Şərqin ilk
demokratik respublikası – Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
(əvvəli qəzetimizin
24 may 2013-cü il tarixli sayında)
1918-ci il
sentyabrın 15-də Qafqaz İslam ordusunun Bakını azad
etməsindən sonra sentyabr ayının 23-də Berlində
aparılan danışıqlar nəticəsində Almaniya ilə
Osmanlı Türkiyəsi arasında protokol imzalandı. Bu sənədə görə Almaniya əvvəlki
27 avqust tarixli müqavilədən imtina edir, Azərbaycanı
diplomatik cəhətdən tanıyacağını bildirir və
onun müstəqilliyinin Sovet Rusiyası tərəfindən
tanınacağına yardım göstərməyi vəd
edirdi. Lakin 1918-ci ilin payızında
alman-türk bloku birinci dünya müharibəsinin nəticələrinə
görə məğlub olduqdan sonra, Mudros
barışığına əsasən, noyabr ayının
17-də müttəfiq qoşunları Bakıya daxil olmaqla Azərbaycanın
istiqlaliyyətini ciddi təhlükə qarşısına
qoydu.
Bu
dövrdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti və
hökuməti xarici təhlükənin
qarşısını almaq üçün müstəqil
respublikanın beynəlxalq aləmdə tanınması istiqamətində
böyük iş aparırdı.
Bununla əlaqədar 1918-ci ilin dekabrın 7-də açılmış
Azərbaycan Parlamenti Paris sülh konfransında
iştirak etmək üçün Parlamentin sədri Ə.M.Topçubaşovun
başçılığı ilə geniş səlahiyyətlərə
malik xüsusi nümayəndə heyətinin göndərilməsi
haqqında qərar qəbul etmişdi. Cümhuriyyət
dövrünün görkəmli dövlət xadimlərindən
biri olan Ə.M.Topçubaşov qarşıya çıxan
bütün çətinliklərə baxmayaraq, Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin tanınması üçün
çox fədakarlıq göstərdi. Bunun nəticəsində
Azərbaycanın
1920-ci il yanvarın 11-də müttəfiq dövlətlərin
Ali Şurası tərəfindən
de-fakto tanınması haqqında qərar qəbul olundu.
Azərbaycanın istiqlaliyyətinin Paris Sülh
konfransı tərəfindən tanınması tarixi əhəmiyyətli
hadisə idi.
Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması ona olan marağı da
artırdı. Artıq Belçika, İsveçrə,
Hollandiya, Çexiya və Slovakiya, Finlandiya və digər
dövlətlər Bakıda öz konsulluqlarını
açdılar. ABŞ, İngiltərə,
Fransa və İtaliya Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrini
genişləndirməyə başladı.
1920-ci il mart ayının 20-də Azərbaycanla
İran arasında əməkdaşlığın
bütün sahələrini əhatə edən saziş və
müqavilələr imzalanmışdı. Tərəflər
arasında imzalanan dostluq müqaviləsinə əsasən,
İran Azərbaycan Respublikasını de-yure
tanıdığını bildirdi. Qısa
müddətdə Tehranda Azərbaycanın səfirliyi, Təbrizdə
baş konsulluq, Rəştdə konsulluq, Ənzəlidə, Məşhəddə
vitse-konsulluq, Xoy və Əhərdə konsul-agentlikləri
yaradıldı. 1920-ci il aprel ayının ortalarında
Azərbaycan Parlamenti Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya,
ABŞ, İsveç, Polşa, Latviya, Litva, Estoniya, Finlandiya,
Ukrayna, Rumıniya, Almaniya və Rusiyada diplomatik nümayəndəliklər
təsis etmək haqqında qanun qəbul etdi. Bir
sıra xarici dövlətlərin nümayəndəlikləri
isə Azərbaycanda fəaliyyətə
başlamışdı. Beləliklə, aprel işğalı ərəfəsində
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti təcridçilikdən
çıxıb geniş beynəlxalq əlaqələr
sisteminə daxil olmuşdu. Lakin az
sonra, aprelin 28-də XI Qızıl ordunun Azərbaycanı
işğalı ilə Xalq Cümhuriyyətinin süqut etməsi
ölkəmizin beynəlxalq münasibətlər sistemində
müstəqil dövlət kimi iştirakını
dayandırdı.
1920-ci ildə
mövcud tarixi şəraitin doğurduğu
qarışıqlıqlar içərisində itirilmiş
milli dövlətçiliyin XX əsrin sonunda yenidən bərpası
xalqımızın milli-azadlıq ruhunun hər zaman
yaşadığından xəbər verir. Belə ki, 20
il əvvəl, yəni 1991-ci il
oktyabrın 18-də “Azərbaycan Respublikasının dövlət
müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktının qəbul
olunması ilə Azərbaycan xalqı tarixinin yeni mərhələsinin
başlanğıcına qədəm qoydu. SSRİ-nin
süqutu ilə yaranan əlverişli tarixi şərait və
milli-azadlıq mübarizəsi nəticəsində
xalqımız XX yüzillikdə artıq ikinci dəfə
öz dövlət müstəqilliyini elan etmişdir. Lakin əsrin sonunda öz istiqlaliyyətini
bütün dünyaya bəyan edən Azərbaycan dövləti
öz suveren hüquqlarını reallaşdırmaq
üçün ciddi maneələrlə
qarşılaşdı. Heç
şübhəsiz ki, bu, ilk növbədə Ermənistanın
ölkəmizə qarşı əsassız ərazi
iddiaları və hərbi təcavüzü ilə
bağlı idi.
Yalnız 1993-cü
ilin ikinci yarısından ümummilli lider Heydər Əliyevin
yenidən hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanda
müstəqil dövlətçilik ideyalarının bərqərar
olmasına şərait yaratdı. Bundan sonra Azərbaycanın
xarici siyasət kursunda mövcud reallıqları nəzərə
alan və ölkəmizin milli mənafelərinin
qorunmasına yönəlmiş əməli dəyişikliklər
edildi. Ümumilli lider çox bacarıqlı,
son dərəcə təcrübəli dövlət
başçısı və yetkin siyasi xadim kimi bu cətin və
mürəkkəb vəzifələrin öhdəsindən
müvəffəqiyyətlə və böyük ustalıqla gəlmək bacarığı
nümayiş etdirdi. Ölkəmizin
sistemli şəkildə dünya birliyinə inteqrasiya
olunmasında ikitərəfli və çoxtərəfli
siyasi münasibətlərin
genişlənməsi istiqamətində atılan addımlar
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bu baxımdan Xəzər
dənizinin Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının
istismarına dair 1994-cü il sentyabrın 20-də
imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” ölkəmizin
dünya dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin
dərinləşməsi və beynəlxalq mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə
güclü təkan verdi. “Əsrin müqaviləsi”
və sonrakı illərdə imzalanmış
çoxsaylı neft müqavilələri Azərbaycanın
dünya birliyinə inteqrasiyasını sürətləndirdidi.
Ümummilli lider Heylər Əliyevin xarici siyasət
xəttində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın
genişləndirilməsi məsələlərinə
çox böyük diqqət yetirilmişdir. Azərbaycan
beynəlxalq təşkilatlara üzv olmaqla yanaşı,
onların işlərində müntəzəm, eləcə
də fəal surətdə iştirak etmək və səmərəli
əməkdaşlıq ölkəmizin problemlərini dünya ictimaiyyətinə
çatdırmaq
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb
edir. Avroatlantik strukturlara inteqrasiya istiqamətində çoxtərəfli
Trans-Atlantik təhlükəsizlik əməkdaşlığı
proqramlarını inkişaf etdirən Azərbaycan Avropa
qitəsində və onun sərhədlərindən kənarda
təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verir.
Azərabycanın Avropa institutlarına inteqrasiyası
istiqamətində Avropa Şurasının bərabərhüquqlu
üzvü olması - respublikamızın mühüm problemlərinin
dünya ictimaiyyətinin diqqətinə obyektiv
çatdırılması üçün yeni və
çox mötəbər tribuna vermiş oldu. Dovlət
başçısı Heydər Əliyev Avropa
Şurasının tribunasından Azərbaycanın mənafeyinə
uyğun şəkildə istifadə edilməsi
üçün uğurlu bir addım atdı. Belə ki, Avropa Şurası Parlament
Assambleyasındakı Azərbaycan nümayəndə heyətinə
millət vəkili İlham Əliyevin rəhbərlik etməsi
və daha sonra cənab İlham Əliyevin AŞ PA-dakı fəaliyyəti
ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin qarşıya
qoyduğu bütün vəzifələri reallaşdırdı.
Məhz cənab İlham Əliyevin prinsipial və
ardıcıl fəaliyyəti nəticəsində AŞ
PA-nın 2002-ci ilin sentyabrında keçirilən payız
sessiyasında ilk dəfə olaraq bu beynəlxalq qurumun sənədlərində
Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən
Dağlıq Qarabağın işğalı faktı rəsmi
şəkildə öz əksini tapdı.
Əsası ümumilli lider tərəfindən
qoyulmuş və hazırda cənab Prezident İlham Əliyev
tərəfindən uğurla həyata
keçirilən xarici siyasət strategiyası dövlətlərarası əlaqələrə daha yaxından qatılaraq regionda, eləcə də
dünyada baş verən əsas
iqtisadi, siyasi və mədəni proseslərdə Azərbaycan dövləti layiqincə təmsil
olunur, öz mövqeyini bildirərək
mənafelərini qoruyur. Ölkə daixilində gedən demokratik
proseslər və iqtisadi yüksəlişlə
yanaşı, uğurlu xarici siyasət bu gün dünyanın aparıcı
dövlətlərinin, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların
diqqətini Azərbaycana yönəltmiş və bu da beynəlxalq hüquq normalarına
uyğun qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın yaranmasına və
inkişafına əlverişli
zəmin yaratmışdır.
Bu gün
ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasət kursunu
novatarcasına, dinamik şəkildə və çox
uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev yüksək
diplomatik fəaliyyəti sayəsində ölkəmizin dünyanın siyasi-iqtisadi
mənzərəsini müəyən edən aparıcı
dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla
münasibətləri keyfiyyətcə yeni müstəvidə
daha da inkişaf etdirmişdir. Nəticədə, Azərbaycan
yalnız beynəlxalq regionda gedən proseselərdə deyil,
eyni zamanda, beynəlxalq aləmdə cərəyan edən
proseslərə də təsir göstərmək imkanı
qazanmışdır. Azərbaycan artıq Cənubi Qafqaz regionunda əsas
söz sahibi olan dövlət kimi çətin geosiyasi şəraitdə
müstəqil xarici siyasət həyata keçirir.
Hazırda
mühüm geosiyasi məkan kimi Azərbaycan regionda sülhün və təhlükəsizliyin
təmin olunması üçün dayaq nöqtəsi, ən
perspektivli tərəfdaş
hesab edilir. Artıq ölkəmiz
bütün regional məsələlərdə əsas
iştirakçıdır və dövlət
başçısı cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi
kimi: “Regiondakı strateji əhəmiyyətli heç bir layihə
Azərbaycanın razılığı olmadan reallaşa bilməz”.
Azərbaycanın neft sektorunun inkişafı artıq
ölkəmizin iqtisadi yüksəlişinə töhfə
vermiş, regional və qlobal əməkdaşlıq
üçün əlavə imkanlar yaratmışdır. Bakı-Supsa,
Bakı-Tiflis-Ceyhan neft kəmərləri və Cənubi
Qafqaz qaz kəməri kimi regional infrastruktur regionun əhəmiyyətini
artırmış, Avropa üçün yeni və həyati əhəmiyyətli
enerji mənbələrinin əsasını qoymuşdur. Yalnız enerji istehsalçısı və
ixracatçısı kimi Azərbaycanın regionun əsas
iştirakçısı və beynəlxalq arenada əhəmiyyətli
aktor olaraq imkanları getdikcə artmışdır. Cənubi
Qfaqaz regionu üzərindən beynəlxalq nəqliyyat və komunikasiya dəhlizlərinin
genişləndirilməsi və Azərbaycanın tranzit
imkanlarının gücləndirilməsi ölkə
iqtisadiyyatının və qeyri-neft sektorunun
inkişafının vacib elementidir.
Bütün
yuxarıda göstərilənlər önu deməyə əsas
verir ki, bu gün
Azərbaycanın xarici siyasət
strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi respublikamızın dünya miqyasında nüfuzunu xeyli artırmış, ölkəmizin
Cənubi Qafqaz regionunda lider dövlətə çevrilməsini
şərtləndirmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu
yaxınlarda “The Business Year” jurnalına müsahibəsində
demişdir: “Bu illər ərzində biz ölkənin təhlükəsizlik
strategiyasını uğurla həyata keçirdik. İlk növbədə, Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyi
tam təmin olundu, xarici enerji mənbələrindən
asılılıq aradan qaldırıldı. Bu gün Azərbaycan həm regionun, həm də
Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində,
dünyanın qlobal enerji bazarında ciddi rol oynayan ölkədir”.
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişənin nizama salınmasında Azərbaycanın
tutduğu mövqe birmənalıdır. Problem yalnız Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü və ölkəmizin beynəlxalq
səviyyədə tanınmış sərhədləri
çərçivəsində həllini tapmalıdır. Bu
mövqe beynəlxalq hüquq normaları və prinsipləri,
BMT Nizamnaməsi, Helsinki Yekun Aktı və münaqişənin
nizamlanması istiqamətində qəbul edilmiş çoxsaylı beynəlxalq
sənədlərə əsaslanır. Münaqişənin
dinc vasitələrlə nizamlanması üzrə aparılan
danışıqlar məhz bu prinsiplərdən irəli gələn
detalların razılaşdırılmasına yönəldilmişdir.
Azərbaycan dövləti münaqişənin nizama
salınmasında ilk növbədə sülh variantına
üstünlük verir. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyev
dəfələrlə bildirmişdir ki, münaqişənin
aradan qaldırılması
üçün Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərindən
çıxarılması, bu ərazilərdə ölkəmizin pozulmuş suveren
hüquqlarının bərpası, məcburi
köçkünlərin öz torpaqlarına
qaytarılması, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ
bölgəsində respublikamızın hərtərəfli
iqtisadi inkişafı çərçivəsində
kommunikasiyaların bərpası, Dağlıq Qarabağın
Azərbaycan Respublikası tərkibində muxtariyyətini təmin
edəcək statusun müəyyənləşdirilməsindən
ibarətdir. Eyni zamanda, dövlət başçısı cənab İlham
Əliyev bəyan etmişdir ki,
Dağlıq Qarabağa heç vaxt
müstəqillik verilməyəcək, dünya birliyi
heç vaxt Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini
tanımayacaqdır. Prezident
İlham Əliyev Azərbaycan xalqı və dövlətin bu işğal,
etnik təmizləmə siyasəti və
torpaqlarımızı azad etmək üçün əsasımızın
olduğunu və bunun beynəlxalq hüquq normaları ilə
təsdiq edildiyini vurğulamışdır.
Dövlət
başçısı İlham Əliyev bəyan etmişdir ki, Azərbaycan
bayrağı Şuşada, Xankəndidə, işğal
olunmuş bütün torpaqlarda dalğalanacaqdır. O
günün gələcəyinə əmin olduğunu bildirən
Prezident İlham Əliyev demişdir: “O günü
yaxınlaşdırmaq üçün bütün Azərbaycan
cəmiyyəti, Azərbaycan vətəndaşları bir
nöqtəyə vurmalıdır. Ölkəmizi
gücləndirməliyik, ölkəmizi hərtərəfli
inkişaf etdirməliyik. Biz tarixi ədaləti
bərpa edirik. Bu gün Azərbaycan
azaddır, müstəqildir. Müstəqil
Azərbaycan öz tarixi keçmişini qorumağa da və gələcəyə
inamla baxmağa da qadirdir”.
Elçin ƏHMƏDOV,
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik
Akademiyası
Beynəlxalq münasibətlər və
xarici siyasət kafedrasının dosenti, siyasi elmlər üzrə
fəlsəfə doktoru
Xalq qəzeti.- 2013.- 26 may.- S. 5.