QAX: təbii gözəllik və bir də

nurlu insanların əməlləri...

Bölgə müxbiri kimi, mətbuatda çalışdığım illər boyu heç bir yazıda hansısa şəhərdə və ya rayonda ləziz yeməklərə qonaq olduğum barədə bircə kəlmə də olsun yazmamışam. Təkcə ona görə yox ki, hansısa rayonun yeməklərini tərifləsəm, o birisində yaxşı qarşılanmaz. Bunun bir neçə başqa səbəbləri olsa da, bu dəfə yazacağam. Özü də heyranlıqla. Çünki haqqında söhbət açacağım insan Qaxın ilkinliyini, təbiiliyini, qədim ənənələrini, mənəvi dəyərlərini qoruyub saxlayan minlərlə adamın arasında ən çox tanınanıdır. Özü də söhbət təkcə onun bişirdiyi yeməklərin keyfiyyətindən getmir. Burada daha ali məqam bura gələnlərin yüksək qonaqpərvərliklə qarşılanıb, yola salınmasıdır. Onun haqqında bakılı, şəkili, gəncəli dostlarımla yanaşı, ukraynalı turist Marina Balabanovadan da, litvalı həmkarımız Barbara Zinaydzilauskaytedən də xoş sözlər eşitmişəm. Təəccüblənməyin, bu, həqiqətdir. On illərdir ki, Qaxa gələn istənilən qonaq onun xudmani həyətinin əziz mehmanına çevrilib. Gizlətmirəm, mən də onlardan biri olmuşam. Hiss edirəm, deyəsən, söhbətin kimdən getdiyini öyrənmək üçün əməlli-başlı darıxdınız. Tələsməyin.

Musa Babayevi rayonda hamı tanıyır. Rayon ağsaqqallarından kimi axtarsan, onun yanında taparsan. Hamının bir böyük kimi hörmət etdiyi Camal Muxtarov da hər gün bura gəlir, Əflatun Əfəndiyev də... Səbəbi çox sadədir. Həyətinin kiçik bir hissəsini yeməkxanaya çevirən Musa qonaqlara ləziz ev yeməkləri təklif edir. Ailə üzvləri də onunla birlikdə çalışır, çörəklərini “yeməkdən çıxarırlar”. Bişirdiklərinin hər yerdəkindən keyfiyyətli və ucuz olması bir yana qalsın, üstəlik qonaqlarına Qax nemətlərindən də nə isə təklif edib deyir ki, birdən yolda açsanız, yeyərsiniz. Bölgədə hamının gözəl həkim kimi tanıdığı, gündə heç olmasa, 3-4 xəstənin üzərində cərrahiyyə əməliyyatı aparan Nəriman Əfəndiyev deyir ki, ağır iş gününün sonunda heç olmasa, Musanın yanında bir stəkan çayını içməsəm, rahatlıq tapmıram.

Bəs, Musa kimdir? Yurdu, torpağı sevən, doğulduğu bu müqəddəs yer haqqında ən həqiqi təəssüratları yaradan sadə bir qaxlı. Fikrimcə, indi Qaxa gəlib -gedənlərdə bu diyar barədə ən mükəmməl təsəvvürü əzəmətli dağlar, son illər görülən böyük quruculuq işləri və bir də Musa kimi insanların qonaqpərvərliyi yaradır. Qaxın dağlarına baxdıqca isə baxmaq istəyirsən. İndi həmin dağlara qar yağıb. Bu yaxınlarda orada olanda bir möcüzə gördüm. Təəssüf edirəm ki, fotoaparatım yox idi. Çəksəydim, indi siz də görərdiniz. Yamacları qarla örtülü olan iki dağın arasından günəşin görünməsi ayrı bir aləm yaratmışdı. Əslən Nehrəmdən olan, ziyalı dostum Ədalət Həsənoğlu ilə bu mənzərəyə xeyli baxdıq, hərəmiz öz aləmimizdə düşüncəyə daldıq. Ədalət hissini gizlədə bilmədi: - Məndən soruşurlar ki, məzuniyyət vaxtı nə üçün istirahət etmək üçün Avropaya getmirsən? - Mən də soruşuram: – Qaxın nəyi Avropadan əskikdir? Təmiz hava da burada, gözəl təbiət də, xoş xasiyyətli insanlar da. Şəhər gündən-günə müasirləşsə də, dağlarla insanlar öz əzəli saflıqlarını yaşadırlar. Burada qalanda elə bilirəm anadan təzə doğulmuşam.

Rayon icra hakimiyyətinin başçısı Musa Şəkiliyev də bizimlə söhbətinə Qaxın əzəli gözəlliyinin qorunub saxlanılması ilə bağlı fikirlərlə başladı. Bildirdi ki, ölkə başçısı son zamanlar bir neçə dəfə vurğulayıb ki, biz qloballaşmanı, müasirləşməni qəbul edirik. Ancaq bu proseslər bizim milli-mənəvi dəyərlərimizə xələl gətirməməlidir. Biz öz mədəniyyətimizi, tariximizi, adət-ənələrimizi, abidələrimizi qorumalı, gələcək nəsillərə çatdırmalıyıq. Cənab Prezident bu qəbildən olan fikirləri Qaxda, İçəri Bazar Qala Kompleksində olarkən də demişdi və bizim həmin ərazini ilkin variantında saxlamağımızı təqdir etmişdi.

Musa müəllim dedi ki, respublikamızın ümumi inkişafı fonunda Qaxda bir sıra işlər görülüb, məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilib. Belə ki, rayonda iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə məhsul buraxılışı 67,5 milyon manat olub. Sahibkarlığın inkişafı və əhalinin işgüzar fəaliyyətinin artırılması və yeni iş yerlərinin yaradılması məqsədilə Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən 25 layihə üzrə 459 min manat güzəştli şərtlərlə kredit verilib. Nəticədə rayonda 320 yeni iş yeri açılıb, orta aylıq əmək haqqı 173,7 manat olub. Rayon büdcəsindən şəhərin abadlığı üçün ayrılan vəsait hesabına “Şəhər” parkında təmir işləri aparılıb, uşaqların əylənməsi üçün atraksionlar quraşdırılıb, şəhərin Okrocanaşvili və Cəfər Cabbarlı küçələrində bərpa və abadlıq işləri aparılıb. Hazırda hər biri 100 yerlik olan 2 uşaq bağçasının tikintisi aparılır. Yaponiya dövlətinin “Ot kökləri və insan təhlükəsizliyi layihəsi” üzrə Qax şəhəri ərazisindən toplanmış tullantıların yandırılması məqsədi ilə poliqonun, Qıpçaq kənd həkim məntəqəsinin və “Aqrolizinq” ASC-nin Qax rayon aqroservis filialının tikintisi başa çatdırılaraq təhvil verilib. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan rayonun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsi məqsədilə ayrılmış vəsait hesabına ötən dövr ərzində şəhərin Heydər Əliyev prospektində, Vaqif, Vidadi, Rəsulzadə, Nizami, M.Məmmədov və Qaxmuğal küçələrində bərpa və abadlıq işləri görülüb, Cəfər Cabbarlı küçəsinə asfalt örtüyü salınıb.

İcra hakimiyyətinin başçısı vurğuladı ki, Alatəmir-Marsan-Tasmalı-Zəyəm-Lələli avtomobil yolunun tikintisinin davam etdirilməsi məqsədilə ayrılmış vəsait hesabına yolun 9 kilometrlik hissəsinə asfalt-beton örtük salınıb və həmin yolun üzərində aşırımının uzunluğu 33 metr olan körpünün tikintisi başa çatdırılıb. Bundan başqa, 87 ədəd fərdi yaşayış evi və 16 ədəd sahibkarlıq obyekti olmaqla, ümumilikdə 103 fərdi tikinti aparılıb. Bu tikinti işlərinin ümumi smeta dəyəri 3 milyon 350 min manata yaxındır.

Qaxın əsas iqtisadi sahələrindən olan aqrar sektorda da kifayət qədər işlər görülüb. Belə ki, rayonun fermerləri tərəfindən 9,5 min ton meyvə, o cümlədən 3 min ton fındıq, 192 ton fermentləşdirilmiş ətirli tütün tədarük edilib. Qarğıdalı sahələrindən 2714 ton məhsul yığılıb. Rayonda fəaliyyət göstərən 3 taxıl toxumçuluq müəssisəsi tərəfindən 384 ton kondisiyalı toxum istehsal olunub. Hazırda 2015-ci ilin məhsulu üçün payızlıq dənlilərin səpininə başlanılıb, 500 hektar sahədə səpin aparılıb. Aqroservis filialı tərəfindən məhsul istehsalçılarına güzəştli şərtlərlə satılmaq məqsədilə 248 ton azot, 5 ton ammofoska gübrəsi gətirilib, müəssisənin texnikaları vasitəsilə 680 hektar sahədə şum, 230 hektar sahədə səpin və 2060 hektar sahədə payızlıq taxılların və qarğıdalı biçini işi aparılıb. Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının marağının artırılması məqsədilə dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına yazlıq bitkilərin əkini və payızlıqların biçini ilə əlaqədar 2546 nəfər istehsalçıya 14860 hektar əkin sahəsinə görə 594,5 min manat yardımın verilməsi təmin edilib.

Öyrəndik ki, rayonun ərazisində ekoloji durumun yaxşılaşdırılması və ətraf mühitin mühafizəsinin təmin olunması sahəsində xeyli məqsədyönlü işlər görülüb. Meşələrin mühafizəsi və bərpası müəssisəsi tərəfindən 31 hektar dövlət meşə fondu torpaqlarında 35 mindən çox ağac əkilib. Bundan başqa, magistral yol kənarlarında 2200 ədəd müxtəlif ağac növləri, ayrı-ayrı kənd ərazilərində 11 min ədəd cır limon tinginin əkilməsi təmin olunub. Ötən illərdə olduğu kimi, bu il də İlisu Dövlət Təbiət Qoruğu tərəfindən dövlət yasaqlığı ərazilərində və xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ilə həmsərhəd ərazilərdə fauna elementlərinin qorunması və mühafizə rejiminə əməl olunması ilə bağlı tədbirlər davam etdirilib.

Qeyd olunmalıdır ki, istər bitkiçilik, istərsə də heyvandarlıq sahəsində həyata keçirilən tədbirlər bunu deməyə əsas verir ki, rayonda aqrar sahənin intensiv, dinamik inkişaf etdirilməsi üçün hər cür şərait vardır və bu istiqamətdə məqsədyönlü tədbirlərin həyata keçirilməsi ardıcıl surətdə davam etdirilir.

Sonuncu tədris ilində rayonun ümumtəhsil məktəblərinin XI siniflərini bitirən 448 nəfər məzundan 300 nəfəri ali məktəblərə qəbul imtahanlarında iştirak edib və 176 nəfər tələbə adını qazanıb. Onlardan 19 nəfəri 600-dən, 49 nəfər isə 500-dən çox bal toplayıb. Rayon üzrə qəbul olunma 58,66 faiz, orta göstərici 278 bal olub. Təhsil sahəsindəki nailiyyətlərinə görə təltif olunan müəllimlər arasında Qax məktəblərinin təmsilçiləri də var. Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə rayonun 2 müəllimi “Əməkdar müəllim” fəxri adına layiq görülüb, 1 nəfər isə “Tərəqqi” medalı ilə təltif olunub.

Ölkəmizin tarixinin, mədəniyyətinin, adət-ənənələrinin, müstəqillik illərində əldə olunmuş nailiyyətlərin dərindən öyrənilməsi məqsədilə respublikamızın şəhər və rayonlarında yaşayan gənclərin digər bölgələrə səyahətinin təşkilinə dair Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, “Ölkəmizi tanıyaq” devizi maarifləndirici tur-aksiyada rayon məktəblərindən 40 nəfər əlaçı şagird 25-28 avqust tarixlərində Quba və Qusar rayonlarında olub və yüksək təəssüratla qayıdıblar.

Rayon mədəniyyət və turizm şöbəsi il ərzində tarixi gün , bayram və yubiley tədbirlərinin həyata keçirilməsini təmin edib, Bakı şəhərində keçirilən Novruz bayramı şənliklərində yaxından iştirakına görə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən mükafata layiq görülüb. Şöbə tərəfindən rayon ərazisində olan sərhəd zastavalarında görüşlər keçirilib, rayonun rəqs və musiqi kollektivləri əsgərlər qarşısında konsert proqramı ilə çıxış ediblər. Bundan başqa, Prezidentin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı”na əsasən, Milli Qəhrəman Cavanşir Rəhimova həsr olunmuş “Cavanşir” filminin təqdimatı keçirilib. Aparılan tədbirlər nəticəsində ölkə ərazisində Qaxa olan maraq qat-qat artıb və bu ilin geridə qalan aylarında rayona 23 000 nəfər turist gəlib.

Xidmət sahələrində də vəziyyət günün tələbləri səviyyəsindədir. Rayon elektrik şəbəkəsi tərəfindən 64 ədəd transformator yarımstansiyası, 45,9 kilometr 10, 21,3 kilometr 0,4 kilovoltluq hava xətləri əsaslı və cari təmir olunub, xətlərin mühafizə zonası ağac və kol-kosdan təmizlənib. 27 ədəd 10, 58 ədəd 0,4 kilovoltluq yararsız dayaqlar yenisi ilə əvəz edilib, 25 ədəd yeni ayrıcı quraşdırılnıb, 11 ədəd zədələnmiş transformator yarımstansiyası təmir olunub. Ümumilikdə, 468 ədəd yeni sayğac quraşdırılıb ki, bunların da 86 ədədi yeni smart-kart tipli sayğaclardır.

Hazırda rayonun 59 yaşayış məntəqəsindən 13-nə təbii qazın çəkilişi başa çatdırılıb. İlisu və Şotavar kəndlərində isə təbii qazın çəkilişi aparılır. Beləliklə, təbii qazdan istifadə edən istehlakçıların sayı 7427 nəfərə çatıb ki, bu da qazdan istifadə etməli olan istehlakçıların 58,6 faizi deməkdir. Ümumi yaşayış məntəqələrinin sayına münasibətdə qazlaşdırılmamış yaşayış məntəqələri 77,9 faiz təşkil edir.

Əhalinin içməli suya olan tələbatını ödəmək məqsədilə rayonun Şotavar, Uzuntala, Qaysarlı, İngiloy-Kötüklü, Ağyazı, Almalı, Dəymədağlı və Cəlayir kəndlərində yeni subartezian quyuları qazılıb, Meşəbaş, Əmircan və Şıxlar kəndlərində isə yaxın vaxtlarda yeni quyuların qazılmasına başlanılacaqdır. Şəhər əhalisinin içməli suya olan təlabatını ödəmək məqsədilə İlisu kəndindən çəkilmiş yeni su xətti vasitəsilə əhaliyə içməli suyun verilməsi üçün rayona 3600 ədəd yeni smart-kart tipli su sayğacı gətirilib. Bu sayğaclardan 2516 ədədi Qaxbaş, Qaxingiloy kəndlərində və şəhərin müxtəlif küçələrində quraşdırılıb.

Qax telekommunikasiya qovşağı tərəfindən rayonun 20 kənd elektron avtomat telefon stansiyasında quraşdırılmış yeni avadanlıqlar nəticəsində əhali yüksək keyfiyyətli və sürətli internet xidməti ilə təmin edilib. Əhaliyə keyfiyyətli internet xidmətinin göstərilməsi üçün rayonda 5 internet provayderi fəaliyyət göstərir. Göstərilən xidmət nəticəsində internet abunəçilərinin sayı 3849-a çatıb. Bunun da 1719 nəfəri şəhərin, 2130 nəfəri isə kəndlərin payına düşür. Dövlət başçısının tapşırığına əsasən rayonda fevralın 17-dən may ayının 1-dək əhalinin tibbi müayinədən keçirilməsi təmin edilib. Tibbi müayinədən keçmiş 37 min 197 nəfərdən 6692 nəfəri ambulator, 164 nəfəri stasionar müalicəyə cəlb olunub, 48 nəfər isə Bakı şəhərinə müalicəyə göndərilib. Dövlət başçısının başqa bir sərəncamına əsasən cari ilin mart-aprel aylarında uşaqların icbari dispanzerizasiyası keçirilib, aşkar olunan xəstələr həkim nəzarətinə götürülüb.

...“Yanlış da bir naxışdır,” – deyiblər. Mən əhalinin sağlamlığı məsələsini yazının əvvəlində qeyd etməli idim, amma, nədənsə, həmin fikirləri sonraya saxladım. Əslində, belə yaxşıdır. Rayonun keçmiş baş həkimi, uşaqdan-böyüyə hamının ağsaqqal kimi tanıdığı mərhum Fərman Əhmədzadə ilə bu barədə çox söhbətlərimiz olub. Öz peşəsini qəlbən sevən Fərman həkim nədən danışırıq, danışaq, həmişə söhbəti sağlamlığın üstünə gətirərdi. Bütün canı, qanı ilə Qaxa bağlı olan bu nurani insan iftixarla deyirdi ki, həm ulu öndərin, həm də möhtərəm Prezident İlham Əliyevin ölkədə səhiyyənin inkişafına bu qədər diqqət ayırması təsadüfi deyil. Onlar çox yaxşı bilirlər ki, qüdrətli dövləti yaratmaq, onu qorumaq, müstəqilliyi əbədiləşdirmək üçün birinci növbədə ölkə əhalisinin sağlamlığı lazımdır. Qalan məsələlər sonra düzələcək.

Allah sənə rəhmət eləsin, Fərman həkim. Qax sakinlərinin sağlamlığını qorumaq üçün nələr etməmişdin! Məhz ona görə də rayon sakinlərinin hamısı səni hər gün xeyirxahlıqla xatırlayır, ruhuna dualar oxuyur.

Sonuncu səfərimdə bir daha yəqin etdim ki, elə qaxlıları bütün cəhətlərdən sağlam edən Ədalət Həsənoğlu ilə məni özünə bağlayan təbii gözəlliklər və bir də Fərman Əhmədzadə kimi nurlu insanların əməlləridir...

İlqar HƏSƏNOV

Xalq qəzeti.- 2014.- 13 noyabr.- S.10.