharibədən
sonrakı inkişafına böyük təsir
göstərdi. Dünya mədəniyyəti,
eləcə də bəşəriyyət faşist
əsarəti təhlükəsindən xilas
edildi, Avropanın bir çox xalqları faşist
köləliyindən, əsarətindən azad
olundu. Dinc alman xalqı da faşist zülmündən, Hitler
diktatorluğundan xilas
oldu.
Dünya
tarixində baş vermiş ən ağır müharibə
hesab edilən Böyük Vətən müharibəsində
26,6 milyon SSRİ vətəndaşının həyatına
son qoyulub. Müharibə nəticəsində Almaniya 6 milyon, onun müttəfiqləri isə 806 min nəfər itirib. Bu itki İkinci
Dünya müharibəsində insan itkisinin 40 faizini təşkil edir. SSRİ-nin digər xalqları ilə
çiyin-çiyinə alman-faşist
işğalçılarına qarşı böyük
şücaət, mərdlik, qəhrəmanlıq göstərən
Azərbaycan xalqının da itkiləri az olmayıb: Cəbhəyə yola
düşən 640 mindən çox Azərbaycan
döyüşçüsünün
yarısı müharibədə qəhrəmanlıqla həlak
oldu.
Bütün bunlar bir daha belə deməyə əsas verir ki, 9 May Qələbə Günü keçmiş Sovet İttifaqının xalqları kimi Azərbaycan xalqının da bayramıdır. Qarşımızda isə yeni ali məqsədlər dayanıb: Erməni faşizmini məhv etmək. XX əsrin sonunda yenidən Ermənistanda xortlayan faşizmə qalib gəlmək, işğal altında olan torpaqlarımızı azad etmək üçün Azərbaycanın qüdrətli ordusu Ali Baş Komandanın əmrini gözləyir.
Rauf KƏNGƏRLİ
Xalq qəzeti.- 2013.- 9 may.- S. 10.