Qubanın ağ alması

rayonda keçirilən ikinci “Alma bayramı”nın rəmzi oldu

Quba respublikamızın ən iri və ənənəvi meyvəçilik rayonudur. Bu yerlərin torpağı, havası, suyu lap əzəldən meyvəçiliyin inkişafına əlverişli zəmin olmuşdur. Bu isə öz növbəsində meyvəçiliyin min illər boyu Quba sakinlərinin başlıca məşğuliyyət sahələrindən biri, bəlkə də birincisi olduğundan xəbər verir. Yəni, məşhur xalq bayatısında deyildiyi kimi,

Bu yerdə hər bağ alma,

Dərə alma, dağ alma...

Azərbaycan poeziyasında Qubanın alma bağlarını vəsf edən saysız-hesabsız bədii nümunələr mövcuddur. Abasqulu ağa Bakıxanov, Əhməd Cavad, Almas İldırım, Səməd Vurğun, Əliağa Vahid, Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Osman Sarıvəlli, Əhməd Cəmil, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Qabil və digərlərinin yaradıcılığında dönə-dönə bu mövzuya müraciət olunmuşdur. Xalq şairi Mirvarid Dilbazi isə Qubanı, onun alma bağlarını belə vəsf etmişdir:

Almalı bağların,

məğrur dağların,

Hər halı xoş olan

bu şən çağların,

Çiçəkli, çəmənli,

səfalı Quba,

Quba, gözəl Quba,

vəfalı Quba..

Bol, keyfiyyətli, həm də rəngarəng çeşidli təzə meyvə, meyvə qurusu və meyvə şirələri istehsalçısı kimi Qubanın şan-şöhrəti hər yana yayılmışdır. Qubanın ağ alması, dağ alması, sıqanka, sarıturş və cırhacı kimi ənənəvi alma sortları əsrlər boyu dillər əzbərinə, süfrələr bəzəyinə çevrilib.

Conatan, aşiqi, mürsəli, qəndisinab, şafran və cənnət alma sortlarının hər biri Quba bağlarının həm bəzəyi, həm də ətri və dadıdır. Ruslara, almanlara, fransızlara məxsus rozmarin, simirenko, napoleon, boyki, antonovka, bumayjnı, pepe, kranşteyn, lahdsberq, bilfuru, korolevskaya, poprovka, melbas, vaqnera kimi alma sortları da çoxdandır ki, Quba bağlarında özünə yaşam haqqı qazanmışdır.

Qubalıların anlamında alma keçmiş zamanlarda olduğu kimi, bu gün də səadət simvolu və mənalı həyat rəmzi hesab olunur. Rayonun bir sıra yaşayış məntəqələrində toy mərasimlərində gəlinin dalınca alma atmaq adəti yenə də qalmaqdadır. Qız evindən oğlan evinə göndərilən gəlin xonçalarına metal pullarla bəzədilmiş alma qoyulması adəti də kifayət qədər geniş yayılıb. Qubanın ağ alması həm də alın təri, halal zəhmət, bar, bərəkət, dosta sovqat simvoludur. Maraqlıdır ki, qubalıların dillər əzbəri olan folklor ədəbiyyatında, xüsusən də bayatı və nəğmələrdə də alma mövzusuna tez-tez müraciət olunub. Məsələn:

Qubanın ağ alması,

Yeməyə var alması...

Yaxud,

“Cırhacı”, bağın tacı,

Zinətdir hər ağacı,

Dərib yeyincə canda

Nə dərd qalır, nə acı...

Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə respublikamızda, xüsusən də Qubada bağçılığın inkişafı dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Ümummilli liderin təşəbbüsü ilə 1974-cü ildə “Meyvəçiliyin intensivləşdirilməsi və ixtisaslaşdırılması əsasında daha da inkişaf etdirilməsi tədbirləri haqqında” ayrıca hökumət qərarının qəbul olunması ölkəmizdə bağçılıq təsərrüfatının inkişafında, sözün əsl mənasında, yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Həmin qərara əsasən cəmisi bir neçə il ərzində təkcə Quba rayonunda 14 min hektar sahədə intensiv tipli yeni bağlar salındı. Xatırladaq ki, o vaxtadək Azərbaycanın heç bir rayonunda bir hektar belə intensiv tipli bağ sahəsi yox idi. O illərdə Quba ilə yanaşı, Qusar, Xaçmaz və Şəki rayonlarının da hər birində 1000 hektar olmaqla intensiv meyvə bağları salındı. Bu məqsədlə əsasən Macarıstan və Moldovadan respublikaya 20-yə qədər məhsuldar alma sortları gətirildi. 1983-1984-cü illərdə həmin bağların hər hektarından orta hesabla 450-500 sentner məhsul toplanıldı. 1984-cü ildə Quba bağbanları rayonun tarixində ilk dəfə olaraq 100 min tondan çox meyvə toplamağa müvəffəq oldular.

Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə ölkəmizdə aqrar islahatlara start veriləndə Qubada 37 kolxoz, sovxoz və digər bu tip dövlət müəssisəsi mövcud idi. İslahat nəticəsində həmin müəssisələrə məxsus olan 13424 hektar meyvə bağı da vətəndaşların xüsusi mülkiyyətinə verilmişdir. Hazırda Qubada 20 min hektara yaxın meyvə bağı vardır ki, bunun da 15 min hektarı alma bağlarıdır. Təkcə son bir neçə ildə rayonda 5000 hektardan çox yeni meyvə bağları salınıb. Hansı ki, həmin bağlarda olan cırhacı, sarıturş, şirvan gözəli, qızıləhmədi, aybı, sinab, qəndisinab, qaraturş kimi ənənəvi meyvə sortları ilə yanaşı, xaricdən gətirilərək rayonlaşdırılmış yüksək məhsuldar sortlar da geniş yayılıb.

Bağçılığın inkişafının elmi əsaslarını işləyib hazırlamaq məqsədilə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Qubada Elmi-Tədqiqat Bağçılıq və Subtropik Bitkilər İnstitutu fəaliyyət göstərir. 1926-cı ildə yaranan, 60-cı illərin əvvələrinədək Mərdəkanda fəaliyyət göstərən bu institut 1964-cü ildə Qubaya köçürülüb. Hazırda 4 şöbə və 3 laboratoriyadan ibarət olan bu elm ocağında 194 nəfər işçi çalışır. İnstitutun Lənkəranda sitrus bitkiləri filialı, Abşeronda təcrübə stansiyası, Qəbələdə və Zaqatalada isə dayaq məntəqələri fəaliyyət göstərir. İnstitutun əməkdaşları təkcə Quba rayonunda 350 hektardan çox meyvə bağında təcrübə aparırlar.

Hər il Quba bağlarında orta hesabla 100 min tondan artıq meyvə istehsal olunur. Həmin məhsulun bir hissəsi elə bağlardan birbaşa emal müəssisələrinə, bir hissəsi isə bazarlara göndərilir. Təbiidir ki, bazarlara gedən məhsulun da çox hissəsi ənənəvi meyvə növlərinə aiddir. Çünki, alıcı get-gedə daha çox geni dəyişdirilməyən meyvə sortları almağa üstünlük verir. Son vaxtlar Qubada ayrı-ayrı sahibkarlar tərəfindən ümumi tutumu 20 min tona yaxın olan 11 soyuducu-kamera tikilib. Bu da bağbanlara imkan verir ki, istehsal etdikləri məhsulun bir hissəsini soyuducularda saxlayaraq onu daha sərfəli vaxtlarda bazara çıxara bilsinlər. Amma onu da etiraf edək ki, bu imkandan heç də bütün fermerlər istifadə edə bilmirlər. Yəni, mövcud soyuducu-kameralar əsasən iri və imkanlı istehsalçılara məxsusdur və bilavasitə onların ehtiyaclarına xidmət edir. Xırda fermerlər, daha doğrusu 5-10 min ton meyvə istehsal edənlər isə belə imkanlara malik deyil. Yaxşı olardı ki, bu kateqoriyalardan olan fermerlər üçün 5-10 min tonluq tutumu olan mini soyuducu-kameralar tikilməsi istiqamətində də müvafiq tədbirlər görülsün.

Quba ənənəvi bağçılıq rayonu kimi tanınsa da, qubalılar alma istehsalı ilə qədim zamanlardan məşğul olsalar da, orada “Alma bayramı” keçirmək ənənəsi yenidir. Ötən il rayonun yeni icra başçısı Mübariz Ağayevin təşəbbüsü ilə Qubada ilk dəfə “Alma bayramı” keçirildi. Bu bayram Quba əhalisi üçün həqiqətən yaddaqalan bir gün oldu. Əslində, elə o gündən Quba əhalisi növbəti “Alma bayramı”na hazırlıq görməyə başladı.

Oktyabrın 19-da Qubada keçirilən ikinci “Alma bayramı”na dəvətlilər sırasında mən də vardım. Tam səmimiyyətlə deyim ki, Qubanı heç vaxt bu dərəcədə gəlinsayağı bəzənmiş halda görməmişdim. Bəli, o gün şəhər başdan-başa gül-çiçək içində idi. Al bayraqlar, bir-birindən məzmunlu plakat və şüarlar rayonun təbii gözəlliklərinə yeni bir rəng qatırdı. Bayramın təntənələrinin keçirildiyi Heydər Əliyev adına mədəniyyət və istirahət parkında insan əlindən iynə atsaydın, yerə düşməzdi. Bayram libasında olan minlərlə insanın içərisində veteranlar da, gənclər də, qadınlar da, uşaqlar da çox idi. Hamı sevinc içərisində idi. İnsanlar bir-birini təbrik edirdi. Bir sözlə, Quba öz tarixinin, bəlkə də, ən sevincli günlərindən birini yaşayırdı.

Qubada əvvəllər çox olsam da, son bir il ərzində o tərəflərə yolum düşməmişdi. Ötən bir il ərzində Quba şəhərinin belə tanınmaz dərəcədə dəyişə biləcəyini heç ağlıma belə gətirməzdim. Şəhərin hər tərəfində yeni nəfəs, yeni ab-hava çox aydın hiss olunmaqdadır. Küçələr genişləndirilib, yollar abadlaşdırılıb, meydanlara yeni dizayn verilib, fərdi evlər və ictimai binaların fasad hissələri milli memarlıq üslubunda təmir və restavrasiya olunub. Şəhərin giriş hissəsi isə, sözün əsl mənasında, başdan-başa yenidən tikilib. Rayon icra hakimiyyətinin yeni inzibati binası, Heydər Əliyev Mərkəzi, Gənclər Mərkəzi, Bayraq meydanı, Heydər Əliyev parkı — bir-birinin yanında olan bu yeni ünvanlar bütövlükdə möhtəşəm bir kompleks təsiri yaradır.

“Alma bayramı”na Heydər Əliyev adına mədəniyyət və istirahət parkında ulu öndərin abidəsi önünə əklil və gül-çiçək dəstələri qoyulması ilə start verildi. Bayrama həsr olunmuş təntənəli mərasimi giriş sözü ilə rayon icra hakimiyyəti başçısı Mübariz Ağayev açaraq dedi:

– Son vaxtlar ölkəmizdə bayram-bayrama qarışıb. 9 oktyabrda keçirilən növbəti prezident seçkilərində möhtərəm cənab İlham Əliyev xalqımızın mütləq əksəriyyətinin etidamadını qazanaraq yenidən ölkə Prezidenti seçildi. Bildiyiniz kimi, qubalılar da bu seçkilərdə yüksək siyasi fəallıq nümayiş etdirdilər. Prezident seçkilərinin yaratdığı bayram əhval-ruhiyyəsi müqəddəs Qurban bayramı ilə davam etdi. Onun da ardınca dövlət müstəqilliyimizin bərpasının 22-ci ildönümünü qeyd etdik. Bu gün isə sizinlə birlikdə növbəti dəfə “Alma bayramı”nı qeyd edirik. Yaranmış imkandan istifadə edərək əziz qubalılar sizi, bayram şənliklərində bizimlə birlikdə iştirak edən bütün qonaqlarımızı bu əziz günlər münasibəti ilə bir daha ürəkdən təbrik edir, hamıya möhkəm cansağlığı, xoşbəxtlik və bol-bol ruzi-bərəkət arzulayıram.

Daha sonra qonaqlar və rayon ictimaiyyətinin nümayəndələri öz ürək sözlərini söylədilər. Yeri gəlmişkən onu da deyim ki, o gün paytaxtdan, digər rayon və şəhərlərdən gəlmiş qonaqlarla yanaşı, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici ölkə səfirliklərinin rəsmiləri də qubalılarla birlikdə bayram təntənələrində iştirak edirdilər.

Builki “Alma bayramı”nı həm də rayonda istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının və Quba mətbəxinin geniş təqdimatı kimi də səciyyələndirmək olardı. “Alma bayramı” həmçinin xalq sənətkarlığı nümunələrinin, yerli idmançıların və incəsənət kollektivlərinin nümunəvi çıxışlarına bir növ ictimai baxış idi. Bu bayram, eyni zamanda, rayonda yaşayan milli azlıqların öz adət-ənənələrini geniş ictimaiyyət qarşısında nümayiş etdirmək fürsəti idi.

Təbiidir ki, ayrı-ayrı yerlərdə vaxtaşırı bu cür bayramların qeyd olunması, hər şeydən öncə, müstəqil Azərbaycan dövlətinin öz inkişafının yeni bir mərhələsinə qədəm qoyduğundan xəbər verir. Bir diqqət edin, Bakıda “Gül bayramı”, Göyçayda “Nar bayramı”, Qubada “Alma bayramı” keçirilməsi artıq ənənəyə çevrilib. Heç şübhəsiz, gələcək illərdə digər rayon və şəhərlərimizdə də buna bənzər bayramların qeyd olunması ənənə halını alacaqdır. Bunun nəyi pisdir?! Cəmi 20-22 il öncə gecədən səhərədək təşviş və vahimə içərisində çörək növbəsində dayanan insanlar bu gün artıq belə məhsul bayramlarını qeyd edirlər. Razılaşaq ki, bu bayramlar həm də bolluq və firavanlıq bayramıdır. Özü də qubalıların süfrəsi naz-nemətlərlə, anbarları meyvə-tərəvəz məhsulları ilə doludursa, deməli, digər rayon və şəhərlərimizdə də vəziyyət belədir. Bütün bunlar isə son olaraq onu deməyə əsas verir ki, Prezident İlham Əliyev tərəfindən irəli sürülən regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramları hər yanda öz bəhrələrini verməkdədir.

Qafar CƏBİYEV,

Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti

Xalq qəzeti.- 2013.- 2 noyabr.- S. 9.