HEYDƏR ƏLİYEV müstəqil Azərbaycanda hüquqi islahatların banisidir

Zaman keçdikcə ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlət, millət və xalq qarşısında misilsiz xidmətləri gözlərimiz önündə daha əzəmətli görünür. Dərin zəkası, zəngin həyat və idarəçilik təcrübəsi, hədsiz çalışqanlığı sayəsində böyük nüfuz, hörmət və məhəbbət qazanmış ulu öndərin adı tarixlər boyu yaşayacaq. Xarizmatik lider Heydər Əliyev hələ sağlığında canlı əfsanəyə çevrilmişdi. O, xalqının yaddaşında xilaskar və qurucu dövlət xadimi kimi qalacaq.

Hələ 1969-cu ildə siyasi hakimiyyətə ilk gəlişindən sonra sovet rejiminin məhdudiyyətlərinə və müsəlman respublikalarına qarşı, əslində, müstəmləkəçilik siyasətinin yeridilməsinə baxmayaraq, həyatımızın bütün sahələrində inkişafa nail olunmasında, ittifaq respublikaları arasında Azərbaycanın ən öncül mövqeyə çıxmasında ümummilli liderin tarixi rolu danılmazdır. Örnək rəhbərlik və idarəetmə keyfiyyətləri nəzərə alınaraq 1982-ci ildə Heydər Əliyev Moskvaya - SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin 1-ci müavini vəzifəsinə təyin edilmiş, Siyasi Büro üzvlüyünə seçilmişdir. Siyasi olimpdəki uğurları ilə hər bir azərbaycanlının qəlbini qürurla döyündürən, sonsuz iftixar qaynağımız olan ulu öndərin hakimiyyətdə atdığı bütün addımlar tarixilik mahiyyəti qazanmış, yaddaşlara yazılmışdır.

Respublikaya birinci rəhbərliyi dövründə məhz Heydər Əliyevin sayəsində ədliyyə sisteminin də önəmi xeyli artmışdır. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 1970-ci ildə qəbul etdiyi qərarla Ədliyyə Nazirliyi yenidən təsis edilmiş, beləliklə də Azərbaycanın ədliyyə tarixində yeni dövr başlanmışdır. Dahi rəhbər ədliyyənin mühüm dövlət təsisatı kimi formalaşması, qanunçuluq və hüquq qaydalarının möhkəmləndirilməsi işində fəal mövqeyə yiyələnməsi üçün bütün gərəkli tədbirləri həyata keçirmişdir.

1993-cü ildə xalqın təkidli xahişi ilə yenidən hakimiyyətə gələn və ilk növbədə Azərbaycanı düşdüyü ictimai-siyasi burulğandan, vətəndaş müharibəsi təhlükəsindən xilas edən Heydər Əliyevin müdrik rəhbərliyi sayəsində tədricən cəmiyyət həyatında sabitlik yaranmış, qarşıdurmalar dayandırılmış, necə deyərlər, sular durulmuş və xaosa son qoyulmuşdur. Bir il sonra dünyanın aparıcı dövlətlərinin iştirakı ilə Bakıda “Əsrin kontraktı”nın imzalanması dövlət müstəqilliyimizin dönməzliyinin təminatı və təsdiqi kimi dəyərləndirilmişdir.

Ulu öndərin təşəbbüsü və bilavasitə rəhbərliyi ilə gənc, müstəqil respublikamızın dövlət suverenliyinin, iqtisadi qüdrətinin möhkəmləndirilməsi, ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin qurulması və inkişaf etdirilməsi məqsədilə geniş əhatəli islahatlar həyata keçirilməyə başlanmışdır. Dövlət və cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində aparılan iqtisadi, sosial, mədəni islahatlarla yanaşı, hüquqi islahatlar da demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğunun üstün prinsiplərindən olmuşdur. Bir hüquqşünas kimi inamla deyə bilərəm ki, respublikamızın müstəqilliyinə qovuşduğu dönəmdə qazanılan böyük uğurlar ilk növbədə hüquqi islahatların düzgün istiqamətləndirilməsi və səmərəli şəkildə həyata keçirilməsi ilə sıx bağlıdır. Məhz həmin dövrdən sonra dövlət müstəqilliyimizin dönməzliyinin təmin edilməsində ümummilli liderin xidmətləri ölçüyəgəlməzdir.

Ötən illərdə Azərbaycan cəmiyyətində qanunçuluğun və hüquq qaydalarının etibarlı təminatına, məhkəmə-hüquq sisteminin müasirləşməsinə, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinə nail olunmuşdur. 1995-ci ilin 12 noyabrında qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası dövlətimizin tarixində hakimiyyət bölgüsü prinsipini, dövlət quruculuğunun hüquqi əsaslarını, insan hüquq və azadlıqlarının birmənalı təmin olunmasının möhkəm təməlini qoymuşdur. Şəxsən ümummilli liderin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış və ümumxalq səsverməsi (referendum) yolu ilə qəbul edilmiş Konstitusiyanın 12-ci maddəsinin I hissəsində göstərilir: “İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir”. Bu, dövlətin vətəndaşa xidmət etməsini təsdiqləyən, insan amilinə üstünlük verən humanist bir prinsipdir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Konstitusiyasının 158 maddəsindən 48-i, o cümlədən III fəsli bütünlüklə insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqlarına həsr edilmişdir. Bu Konstitusiyada əksini tapan insan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını gözləmək və qorumaq qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının borcu hesab edilir.

Konstitusiyanın 71-ci maddəsində göstərilir ki, insan və vətəndaş hüquqlarının, azadlıqlarının həyata keçirilməsini heç kəs məhdudlaşdıra, “Əsas Qanun”un heç bir müddəası bu hüquq və azadlıqların ləğvinə yönəldilmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. Yəni bunlar birbaşa qüvvədədir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1996-cı il 21 fevral tarixli sərəncamı ilə yaradılan Hüquq İslahat Komissiyası tərəfindən işlənib hazırlanmış “Konstitusiya məhkəməsi haqqında”, “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” qanunlar ölkəmizdə məhkəmə-hüquq islahatları sahəsində aparılan ilk mühüm addımlar olmaqla, müstəqil məhkəmə sisteminin yaradılmasına və fəaliyyət göstərməsinə imkan yaratmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 dekabr 1998-ci il tarixli “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi və məhkəmə islahatlarının həyata keçirilməsinə dair tədbirlər barədə" fərmanı əsasında ardıcıl gerçəkləşdirilən məhkəmə islahatlarının başlıca məqsədi qanunun aliliyinin təmini, məhkəmə hakimiyyətinin dövlət idarəçilik mexanizmində nüfuzlu və müstəqil təsisat kimi təşəkkül tapması, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin yüksək səviyyədə təşkili, cinayət və mülki mühakimədə demokratik prinsiplərin qorunması, peşəkar hakim korpusunun formalaşdırılması, məhkəmələrin fəaliyyətində şəffaflığın təmin edilməsi və digər konseptual məsələlərin həlli olmuşdur.

Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1998-ci ildə Şərqdə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda ölüm cəzası ləğv edilmişdir. Bununla da ümummilli liderin yüksək humanistliyi bütün dünyada bir daha təsdiqlənmişdir. Bundan başqa, insan hüquqlarının müdafiəsi işində ulu öndərin 1998-ci ildə imzaladığı fərmanla təsdiq edilmiş “İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı” mühüm rol oynamışdır.

“Azərbaycan Respublikasında hakim vəzifəsinə namizədlərin seçilməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi haqqında” 2000-ci il 17 yanvar tarixli fərmanla isə hakimlərin seçilməsi, məhkəmə fəaliyyəti ilə bağlı digər funksiyaların həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Prezidenti yanında mötəbər tərkibdə Məhkəmə-Hüquq Şurası təsis edilmiş, hüquq sistemində köklü dəyişikliklərə səbəb olan tədbirlər görülmüşdür. Məhkəmə-Hüquq Şurası ötən illərdə ölkədə müstəqil məhkəmə sisteminin təmin edilməsi, vakant hakim vəzifələrinə hakim olmayan namizədlərin seçilməsinin təşkili, hakimlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, onların iş yerinin dəyişdirilməsi, vəzifədə irəli çəkilməsi, intizam məsuliyyətinə cəlb edilməsi, habelə məhkəmələr və hakimlərlə bağlı digər məsələləri səlahiyyəti daxilində həll edən, məhkəmə hakimiyyətinin özünüidarə funksiyalarını həyata keçirən müstəqil orqan kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycan Respublikası dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ulu öndərin uzaqgörən siyasətinin nəticəsi olaraq, ölkəmiz 200-dən artıq beynəlxalq konvensiyaya, o cümlədən insan hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı 70-dən çox beynəlxalq sənədə tərəfdar çıxmış və bu sahədə beynəlxalq öhdəliklərə riayət edilməsində mühüm nailiyyətlər əldə etmiş, dünyada nüfuzunu artırmışdır.

Müstəqillik illərində Heydər Əliyev Azərbaycanın xarici ölkələrlə əlaqələrini genişləndirməyə və dərinləşdirməyə nail ola bilmişdir. Təsadüfi deyil ki, 2001-ci ilin əvvəlində dövlətimiz Avropa Şurası kimi mötəbər beynəlxalq təşkilata tamhüquqlu üzv qəbul edilmişdir. Strasburq şəhərində Avropa Şurasının iqamətgahı önündə müstəqil dövlətimizin üçrəngli, ay-ulduzlu bayrağının ucaldılması məhz Heydər Əliyev siyasətinin təntənəsidir.

İnsan hüquqlarının müdafiəsi Azərbaycanda davamlı xarakter daşıyır. Xatırlatmaq yerinə düşər ki, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı şəkildə təmin edilməsi məqsədilə 28 dekabr 2001-ci ildə Milli Məclis tərəfindən “Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə müvəkkili (Ombudsman) haqqında” Konstitusiya Qanunu qəbul edilmişdir. Ölkəmizdə ilk dəfə olaraq Ombudsman təsisatı yaradılmış və hazırda bu qurum səmərəli fəaliyyət göstərməkdədir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu məhkəmə-hüquq islahatları son 10 ildə onun layiqli davamçısı - Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin formalaşdırılması, ədalət mühakiməsinin şəffaf, demokratik, obyektiv şəraitdə həyata keçirilməsi, bu zaman insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının maksimum səviyyədə qorunması üçün hakimlər korpusunun sağlamlaşdırılması davam edən islahatların əsas hədəfidir. Dövlət başçısının 19 yanvar 2006-cı il tarixli “Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” fərmanı bu baxımdan xüsusi qeyd edilməlidir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı sahəsində həyata keçirilmiş bir sıra təşkilati-hüquqi, sosial tədbirlərin mahiyyətindən irəli gələn həmin fərmanda bölgələrdə yeni apelyasiya və iqtisad məhkəmələrinin yaradılması başlıca vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. Belə bir fərmanın imzalanması bölgələrin sürətlə inkişaf etdiyi bir zamanda rayonlarda yaşayan vətəndaşlara göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsini yaxşılaşdırmaq; onlarda haqlı narazılıq doğuran sui-istifadə, süründürməçilik hallarını, eləcə də digər nöqsanları aradan qaldırmaq; ədalət mühakiməsinin səmərəliliyini yüksəltmək; məhkəmələrə inamı artırmaq; məhkəmələrin fəaliyyətində yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqinə nail olmaq; məhkəmə aparatlarının strukturunu və işini daha optimal şəkildə qurmaq; habelə hakimlərin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq niyyətindən irəli gəlmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 28 dekabr 2006-cı il tarixli sərəncamı ilə insan hüquqlarının mühafizəsi üzrə “Milli Fəaliyyət Planı” təsdiq edilmişdir. Bu sərəncamda qeyd edilir ki, Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu və insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində səylərin gücləndirilməsi dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biridir. Cənab Prezidentin 18 iyun 2007-ci il tarixli sərəncamı ilə hər il iyun ayının 18-nin Azərbaycan Respublikasında İnsan Hüquqları günü kimi qeyd edilməsi hazırkı dövrdə xüsusilə mühüm önəm daşıyır.

Xüsusi vurğulamaq istərdim ki, son illər Prezident İlham Əliyevin xüsusi diqqət və qayğısı ilə məhkəmələrin yeni bina və inventarla təmin olunması, onların iş şəraitinin yaxşılaşdırılması, hakimlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində də mühüm addımlar atılır. Bu qəbildən olan məsələlər dövlət başçısının hələ 2009-cu il 6 fevral tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafına dair 2009-2013-cü illər üçün Dövlət Proqramı”nda da geniş əksini tapmışdır. Bu, dövlət başçısının məhkəmələrin fəaliyyətinə və hüquq sistemindəki yerinə xüsusi həssaslıqla yanaşdığını bir daha təsdiqləyir.

Regionlarda ağır cinayətlər və hərbi məhkəmələrin yaradılması, habelə inzibati-iqtisadi məhkəmələrin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi zamanın tələblərindən irəli gələn sosial tələbatdır. Son dövrlər imzalanmış qanun və fərmanlar, sərəncamlar eyni zamanda regionlarda yaşayan əhalinin hüquq və mənafeyinin etibarlı qorunmasına xidmət edir.

Bəli, azadlıq və suverenliyimizin böyük mücahidi və cəfakeşi - ulu öndər Heydər Əliyevin 90 illik yubileyinin Azərbaycan ədliyyəsinin də hazırkı yüksək səviyyəli fəaliyyəti dövründə böyük təntənə ilə qeyd olunması hər birimizin qəlbini iftixar və qürurla döyündürür.

Əliəjdər ƏLƏKBƏROV,

Cəlilabad Rayon Məhkəməsinin sədri

Xalq qəzeti.- 2013.- 9 may.- S. 13.