And yerimiz, qürur ünvanımız: Gəncənin Şəhidlər Xiyabanı

Çox təsirli, yaddaqalan görüş idi. Əslində, bura toplaşanlar şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyevin təşəbbüsü ilə yenicə çapdan çıxan “Gəncə şəhərinin hərb tarixi və şəhidləri” kitabının təqdimetmə mərasimi üçün gəlmişdilər. Amma daha çox şəhər rəhbəri ilə şəhid analarının, Qarabağ müharibəsi əlillərinin görüşünü xatırladırdı bu toplantı.

Analar söz alırdı, danışırdı. Özünü saxlaya bilməyib ağlayanı da var idi, təmkinli aparanı da, göz yaşlarını boğub saxlayanı da.

-Siz bizim dərdimizə şərik çıxdınız, oğul dağını yüngülləşdirdiniz, təsəllimiz oldunuz, sanki, qolumuzdan tutub ayağa qaldırdınız... Başdan ayağa qara geyinmiş şəhid anası bu sözləri üzünü şəhər icra hakimiyyəti başçısına tutub deyirdi.

Şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev şəhid anaları ilə cəmi 5 gün əvvəl - yanvarın 20-də görüşmüşdü. Tamamilə yenidən qurulmuş Şəhidlər Xiyabanında əzəmətli bir abidənin açılışı günü, ümumxalq hüzn günü. Bilmirəm, bu abidənin açılışında olanlar hansı hissləri keçiriblər?!. Təkcə onu bilirəm ki, indi bu zala toplaşanlar həmin gün övladlarının məzarı üstünə təzə-tər qərənfillər düzəndə şəhid anası olduqları üçün keçirdikləri qürur hissini daha qabarıq büruzə verirdilər. Çünki onların övladlarının adına, ruhuna layiq iş görülmüşdü, Azərbaycanda tayı-bərabəri olmayan möhtəşəm bir abidə ucaldılmışdı. Şəhid qəbirlərinin hamısı eyni cür, yüksək şəkildə, qara mərmərdən götürülmüşdü. Ətrafdakı səliqə-sahman, gül-çiçək dibçəkləri, yaşıllıqlar bura gələnləri heyran etmişdi. Qısa müddətdə necə böyük, xeyirxah bir iş görülmüşdü!

Bir çox inkişaf etmiş xarici ölkələrdə gördüyümüz ideal xiyaban indi burada, Gəncədə, şəhərdən bir qədər kənarda yerləşən 4 nömrəli qəbiristanlıqda, böyük bir ərazidə yaradılmışdı. İndi istənilən xarici qonağa bu yerləri qürurla göstərib demək olar: Bu, bizim Gəncə şəhidlərimiz, bu da onların uyuduqları xiyaban! 367 şəhid. Hər birinin xatirəsi bizim üçün əzizdir, müqəddəsdir. Bir baxın, bu, Faiq Həsənovdur. Ağdərə, Tərtər bölgəsində vuruşub. Heç 20 yaşı da yox idi. Amma düşmənə qan uddururdu. 1994 - cü il avqustun 22-də Qırmızıkənd uğrunda gedən ağır döyüşlərdə şəhid olub...Bu isə Vaqif Əliyevin məzarıdır. Heç bilirsiniz, neçə yaşında evdən-eşikdən cəbhəyə yola düşüb? On beş yaşında! Gedib yaxınlıqdakı hərbi hissənin tərkibinə yazılıb, Ağdam, Kəlbəcər, Murovdağ uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edib. 1993-il iyulun 12-də, 15 yaşının tamam olmasına üç həftə qalmış Ağdam rayonunun Şelli kəndinin müdafiəsi uğrunda gedən qızğın döyüşlərin birində həlak olub. Təhsil aldığı 12 nömrəli məktəb onun adını daşıyır. Bu qaraşın oğlan isə Ruzgar Qasımovdur, Gəncənin ilk şəhidlərindəndir. Leytenant Ruzgar Qasımov heç nədən qorxmurdu. Könüllü müdafiə dəstəsinin tərkibində dəfələrlə Nüvədidə olmuşdi, kənd sakinlərinə dayaq durmuşdu. 1990-cı il yanvarın 12-də Todanda qəhrəmancasına həlak olub. Şəhərin küçələrindən biri Ruzgarın adını daşıyır.

Şəhid məzarları...Onların hamısı haqqında bir qəzet yazısında məlumat vermək olmur. Yaxşı ki, şəhər icra hakimiyyətinin başçısı təşəbbüs göstərərək, həm şəhidlərimizin, həm də bizim tarixi qəhrəmanlarımızın tərcümeyi-halının nəfis şəkildə bir kitabda cəmləşdirilməsinə nail olub. Özü də ilk və sonuncu kitab deyil, ardı var.

Kitaba ön söz yazan Elmar Vəliyev Prezident İlham Əliyevin bu sözlərini xatırladır: “Torpaqları işğal altında olan ölkə hər an müharibəyə hazır olmalıdır. Müharibədə isə silahdan da öncə vətənpərvərlik əsas rol oynayır. Cəmiyyətdə vətənpərvərlik hissinin daim yüksək olması, gənclərin vətənpərvər ruhda böyüməsi lazımdır. Bu baxımdan müharibə veteranlarına və əlillərinə qayğı çox mühümdür”.

E.Vəliyev “Ön söz”də qeyd edir ki, ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan şəhidlərinin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi, ailələrinin sosial problemlərinin həlli istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirdi, Bakıda onların xatirəsinə kompleks ucaltdırdı, Şəhidlər Xiyabanını xalqımızın müqəddəs and yerinə, ziyarətgahına çevirdi.

Respublikamızın hər yerində olduğu kimi, Gəncə şəhərində də torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda şəhid və əlil olmuş insanlarln ailə üzvləri qayğı ilə əhatə olunmuş, onların mənzil-məişət problemlərinin həlli istiqamətində xeyli iş görülmüşdür.

2011-ci ildə 121 nəfər Qarabağ müharibəsi əlilinə və şəhid ailəsinə 25 min manata yaxın yardım edilmiş, 5 şəhid ailəsinin mənzili əsaslı təmir olunmuş, 60 nəfər isə yeni mənzillərə köçürülmüşdür. Hazırda Yeni Gəncə yaşayış massivində 9 mərtəbəli, 81 mənzilli yaşayış binasının inşası sürətlə davam etdirilir. Bu günlərdə isə daha 81 əlil və şəhid ailəsinin mənzil probleminin həlli ilə əlaqədar yeni doqquzmərtəbəli binanın tikintisinə başlanacaqdır.

Ölkəmizin azadlığı, suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olmuş Gəncə şəhidlərinin xatirəsini əbədiləşdirmək üşün şəhərdə 200-dən çox küçəyə onların adları verilmişdir.

Şəhər icra hakimiyyəti tərəfindən şəhid ailələri və Qarabağ müharibəsi əlilləri ilə görüş və toplantılar keçirilir, burada torpaq bölgüsü, mənzil məsələləri, kommunal problemlərin həlli ilə bağlı şikayətlərə baxılır. Bir çox məsələlər elə yerindəcə həllini tapır.

Yazının əvvəlində söhbət açdığım görüş-toplantıda da şəhid analarının, Qarabağ müharibəsi veteranlarının və əlillərinin bir sıra məişət, iş problemləri şəhər rəhbərinin müdaxiləsi və göstərişi ilə 15-20 dəqiqə ərzində həll olundu. Toplantı iştirakçıları hətta iki ədəd televizorun birbaşa zala gətirildiyinin şahidi oldular və şəhər icra hakimiyyəti rəhbərliyinin bu diqqəti böyük razılıqla qarşılandı. Kimsə işə düzəldildi, bir başqasının enerjiyə görə yığılmış borcu ödənildi və s.

Bu toplantıda diqqətimi iki məqam daha çox cəlb etdi. Əvvəla, şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev zala toplaşan şəhid analarının hər birini az qala, adbaad tanıyırdı, kimin hansı problemi var idi, özü onun yadına salırdı, soruşurdu, həlli ilə maraqlanırdı. Digər tərəfdən, yuxarlda qeyd etdiyim kimi, məsələlərin həllini yubatmırdı, ayrı-ayrı məmurlara konkret tapşırıqlarını verirdi. Bir də ki, “kimin əlavə nə sözü, dərdi, problemi var?” deyərək, dönə-dönə üzünü zala toplaşan şəhid analarına, imtiyazlı adamlara tuturdu.

Mübaliğəsiz deyirəm, cəmi iki ildən də az bir müddətdə adamların problemlərini, qayğılarını bu qədər dərindən öyrənməsi, onların ayrı-ayrılıqda hər birinə konkret köməklik göstərməsi şəhər rəhbərinin sözü ilə işinin vəhdət təşkil etdiyini bir daha əyani nümayiş etdirdi.

Elə götürək haqqında söhbət açdığımız “Gəncə şəhərinin hərb tarixi və şəhidləri” kitabını. Keçən ilin avqustun 27-də şəhid ailələri və Qarabağ müharibəsi əlilləri ilə şəhər rəhbərliyinin keçirdiyi toplantıda belə bir kitabın hazırlanması ideyası ortaya çıxmışdı. İndi budur, düz 5 ay sonra, yanvarın 25-də artıq bu kitabın təqdimetmə mərasimi keçirilir.

...Gəncə qəhrəmanlıq göstərə-göstərə, şəhid verə-verə bu günlərə gəlib çıxmışdır. Hələ 3 min il bundan əvvəl fars işğalçılarına qarşı döyüşmüş Əfrasiyab, 11-ci əsrdə monqollarla vuruşmuş Usta Bəndər, Qızıl Arslan, Cavad xan kimi sərkərdə və dövlət xadimləri Azərbaycanın qəhrəmanlıq tarixinin bütöv bir mərhələsini yaratmışlar.

Rusiya imperiyası isə xalqımızı hərbi xidmətdən məhrum etmiş, azərbaycanlılar orduda xidmət əvəzinə müxtəlif vergilər ödəmişlər. Gəncə şəhərinin yüksək zadəgan və ziyalı zümrəsi içərisindən ayrı-ayrı şəxslər öz övladlarını Rusiyanın ali məktəblərinə göndərə bilmişlər və onlar sonradan ən yüfsək sərkərdəlik nümunəsi göstərmişlər. Onlardan Əmir Kazım Qacar, Cahangir bəy Kazımbəylinin adlarını çəkmək olar. Gəncə - Qarabağ bəylərbəyliyində aparıcı mövqeyi olan Qacarlar nəslindən 7 general fəaliyyət göstərmişdir. Azərbaycanda Milli Ordunun yaradılması haqqında ilk təklif Rusiya çarizmi dağıldıqdan sonra İsmayıl xan Ziyadxanov tərəfindən 1917-ci ilin mayında keçirilən Qafqaz müsəlmanlarının qurultayında söylənilmişdir və burada müsəlman alaylarının yaradılmasına başlamaq üçün xüsusi büronun təşkili haqqında qərar qəbul edilmişdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin 1919-cu il dövlət büdcəsində hərbi xərclər büdcənin 24 faizini təşkil edirdi və həmin il 25 minlik milli ordunun yaradılması nəzərdə tutulmuşdu. 1919-cu ilin sonlarında Azərbaycan ordusu iki piyada və bir süvari diviziyasından ibarət idi. Hərbi xidmətə 19-24 yaşlı gənclərin çağırılması nəzərdə tutulurdu. Müəyyən çətinliklər olsa da, Azərbaycan ordusu xeyli möhkəmləndirilmişdi. Gəncədə bir hərbi zavod işləməyə başlamışdı.

İkinci Dünya müharibəsi illərində də Gəncədən gedən igid oğulların sorağı hər yerə yayılmışdı. Bu illərdə 25 min 643 gəncəli cəbhəyə yollanmışdı. Gəncəli kiçik leytenant İsrafil Məmmədovun göstərdiyi şücaət ona şöhrət qazandırmış və o, azərbaycanlılar arasında ilk dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. İ.Məmmədovun ardınca daha 10 nəfər gəncəli həmin yüksək adı qazanmışdır.

Mənfur ermənilərlə doyüşlərdə Gəncədən olan oğullarımızın qəhrəmanlığı da göz önündədir və onların hər biri haqqında saatlarla, günlərlə danışmaq olar.

Səhər tezdəndir. Gəncənin Şəhidlər Xiyabanındayam. Dağlardan əsən xəfif meh ətrafdakı al-qan rəngindəki çiçəklərin ləçəklərini tərpədir. Bir-birindən seçilməyən şəhid qəbirlərinin arası ilə astaca nəhəng abidə kompleksinin önünə gəlirəm. Yadıma bir gün əvvəl şəhid analarının da dəvət olunduğu toplantıda Elmar müəllimin dediyi sözlər düşür:

– Heç kimə fərq qoyulmayacaq. Yəni şəhidin böyüyü, kiçiyi olmur. Onun bir adı var: şəhid və bu ad bizim hər birimiz üçün əzizdir, müqəddəsdir, and yerimizdir. Dünən canından keçən şəhid də, bu gün mənzil növbəsində dayanan Qarabağ əlili də bu torpağın,Vətənin oğulları, qızlarıdır. Gəlin bunu unutmayaq.

Hamlet QASIMOV

Xalq qəzeti.- 2013.- 31 yanvar.- S. 5.