Görkəmli bəstəkarın tarixi

mövzulu operası yeni quruluşda

Firəngiz Əlizadə – Nərgiz Paşayeva yaradıcılıq əməkdaşlığı mükəmməl bir səhnə əsərini ərsəyə gətirmişdir

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, respublikanın xalq artisti, UNESCO-nun “Sülh artisti”mükafatının laueratı, professor Firəngiz xanım Əlizadənin istənilən əsəri ölkənin musiqi ictimaiyyəti və kütləvi informasiya vasitələri tərəfindən böyük məmnuniyyətlə qarşılanır. Müəllifin professor Nərgiz Paşayevanın librettosu əsasında qələmə aldığı “İntizar” operasının yeni quruluşda təqdim edilən premyerası da bu baxımdan yaddaqalan oldu. Ölkəmizin mədəni həyatında xüsusi əhəmiyyətə malik bir tədbir olan bu təqdimat may ayının əvvəllərində yaşadığımız əlamətdar tarixlərlə tamamilə uzlaşırdı.

Ötən ay biz Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı, daim böyük qürur və iftixarla andığımız ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 91 illiyini, Böyük Vətən müharibəsindəki qələbənin ildönümünü qeyd etdik. Son onilliklərdə böyük ürək ağrısı ilə yaşamağa məcbur olduğumuz Qarabağın – Şuşanın erməni faşizmi tərəfindən işğalının anım tədbirləri xalqımızın mübariz əhval ruhiyyədə olduğunu, torpaqlarımızın azad ediləcəyinə güclü inamı bir daha təsdiqlədi. Bəlkə də, taleyin hökmü ilə bir ərəfədə qeyd edilən bu hadisələrin ardıcıllığında bir rəmzi məna var: biz tarix boyu qalib gələn xalqıq və Heydər Əliyevin ideyaları və xilaskarlıq missiyası ilə tariximizin bu dönəmindən də şərəflə çıxıb, müstəqil Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin edəcəyik. Məhz qələbəyə güclü inam bizi yaşadır.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, “tarixi amillər, beynəlxalq hüquq normaları, siyasi amillər və iqtisadi-hərbi gücümüz Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll edilməsində, ədalətli həll edilməsində öz sözünü deyəcək və Azərbaycan ərazi bütövlüyünü bərpa edəcəkdir. Dağlıq Qarabağda, digər işğal edilmiş torpaqlarda, Xankəndidə, Şuşada Azərbaycan bayrağı dalğalanacaqdır”.

Xalqımızın inamının, işğal - xilaskar - qələbə məfhumlarının təzahürünü biz müasir tariximizin qanlı səhifələrini canlandıran “İntizar” operasında da gördük. Operanın yaradıcıları - bəstəkar, xalq artisti, professor Firəngiz xanım Əlizadə və libretto müəllifi, filologiya elmləri doktoru, professor Nərgiz Paşayeva vətənpərvər insanlar kimi bu mövzuya müraciət etməklə, öz vətəndaşlıq mövqelərini nümayiş etdirmiş, müasir tariximizdə yaşadığımız Qarabağ faciəsinə, işğalçılığa və soyqırımına öz etirazlarını, xalqımızın qələbəsinə inamlarını bildirmişlər.

Bununla da son dövrdə Azərbaycanda vətənpərvərlik ruhlu əsərlərlə bağlı mənəvi tələbatı ödəyən “İntizar” operası kimi yüksək bədii keyfiyyətlərə, bədii təsir qüvvəsinə malik, librettonun və musiqi dramaturgiyasının dərin vəhdəti ilə diqqəti cəlb edən müasir bir əsər meydana çıxmışdır.

“İntizar” operanın məzmununu və məğzini dəqiq müəyyən edən bir addır. Bu, baş verən faciəli hadisələr nəticəsində real həyatda qovuşa bilməyən, yalnız ölümdən sonra göylərdə ruhları qovuşan iki sevgilinin intizarıdır. Bu, dağılan ailələrin intizarıdır. Bu, doğma yurd-yuvalarından didərgin salınan insanların torpaq intizarıdır. Bu, nəhayət, xalqımızın qələbə intizarıdır.

“İntizar”, sözün əsl mənasında, faciə janrında yazılmışdır. Lakin bu faciədə bir nikbinlik duyğusu var. Bu, insanların qəlbindəki qələbə arzusu, İlahidən gələn haqq-ədalətə inamdır.

XXI əsrin başlanğıcında yaranan və Azərbaycan opera mədəniyyətinə yeni səhifə olan “İntizar” operası səhnə quruluşu baxımından maraqlı tarixə malikdir və əsərin hər səhnə təcəssümü özünəməxsus təfsiri ilə yadda qalmışdır.

“İntizar” operası (“Qarabağnamə” adı ilə) ilk dəfə 2007-ci ildə M.Rostropoviç adına I Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində tamaşaya qoyulmuşdur (dirijor A.Şteynluxt, quruluşçu rejissor C.Səlimova). 2009-cu ildə isə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 75 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Musiqi Festivalı günlərində Heydər Əliyev Sarayının səhnəsində konsert ifasında səsləndirilmişdir (dirijor F.Kərimov).

2010-cu ildə opera Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü və Nərgiz Paşayevanın prodüser layihəsi əsasında hazırlanaraq, Heydər Əliyev Sarayında göstərilmişdir (quruluşçu rejissor D.Bertman, dirijor V.Ponkin və b.). Müasir musiqili teatr rejissurası prinsiplərinə əsaslanan bu quruluşda operanın səhnələşdirilməsinə geniş beynəlxalq heyət cəlb edilmişdir. Həmin tamaşa Azərbaycan Televiziyası tərəfindən film-opera kimi lentə alınıb, “Mədəniyyət” kanalında mütəmadi nümayiş olunaraq xalqımızın sarsılmazlığını, haqq işi uğrunda ədalətli mübarizəsini əks etdirir.

2014-cü il mayın 4-də Azərbaycan Opera və Balet Teatrında yeni quruluşda səhnəyə qoyulan “İntizar” operası Qarabağ mövzusunun aktuallığını, gündəmdə olduğunu və müsbət həllini gözlədiyini, xalqımızın qəhrəmanlıq və qələbə əzmini yeni bir qüvvə və inamla xatırlatdı. Tamaşanın yaradıcı heyəti- rejissor Hafiz Quliyev, dirijor Əyyub Quliyev , baş rolların ifaçıları - Əkrəm Poladov (Seyid kişi), Qərinə Kərimova (Əsli), Afaq Abbasova (Mələk), Fərid Əliyev (Arif), İlham Nəzərov (Yad adam) və başqaları operanın əsas ideyasının - Vətən uğrunda mübarizənin və əbədi məhəbbətin qabarıq ifadə olunmasına çalışmışlar.

Ümumi planda operanın dramaturji inkişaf xəttini Xeyir və Şər qüvvələrin qarşıdurması kimi xarakterizə etmək olar. Burada iki dünyanın təcəssümü öz əksini tapır: real və ruhani. Real dünya gerçəkliklə bağlıdır, insanların xoş, sevincli, toylu-düyünlü günləri, düşmən təcavüzü, ağrı-acılar, ailə, ana-ata, övlad itkisi, torpaqların işğalı, yurd-yuva itkisi... Ruhani dünya - Allah sevgisi, İlahi qüvvəyə inam, insanların ruhunun göylərdə qovuşmasına inam, Haqq-ədalətin varlığına, Allahın qüdrətilə Xilaskarın zühuruna inam...

Operada obrazlar dairəsi: Mələk və Arifin məhəbbəti, Seyid kişinin ailəsi və Ana obrazı, Xalqın taleyi, Düşmən obrazı Yad adam və İtkin obrazı İlahi qüvvələrin tərənnümü ilə bağlıdır və hadisələr bütün bunların qovuşduğu müstəvidə cərəyan edir.

Əsərdə xalq artisti Qərinə Kərimovanın yaratdığı Ana - Əsli obrazı öz bədii-emosional qüvvəsinə görə çox inandırıcıdır. Ana həm əsl mənada, həm də rəmzi mənada öz təcəssümünü tapır. Ana ailə ocağının qoruyucusu, Vətən üçün xeyirli övladlar yetişdirən bir varlıqdır. Ana həm də bəstəkarın təfəkkürü ilə yaradılmış Vətən obrazı ilə bağlıdır. Ananın Allaha yalvarışları insanların Vətənin xilası arzusunu, qələbəyə inamını əks etdirir.

Əsərin əsas qəhrəmanları olan Mələk - Afaq Abbasovanın, Arif - Fərid Əliyevin ifasında təbii cizgilərlə yaradılıb. Bu obrazlar romantik planda inkişaf edir, hadisələrin axarında onların sevgisi və ölümü faciəli bir məhəbbət hekayətini canlandırır.

İnsanların səadəti və faciəsi kimi emosional baxımdan iki kənar qütblərdə ifadə olunan vəziyyəti xalq kütlələrinin təsvirində mühüm əlamətdir. Operanın musiqi məzmununda xalqın sevincli günləri nə qədər işıqlı, səmimidirsə, ağrılı-acılı günləri də bir o qədər təsirli və inandırıcı ifadə vasitələrilə əks olunur. Bu baxımdan bəstəkarın musiqi dili, orkestr boyaları sahəsindəki tapıntıları diqqətəlayiqdir. Orkestrin tərkibinə xalq çalğı alətlərinin daxil edilməsi, muğam və müasir bəstəkarlıq üslubunun qovuşdurulması, elektron musiqinin imkanlarından təsviri vasitə kimi istifadə olunması zəngin musiqi palitrası yaradır.

Operada şər qüvvələr də kifayət qədər parlaq boyalarla təsvir olunub. İlham Nəzərovun ifasında düşmən obrazını cəmləşdirən Yad adamın partiyası və qara qüvvələrin xoru çox fəal hərəkətli olub, səs effektləri qorxu, həyəcan hissi yaradır, səs dalğalarının ümumi fonda yayılması operanın emosional atmosferini dolğunlaşdırır.

Düşmən obrazının timsalında həm də bir ibrətamiz hekayəni izləyirik. İnsanları incidən, onları qorxu içində saxlayan, ölümlərindən həzz alan Yad adam illərlə axtardığı, xeyirxah insanların arasında böyümüş oğlu İtkini öz əlilə öldürür. Bəli, zülmkar öz cəzasını çəkir, haqq-ədalət yerini tapır. Bədii məziyyətlərinə görə müasirliklə milliliyin əlaqəsini bariz şəkildə əks etdirən bu əsər milli opera sənətində yeniləşməyə və zənginləşməyə yol açır.

Opera kimi mürəkkəb bir əsərin səhnəyə qoyulması çoxtəbəqəli bir yaradıcılıq prosesidir. Bu baxımdan tamaşanın rejissoru, əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyevin quruluşunda səhnədə cərəyan edən hadisələrin çoxplanlı həlli, solo, ansambl və kütləvi səhnələrin axıcı surətdə bir-birini əvəzləməsi əsərin dinamik sürətini müəyyən etmişdir. Burada H.Quliyevin yaradıcı kollektivi bir ideya ətrafında birləşdirmək bacarığı ilə yanaşı, onun rejissor təxəyyülünün bəhrələrini və tapıntılarını da qeyd etmək istərdik. Belə ki, operanın əvvəlki quruluşlardan fərqli cəhətlərindən biri Qarabağın rəmzinə çevrilmiş “Xarı bülbül”ün Vətənin və saf məhəbbətin bir atributu kimi daxil edilməsidir. Digər mənayüklü cəhətlərdən biri də Dərviş obrazının daha dolğun təfsiri ilə əlaqədardır ki, bu da İlahi eşqin, İlahi qüvvənin rəmzi kimi çıxış edir.

Tamaşanın səhnə tərtibatında video görüntülərlə Qarabağın gözəl təbiət mənzərələri, dəhşət saçan müharibə təsvirləri, rənglərin dəyişməsi, günəşli, işıqlı rənglərin getdikcə tündləşməsi, qaralması və nəhayət, finalda yenidən parlaqlıqla canlandırılması, ekranda sanki göyün dərinliklərindən ağ atlı Xilaskarın peyda olması əsərin ideya-bədii həllinin təzahürüdür.

Tamaşanın musiqi rəhbəri, gənc və istedadlı dirijor, beynəlxalq müsabiqələr laureatı Əyyub Quliyevin rəhbərliyi altında orkestr, xor və solistlərin ifasındakı ahəngdarlıq, musiqinin təsir gücü dinləyicini emosional gərginlikdə saxlamaqla, əsərin ifaçılıq təfsirinin yaddaşlara həkk olunmasına imkan yaradır.

Kütləvi səhnələrlə zəngin olan operada xorun və baletin ayrılmaz vəhdətdə çıxış etməsi musiqi dramaturgiyasının açılmasında mühüm rol oynayır. Burada, əlbəttə ki, teatrın xormeysteri, əməkdar incəsənət xadimi Sevil Hacıyevanın, Dövlət xor kapellasının rəhbəri, xalq artisti Gülbacı İmanovanın və teatrın baletmeysteri, xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Tamilla Şirəliyevanın əməyini xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Ümumiyyətlə, “İntizar” operasının yeni səhnə təcəssümü yaradıcı qrup tərəfindən bütün detalları ilə dərindən düşünülmüş, işlənilmiş və yüksək səviyyədə araya-ərsəyə gətirilmişdir. Müasir dövrdə cərəyan edən tarixi hadisələrin, reallıq və düşüncələrimizin möhtəşəm musiqi tablosunu yaradan bu tamaşa həm bəstəkarın, həm də Azərbaycan Opera və Balet Teatrının nailiyyətidir.

“İntizar” operasının dərin mənalı ədəbi və musiqi məzmunu əsərin hər dəfə yeni bir baxışla oxunmasına və yozumuna yol açır. Bəlkə də, operanın yarandığı nisbətən qısa bir müddət ərzində artıq dördüncü dəfə yeni quruluşda səhnələşdirilməsi bundan irəli gəlir. Zaman keçdikcə əsərin səhnə həllinin təfsiri dəyişir, zəngin məna çalarları kəsb edir. Əminik ki, “İntizar” operası Azərbaycan Opera və Balet Teatrının repertuarında daimi yer tutacaq və tariximizi canlandıran bir əsər kimi insanları haqq-ədalətin təntənəsinə, xalqın haqq işi uğrunda mübarizəyə səsləyəcək.

Sonda xüsusilə qeyd etmək istədiyimiz bir məqam da var. Belə ki, ölkəmiz və xalqımız üçün əlamətdar tarix olan 28 May Respublika Günündə öz ad gününü qeyd emiş hörmətli bəstəkarımız Firəngiz xanım Əlizadəni növbəti yaradıcılıq uğuru münasibətilə təbrik edir, ona daha böyük sənət sevinci arzulayırıq.

Cəmilə HƏSƏNOVA,

sənətşünaslıq üzrə elmlər doktoru, professor

Xalq qəzeti.- 2014.- 3 iyun.- S.11.