ƏBƏDİYYƏTƏ QOVUŞAN ÖMÜR

Böyük adamların ömrü ilk növbədə onların qurduqlarının, yaratdıqlarının ömrü ilə ölçülür və onlar əbədi olanda şəxsiyyət özü də əbədiyyətə qovuşur. Ümummilli lider Heydər Əliyevin quruculuq dünyası həddi-hüdudu olmayan elə zəngin və möhtəşəm bir aləmdir ki, zaman keçdikcə onun əvvəl görə bilmədiyimiz yeni-yeni qatları üzə çıxır. Bu aləm olduqca mürəkkəbdir və iyerarxik struktura malikdir.

Belə ki, üzdə olan, adi şüur səviyyəsində mənimsənilən ilk növbədə maddi mədəniyyət abidələri, əzəmətli binalar, sənaye müəssisələridir. Bununla yanaşı, ancaq iqtisadi təfəkkür işığında üzə çıxan ölkə təsərrüfatının yeni strukturu, yeni iqtisadi münasibətlər sistemi kimi fərqli bir mənzərə də görünür. Başqa bir baxış bucağında – siyasi müstəvidə isə müstəqil dövlət quruculuğu, yeni siyasi-hüquqi sistemin yaradılması kimi daha möhtəşəm bir fəaliyyətin nəticələri – müasir, müstəqil Azərbaycan dövləti canlanır. İyerarxik quruculuq strukturunun daha dərin qatlarında isə bütün bu çoxcəhətli fəaliyyətin ideya əsaslarını müşahidə etmək mümkündür.

Qütblər zirvədə birləşir

Ulu öndər Heydər Əliyev ənənəvi dövlətçiliklə yeni ideologiyanın, Qərb siyasi təfəkkürü ilə Şərq mentalitetinin, təcrübə ilə novatorluğun sintezini yaratmışdır. SSRİ kimi bir böyük dövlətçilik məktəbinin yeni ideya zəmininə transfer edilməsi və əvvəlki təcrübənin zamanca sonrakı ideya ilə üzvi surətdə birləşdirilməsi kimi nadir bir əməliyyat Heydər Əliyev dühasının ən parlaq təzahürlərindən biri idi. Bu hadisə təkcə Azərbaycanın deyil, bütün dünya tarixinin ən unikal səhifələrindən birinə çevrilmişdir.

Milli ruhun inkişafı üçün konkret ictimai gerçəkliyin öz inkişaf məntiqindən doğan milli bir ideologiya tələb olunur. Burada siyasi liderin üzərinə Şərq düşüncə tərzi ilə Qərb düşüncə tərzinin vəhdətinə nail olmaq, milli ideologiyanı ümumbəşəri dəyərlər kontekstinə salmaq kimi çətin bir vəzifə düşür. Bu vəzifə Şərqlə Qərb arasında İpək Yolunu bərpa etmək qədər və bəlkə ondan daha çətindir. Biz bu müqayisəni təsadüfi olaraq aparmırıq. Məsələ burasındadır ki, əslində, İpək Yolunun bərpası ideyası da, Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsi də məhz qlobal miqyas almış ideologiyanın tərkib hissələridir və bu qlobal ideologiyanın müəllifi Heydər Əliyev olmuşdur. Çünki o özü universal bir fenomen idi. O, şərqçilik və qərbçiliyin, millilik və ümumbəşəriliyin, ənənəvilik və novatorluğun vəhdəti, sintetik azərbaycançılıq məfkurəsinin ən parlaq nümunəsi və ən ali daşıyıcısı, qloballaşan dünyada milli müəyyənliyin qarantı, azərbaycançılığın rəmzi idi.

Heydər Əliyev fenomeninin miqyası şəxsi həyatdan da, siyasi fəaliyyətdən də kənara çıxır: güclü məntiq, misilsiz natiqlik məharəti, unikal yaddaş, qeyri-adi intuisiya, nəhayətsiz fikir dünyası, bədii duyumla rasional düşüncənin, sadə görünüşlə mürəkkəb məzmunun, mülayimliklə sərtliyin, səmimiyyətlə zəhmin bir şəxsiyyətdə vəhdəti!

Təkrarsızlıq, unikallıq və hətta fövqəladəliyin səbəbi də, görünür, qütblərin zirvədə birləşməsi idi.

Müstəqilliyin ilk illərində ən böyük çətinliklər demokratik cəmiyyət quruculuğuna, yeni idarəçilik sisteminə adekvat düşüncə tərzinin hələ formalaşmaması, ictımai şüurun iqtisadi bazisilə müqayisədə çox aşağı səviyyədə olması ilə bağlı idi. Hələ şüurlar dəyişməmiş azadlıq dərəcəsinin artması anarxiya meylləri ilə nəticələnə bilərdi və belə də oldu. Azadlıqdan sui-istifadə meylləri geniş miqyas aldı. Vətəndaş cəmiyyəti əvəzinə, vətəndaş itaətsizliyi və çoxhakimiyyətlilik formalaşdı.

SSRİ-dən ayrılaraq müstəqilliyə qədəm qoyduqda Azərbaycanın qarşısında çox ciddi bir alternativ dururdu. Elə bil ki, ölkəmiz bir-birinə əks olan iki qütbdən birini seçməli idi. Birincisi, sistemin dağılmasına baxmayaraq, yenə də “mərkəz”dən ikiəlli yapışıb ondan nicat gözləmək, hər hansı müstəqil addım atmaqdan çəkinmək, köhnə buxovları saxlamaq təşəbbüsü. İkincisi, keçmişdən qalan hər nə varsa, onda imperiya nişanəsi görmək, hər şeyi dağıdaraq sıfırdan başlamaq təşəbbüsü. Nə qədər təəssüflənməli olsaq da, Azərbaycan ilk dövlətçilik illərində bu ifrat birtərəfli meyllərin hər ikisini “sınaqdan keçirməli” olmuşdur.

Azərbaycanın müstəqil bir ölkə kimi ayağa qalxmasına, özünü dərk etməsinə, özünəməxsus inkişaf modeli hazırlayıb həyata keçirməsinə mane olan, iqtisadi, mədəni-mənəvi həyatın müstəqillik şəraitində öz məcrasına düşməsini ləngidən səbəblərdən biri müharibə idisə, digəri cəmiyyətdəki qarşıdurma, hər iki qütbü təmsil edən qüvvələrin hakimiyyət iddiaları idi. Bu iddialar müstəqilliyin ilk illərində ölkəmizə böyük ziyanlar vurdu. O vaxt rəhbərlikdə olan qüvvələrlə xalq hərəkatını təmsil edən qüvvələr qarşı-qarşıya dururdu. Birincilərdə vətəndaşlıq mövqeyi, ikincilərdə dövlətçilik şüarı və təcrübəsi çatışmırdı. Həm böyük dünyagörüşü, rəhbərlik təcrübəsi olan, həm də xalqın həqiqi milli mənafeyini müdafiə etmək əzmində olan yeganə sinkretik qüvvə nə iqtidar, nə də müxalifət tərəfindən yaxına buraxılırdı.

Xoşbəxtlikdən, bu taleyüklü yol ayrıcında, son məqamda xalq öz sözünü deyə bildi. O vaxt ölkəmizdə keçmiş SSRİ-nin dövlət quruculuğu təcrübəsinə hamıdan yaxşı bələd olan, onun üstünlüklərini və çatışmazlıqlarnı ən yüksək pillədən görmüş olan və eyni zamanda, Azərbaycanın milli və regional spesifikasını, potensial imkanlarını və onların realizə yollarını hamıdan yaxşı bilən bir şəxsiyyətin rəhbərliyə gəlməsi keçid dövrünün, əsasən, uğurla başa vurulmasına şərait yaratdı.

Heydər Əliyevin ən böyük nailiyyət saydığı hadisə Azərbaycanın müstəqilliyi, ən çox vurğuladığı və diqqət verdiyi vəzifə isə müstəqilliyin dönməzliyinin təmin edilməsi idi.

Dövlət quruculuğu Heydər Əliyevin fəaliyyət strategiyasında özlüyündə son məqsəd deyildi. Dövlətin möhkəmləndirilməsi ona görə bir nömrəli vəzifə idi ki, o bizim müstəqil iqtisadi siyasətimizin və milli mənəviyyatımızın təminatçısı, qarantı ola bilsin. “Əgər respublikada ictimai-siyasi sabitlik olmasa, sağlam ictimai-siyasi mühit olmasa, heç bir sosial-iqtisadi proqramdan, yaxud problemlərin həll edilməsindən söhbət gedə bilməz” (Heydər Əliyev).

Ümumiyyətlə, müstəqilliyin taleyi üç əsas amildən asılıdır: dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi, iqtisadiyyatın dirçəldilməsi, mədəni-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanması və inkişaf etdirilməsi. Bu amillərin üçü də əsasdır. Lakin onları necə sıraya düzməkdən, onların yerini və rolunu düzgün qiymətləndirməkdən çox şey asılıdır. Bu amillərdən hansının məqsəd, hansının vasitə, hansının təməl olduğunu aydınlaşdırmadan, düzgün strateji fəaliyyət proqramı müəyyənləşdirmək mümkün deyil.

İqtisadiyyatın inkişafı da dövlətin möhkəmləndirilməsi kimi, olduqca vacib şərtdir. Lakin nə iqtisadiyyat, adamların güzəranı, rifah halı, nə də dövlət quruculuğu müstəqillik yolunun son məqsədi, mənzil başı ola bilməz. Əgər xalq dövlət qurur, iqtisadiyyatı inkişaf etdirir, sərhədləri möhkəmləndirirsə və bu sərhədlər daxilində özünə yad bir mənəviyyat saxlayırsa, bu hələ müstəqillik deyil. Mənəvi buxovlardan azad olmayan, öz milli mənliyini dərk etməyən xalq azad sayıla bilməz.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin əsərlərini oxuyub dərindən təhlil edərkən bir daha əmin olursan ki, müstəqilliyin ali məqsədi milli-mədəni və mənəvi dəyərlərin bərpa olunması, xalqın özünü dərk etməsi, öz mənliyinin sahibi olmasıdır.

Müdriklik rəmzi

Heydər Əliyevin ölkəmizin taleyində oynadığı misilsiz rol, xilaskarlıq missiyası, yaratdığı sabitlik və əminamanlıq, ilkin iqtisadi və ideoloji təməl öz əhəmiyyətini indi də saxlamaqdadır. Bütün bu böyük uğurların təməlində duran əsas səbəb isə ondan ibarət idi ki, Heydər Əliyev şəxsiyyətində liderlik və müdriklik keyfiyyətləri üzvi surətdə birləşmişdi.

Hər bir xalqın müdriklik haqqında özünəməxsus təsəvvürü, öz müdriklik etalonu vardır. Lakin müdrikliyin bütün xalqlar tərəfindən qəbul olunmuş ümumi meyarları da var. Heydər Əliyev müdrikliyi həm milli, həm də ümumbəşəri meyarlara cavab verən sinkretik müdriklikdir.

Müdrikliyin əsas şərtləri böyük maraqları kiçik maraqlardan, mühümü qeyri-mühümdən, çətin olanı heç mümkün olmayandan seçə bilməkdir; nəyin əvvəl, nəyin sonra həyata keçirilməli olduğunu müəyyənləşdirmək, hadisələrin ardıcıllığını düzgün seçməkdir. Yeri gələndə pauza vermək və onu lazım olan qədər uzatmaq qabiliyyətidir.

Dövlət başçısının peşəkar siyasi xadim olmaqla yanaşı, həm də fəlsəfi təfəkkürə malik olması həmişə böyük şərəf sayılmışdır. Xüsusən, Şərqin dövlətçilik idealında “müdrik dövlət başçısı”, “ədalətli şah” obrazı insanların ən böyük istək və arzusunu ifadə edir. Heydər Əliyevin Azərbaycanın tarixi, elmi, mədəniyyəti, ictimai-siyasi və fəlsəfi fikri ilə bağlı hərtərəfli biliyə malik olması, dərin fəlsəfi təfəkkürü və böyük yaradıcılıq potensialı Azərbaycan xalqının ağsaqqallıq, böyüklük, liderlik təsəvvürləri ilə üst-üstə düşürdü.

Heydər Əliyev böyük siyasətçi olmaqla bərabər, həm də böyük siyasətşünas idi: dövrünün böyük alimi, mütəfəkkiri, habelə böyük ədəbiyyat və sənət bilicisi idi. O, həm qədim, həm də müasir tariximizi, az qala, əzbər bilirdi. Özü də təkcə mülki tarixi yox, iqtisadiyyatımızın tarixini, mədəniyyətımizin tarixini, milli köklərimizi və milli-mənəvi dəyərlərimizi dərindən bilir və eyni zamanda, onların yaşadılması və inkişaf etdirilməsi üçün tədbirlər görürdü.

Vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək, həm özünün, həm də başçılıq etdiyi dövlətin mövcud reallıqlar şəraitində imkanlarını bir sövq-təbii ilə ölçüb-biçmək və həmişə məhz real imkanlardan çıxış etmək qabiliyyəti Heydər Əliyevi səciyyələndirən əsas keyfiyyətlərdən biri idi.

Napoleonun fikrinə görə, “dahilik çətin olanla qeyri-mümkün olanı fərqləndirmək qabiliyyətidir”. Çətinlik dərəcəsindən asılı olmadan bütün səyləri məhz həlli mümkün olan problemlərə yönəltmək və mövqeyində israrlı olmaq, iradə nümayiş etdirmək Heydər Əliyevə məxsus spesifik cəhətlər idi. Burada İ.Nyutonun da məşhur bir fikrini yada salmaq yerinə düşərdi: “Dahilik müəyyən səmtə yönəlmiş fikrin dözümlüyüdür”. Həqiqətən də, görülən işin uğurla nəticələnəcəyinə böyük daxili inam olması və bu istiqamətdə ardıcıl və dözümlü siyasət yeridilməsi əvvəlcə məqsədin, ideyanın aydınlığını, fikrin özünün dözümlü və sürəkli olmasını nəzərdə tutur. Heydər Əliyevə aid edildikdə isə, təkcə fikrin yox, həm də məqsədyönlü səylərin ardıcıllığından və davamlılığından danışılsa, daha çox yerinə düşərdi. Ağıl, fəhm və iradənin vəhdəti dövlət quruculuğunda və iqtisadi yenidənqurma fəaliyyətində deyil, həm də xarici siyasət sahəsində öz bəhrələrini verirdi.

Xarici siyasətdə əsas məsələlərdən biri Azərbaycan haqqında həqiqətləri dünyaya çatdırmaqla yanaşı, Azərbaycanı böyük ölkələrin iqtisadi maraq dairəsinə daxil etmək, yerli iqtisadiyyata böyük sərmayələr qoyulmasına nail olmaq idi. Yalnız bu yolla böyük dövlətlər Azərbaycanda sabitliyin təmin olunmasında maraqlı ola bilərdilər. Heydər Əliyev bunu da gözəl bilirdi ki, Qərb dövlətlərinin dini təəssübkeşlik hissini ancaq iqtisadi maraqla kompensasiya etmək mümkündür.

Liderlik və demokratiya

D emokratik cəmiyyət quruculuğu prosesində rəhbərin liderlik keyfiyyətləri ilə bağlı bunu da yada salmaq istərdik ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarında vətəndaş cəmiyyətinin hələ tam formalaşmadığı dövrlərdə liderlərin roluna böyük qiymət verilirdi. Məsələn, Con Adams belə hesab edirdi ki, respublika siyasi quruluşunun uğurları onun liderlərinin şöhrətindən asılıdır. Məhz yeni dövlət quran Azərbaycanda da liderin nüfuzu, beynəlxalq şöhrəti əlavə müsbət amil olmuş, ölkəmizin dünyada tanınmasında, haqq səsinin eşitdirilməsində mühüm rol oynamışdır.

Düzdür, liderin şöhrət amili böyük rol oynadıqda, müəyyən bir təhlükə də yarana bilər; yəni hər hansı bir səbəbdən böyük nüfuz sahibi olan dövlət başçısı siyasi arenadan gedəndə, yaranmış boşluğu doldurmaq çox çətin olur. Bu baxımdan, Heydər Əliyevin bir böyüklüyü də özündən sonra onun kursunu davam etdirə biləcək bir komanda hazırlaması, güclü bir siyasi partiya qoyub getməsi və ən əsası, başladığı böyük işlərə rəhbərlik edə biləcək yeni siyasi lider yetişdirməsi idi. Tarixdən yada salsaq ki, nə qədər gözəl niyyətlər və başlanğıclar layiqli davamçının olmaması üzündən yarımçıq qalmışdır, onda Heydər Əliyevin bu böyük xidmətinin həqiqi dəyərini təsəvvür edə bilərik. Təsadüfi deyildir ki, Heydər Əliyev dönə-dönə təkrar edirdi ki, “müstəqilliyin əldə olunması nə qədər çətindirsə, onun saxlanılması, daimi, əbədi olması bundan da çətindir”.

Ulu öndər Heydər Əliyev öz fəaliyyətində tam və hissə arasındakı optimal nisbətdən çıxış edirdi. Heç bir ölkə öz işini beynəlxalq prosesləri nəzərə almadan, ancaq öz daxili inkişaf meylləri əsasında qura bilməz. Lakin nəyi və nə dərəcədə dünya təcrübəsindən götürmək, nədə və nə dərəcədə milli zəminə əsaslanmaq böyük siyasi fəhm və fəlsəfi təfəkkür tələb edir. Heydər Əliyevin özünün dəfələrlə qeyd etdiyi kimi, Azərbaycan ümumbəşəri dəyərlərə söykənərək, demokratik, hüquqi dövlət qurmaq yolunu tutmuşdur. Təbii ki, bu yolu bizdən qabaq keçənlərin təcrübəsi nəzərə alınmalıdır. Lakin başqalarını təqlid etməklə böyük uğur əldə etmək mümkün deyil. Ona görə də Azərbaycan öz müstəqil inkişaf yolunu müəyyənləşdirərkən, demokratiyanın da, dövlət quruculuğunun da, iqtisadi islahatların da məhz özünə uyğun olan modelini işləyib hazırlamalı idi.

Xarici ekspertlər bizdən öz standartlarına uyğun islahatlar tələb etdikdə, demokratiyanın da məhz Qərb modelini təklif etdikdə, Heydər Əliyev böyük təmkin və səbatla onlara yerli şəraitin və milli xüsusiyyətlərin nəzərə alınması zərurətini izah edirdi. Dönə-dönə başa salırdı ki, demokratiya kənardan transfer yolu ilə deyil, milli-ictimai tərəqqinin, ictimai şüurun inkişafının qanunauyğun nəticəsi kimi yaranmalı, tədricən, addım-addım irəliləməlidir. Burada biz ya yenə də Moskvadan ikiəlli yapışıb ayrıla bilməyən, ya da kor-koranə Qərbi təqlid etməyə çalışan ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanın, həqiqətən, müstəqil siyasət yeritdiyinin və ümumbəşəri dəyərlərlə milli dəyərlərin sintezinə əsaslanaraq, daha dayanıqlı, sabit cəmiyyət qurmaq əzmi göstərdiyinin şahidi oluruq.

Belə incə və məsuliyyətli bir prosesdə kənar təsirlərə uymamaq, yaradıcılıq nümayiş etdirmək olduqca çətindir. Bu baxımdan, artıq qərarlaşmış, cəmiyyətlərdən fərqli olaraq, keçid dövründə olan ölkələrin qarşısında daha çətin vəzifələr durur və dövlət başçısının da üzərinə daha böyük yük, daha böyük məsuliyyət düşür. Heydər Əliyev özü bu barədə belə deyirdi: “Keçid dövrü yaşayan ölkələrə başçılıq etmək istəyən şəxslər gərək çox təcrübəli, dünyanı bilən adam olsun”. Biz əlavə edərdik ki, gərək həm də müdrik və fövqəladə insan olsun.

Məqsəd və vasitə

Ali məqsədi cari məqsədlərdən fərqləndirmək qabiliyyəti Heydər Əliyevi səciyyələndirən ən mühüm cəhətlərdən biri idi. O, hadisələr fonunda mahiyyəti görür və məhz mahiyyətlər arasındakı münasibətləri diqqət mərkəzində saxlayırdı. Hadisələr və cari məqsədlər içərisində itib-batan, əsasən şəxsi maraqlar üzərində qurulmuş cari fəaliyyət proqramlarını həyata keçirən milyonlarla insandan fərqli olaraq, böyük şəxsiyyətlər bütün fəaliyyətlərini son məqsədin əldə olunmasına yönəldilmiş mürəkkəb, çoxpilləli proqramlar əsasında qururlar.

Son məqsədin aralıq məqsədlərdən fərqləndirilməsi, xüsusən, xalq və millət qarşısında duran böyük məqsədlərin müəyyənləşdirilməsi bir qayda olaraq hər bir millətin mütəfəkkirləri tərəfindən həyata keçirilir. Dövlət başçısının dar məqamda bu şərəfli vəzifəni də öz üzərinə götürə bilməsi isə olduqca əlamətdar bir haldır. Bu zaman ideyanın yaranması ilə onun icrasının təşkili üst-üstə düşür ki, bu da bir sıra bürokratik əngəlləri və bu istiqamətdəki ictimai strukturlaşmanı istisna edir.

Hər bir insanın səadəti, hüquq və azadlığı bütün quruculuq proseslərinin ali məqsədidir. Lakin bu məqsədə aparan yol uzun, keşməkeşli və mürəkkəbdir. Bunun üçün, ilk növbədə, cəmiyyət təkmilləşdirilməli, qanunların aliliyi təmin edilməlidir. Heydər Əliyev yazırdı: “Hətta inqilabi dəyişikliklər belə köhnə sistemi dərhal yeni bir sistemlə dəyişdirmir. İnqilabi dəyişikliklər, adətən, köhnə sistemi vurub dağıdır, amma ondan çox fərqli olan bir sistem yaratmaq üçün buna vaxt lazımdır, illər lazımdır.” Əgər qarşıya hər hansı bir köklü dəyişiklik, əsaslı yeniləşdirmə məqsədi qoyulursa, bunu birdən-birə həyata keçirmək istəyənlər məqsədə heç vaxt çata bilməzlər. İnqilabdan başlayanlar heç islahat da apara bilməzlər.

Heydər Əliyevin dövlətçilik nəzəriyyəsi və praktikasına gətirdiyi ən böyük yeniliklərdən biri sosial-siyasi sistemləri öz daxili enerjisi hesabına dəyişdirmək, proseslərin təbii gedişini istiqamətləndirmək taktikası idi. Xüsusilə bir ideologiyadan və ictimai-iqtisadi sistemdən başqasına keçid prosesində belə yanaşmaya çox böyük ehtiyac olduğunu da zaman göstərdi. 90-cı illərin əvvəllərində, müstəqillik elan olunduqdan sonra, sosializm dəyərlərinə göstərilən etinasızlıq və hətta, az qala, düşmənçilik mövqeyinin nə dərəcədə qüsurlu olduğu, kommunist ideologiyası ilə yanaşı, sosializmdən qalma maddi-texniki bazanın və sosial dəyərlərin də dağıdılmasına heç bir ehtiyac olmadığı sonralar aydınlaşdı. Sonralar, yəni Heydər Əliyev dövründə – əvvəlki dövrlərdə yaradılıb qurulmuş sərvətlərə də sahib çıxıldığı, diqqət və qayğı göstərildiyi bir dövrdə! Əslində, bu sərvətlərin böyük bir qismi Heydər Əliyevin öz rəhbərliyi ilə hansı isə bir ideologiya naminə yox, xalqın rifahı naminə yaradılmışdı.

Bir sistemdən başqa sistemə keçid zamanı ən əsas məsələ mürəkkəb proseslərə müxtəlif rakurslardan yanaşmaq qabiliyyətidir. Yəni sistemin daxili məzmununu dağıtmadan, onun fəaliyyət yönünü və infrastrukturunu dəyişmək üçün böyük dünyagörüşü, məsələyə fəlsəfi və sinergetik münasibət tələb olunur. Biz əminik ki, Heydər Əliyevin idarəçilik metodologiyası yetərincə öyrənilərsə, onun bu sahədə də yenilikləri üzə çıxar.

Zaman sübut edir ki, sözün hər mənasında böyük və ibrətamiz ömür yaşamış Heydər Əliyevin ideya dünyasının, təməlini qoyduğu siyasi kursun, strateji inkişaf xəttinin ömrü daha böyükdür. Hisslər, xatirələr heykəllərdə və muzeylərdə rəmzləşdiyi kimi, ideyalar, fikirlər gerçək ictimai-siyasi proseslərdə təcəssüm olunur. Həm də bu, daha rəmz deyil, həyatın özüdür – reallıqdır. Bu mənada Heydər Əliyevə ən böyük abidə onun siyasi kursunun saxlanması və inkişaf etdirilməsidir ki, bu missiya da Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə böyük uğurla həyata keçirilir.

Milli ideologiya və dövlətçilik

Heydər Əliyevin bu gün də yaşamaqda olan ideya-siyasi varlığına öz münasibətimizi təkcə iftixar hissi keçirməklə deyil, həm də bu ideya dünyasını öyrənmək, tədqiq etmək və həyata keçirməklə ifadə edirik. Əsas məsələ bu ideyalarla silahlanmış yeni nəslin yetişdirilməsidir. Bizim nəsil təkcə ictimai həyatda yox, həm də mənəvi-ideoloji həyatda keçid dövrünü yaşadığı halda, gənc nəsil artıq təməli Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş yeni ideologiyanın, azərbaycançılıq məfkurəsinin təsiri altında formalaşır. Ona görə də, bu gün yeni siyasi reallığın, yeni iqtisadi münasibətlərin mahiyyəti və məzmunu ilə yanaşı, yeni ideoloji kursun, yeni mədəni-mənəvi dəyərlər sisteminin də mahiyyətinin açılmasına və təbliğinə böyük ehtiyac vardır.

Heydər Əliyevə görə, azərbaycançılığın əsas komponentləri, bir tərəfdən, milli dövlətçilik, digər tərəfdən, milli-mənəvi dəyərlərdir. Dövlətçilik ideologiyası insanların bir vətəndaş kımi formalaşdırılmasını, Vətənə sevgi hissini, dövlət mənafeyini üstün tutmaq, şəxsi mənafeyi dövlət mənafeyi prizmasından keçirmək vəzifələrini əhatə edir. Heydər Əliyevə görə, dövlətçilik ənənələri dövlətçilik ideologiyası, dövlətçilik psixologiyası və dövlətçilik praktikasının vəhdətindən yaranır.

Dövlətçilik ideologiyası hüquqi və siyasi şüurun yüksəldilməsini, insanın şəxsi həyatının, şəxsi maraqlarının cəmiyyətdə gedən proseslərlə əlaqələndirilməsini, dövlət idarəçiliyində hər bir şəxsin bilavasitə və ya bilvasitə iştirakının təmin olunmasını nəzərdə tutur.

Ulu öndərin milli ideologiyanın ən mühüm istiqamətlərindən və komponentlərindən biri kimi qiymətləndirdiyi milli-mənəvi dəyərlər özü də mürəkkəb daxili struktura malikdir. Burada Heydər Əliyev bu anlayışın üç tərkib hissəsini xüsusi qeyd edirdi: dil, din, adət-ənənə. Və bunların şüur müstəvisində proyeksiyası olan milli mentalitet.

Heydər Əliyev milli-mənəvi dəyərlərimizin öyrənilməsini, qorunub saxlanmasını və inkişaf etdirilməsini əsas vəzifələrdən biri kimi irəli sürürdü. Çünki bunlarsız millət yoxdur. Yalnız bunları qoruyub saxlayan xalq müstəqillik yolu ilə getmək, müstəqilliyini qorumaq əzmindədir. Heydər Əliyev milli ideologiyamızın əsas prinsiplərini müəyyənləşdirməklə bərabər, onların həyata keçirilməsinə şəxsən özü nəzarət edirdi ki, bu da onun dövlət başçısı olmaqdan əlavə, bir milli lider kimi üzərinə götürdüyü missıyaya böyük məsuliyyətlə yanaşmasından irəli gəlirdi.

Siyasi liderliklə milli (ümummilli) liderlik keyfiyyətlərinin bir şəxsdə birləşməsi, əlbəttə, nadir bir haldır. Məhz bu cəhət keçid dövrləri üçün bir qayda olaraq səciyyəvi olan siyasi və iqtisadi islahatlarla milli ənənəçilik arasında uyğunsuzluqlar və qarşıdurmalardan xilas olmağa, milli və ümumbəşəri dəyərlərin vəhdətınə nail olmağa imkan vermişdir. Məhz bunun sayəsində dövlətin başçısı, eyni zamanda milli məfkurənin ən böyük daşıyıcısı və istiqamətləndiricisi kimi çıxış edə bilmiş, milli ideologiyamızın əsasını təşkil edən azərbaycançılıq ideyasını mükəmməl bir konsepsiya səviyyəsinə qaldırmışdır.

Öncə dövlətçiliyi möhkəmləndirmədən, xarici ölkələrlə münasibətləri ümumbəşəri dəyərlər və beynəlxalq normalar əsasında quraraq dünya birliyinə bərabərhüquqlu tərəf kimi daxil olmadan, yeni iqtisadi münasibətlərə keçid strategıyasını müəyyənləşdirmədən milli mədəniyyəti və milli dili inkişaf etdirmək mövqeyi real ictimai tərəqqi üçün təməl ola bilməzdi. Ona görə də, Heydər Əliyev quruculuq işinə bazisdən, siyasi-iqtisadi təməlin möhkəmləndirilməsindən başladı.

Heç bir dövlət başçısı, heç bir siyasi lider və hətta heç bir millətçi ziyalı dövlət quruculuğu və idarəçiliyi ilə yanaşı, milli ideologiyanın əsas istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, bu sahədə yeni mükəmməl elmi konsepsiyasının yaradılması və onun həyata keçirilməsi sahəsində Heydər Əliyev qədər şəxsi əzmkarlıq göstərməmişdir.

Səlahəddin XƏLİLOV,

YAP Siyasi Şurasının üzvü,

professor

Xalq qəzeti.- 2013.- 10 may.- S. 7.