Azərbaycanın metallurgiya

sənayesinin inkişafında yeni mərhələ

Ulu öndər Heydər Əliyevin əsasını qoyduğu iqtisadi inkişaf strategiyasının ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilməsi və dövrün çağırışlarına uyğun zənginləşdirilməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının potensial imkanlarının daha da yüksəlməsinə yol açmışdır. Nəticədə müstəqil Azərbaycan dövləti iqtisadi sahədə keçid dövrünü uğurla başa vurmuş və bu gün ölkədə dayanıqlı, sabit iqtisadi sistem formalaşmışdır.

Ölkə iqtisadiyyatında baş verən köklü dəyişikliklər sənayedən də yan keçməmişdir. Yeni neft strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi, sənaye sahələrinin, xüsusilə qeyri-neft sənayesinin şaxələndirilməsi bu sahənin inkişafını şərtləndirmişdir. Ölkə iqtisadiyyatının neft sənayesindən asılılığının azaldılması və dayanıqlı inkişafının təmin edilməsi üçün aparılan dövlət siyasəti, regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair dövlət proqramlarının icrası ilə bağlı görülən işlər və bu sahədə reallaşdırılan digər tədbirlər ölkədə neft sektoru ilə yanaşı, qeyri-neft sahələrinin, o cümlədən emal sənayesinin inkişafına zəmin yaratmışdır. Beləliklə, ötən 10 ildə yeni məhsul növlərinin istehsalı, innovasiya xarakterli texnologiyaların tətbiqi sürətlənmiş, yeni müəssisələr yaradılmış, mövcud müəssisələrin istehsal potensialı artırılmışdır.

Ölkədə qeyri-neft sənayesinin inkişafı istiqamətində görülən tədbirlər artıq öz müsbət nəticəsini verməkdədir. Cari ilin birinci yarısında qeyri-neft sektorunda 7 faiz artım qeydə alınıb. Bu da ölkədə həyata keçirilən sənayeləşmə siyasətinin doğruluğunu bir daha təsdiq edir. Ümumiyyətlə, sənayenin inkişafı, xüsusilə ağır sənayenin inkişafı metal təminatından bilavasitə asılıdır.

Ölkəmizdə bol xammal bazasının, təbii resursların, metal tələbatlı sənaye və tikinti sahələrinin və təcrübəli kadr potensialının olması ağır sənayenin, o cümlədən metallurgiya sənayesinin inkişafı üçün geniş imkanlar açır. Sənayenin ümumi inkişafında metallurgiyanın xüsusi rolunu və əhəmiyyətini nəzərə alan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunları və 2014-cü ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında demişdir: “2014-cü ildə metallurgiya sənayesinin inkişafı ilə bağlı ciddi addımlar atılmalıdır. Bu, perspektivli bir sahədir. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, metallurgiya sənayesinin inkişafı üçün bizdə kifayət qədər yerli xammal, təbii resurslar vardır. Müasir metallurgiya kombinatının tikintisi, əlbəttə ki, çox böyük bir nailiyyət olacaqdır. Hesab edirəm ki, bu il bu sahəyə xüsusi diqqət yetirilməlidir”.

Azərbaycan regionda ən perspektivli metallurgiya ölkəsidir. Hələ 2001-ci ildə Bakıda istehsal gücü ildə 350 min ton olan müasir “Bakı Polad istehsal şirkəti” (Baku Steel Company) işə salınmışdır. Müasir Azərbaycan metallurgiyasında xüsusi çəkisi olan bu müəssisə hazırda da böyük uğurla fəaliyyət göstərir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev şirkətin açılış mərasimindəki çıxışında vurğulamışdır ki, metallurgiyanın dirçəldilməsi və inkişafı Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunub saxlanılması üçün vacib olan dövlət əhəmiyyətli strateji məsələdir. Bu məsələnin həlli üçün respublikamızın dünya ölkələri ilə iqtisadi əlaqələr yaradılmasına imkan verən əlverişli coğrafi mövqeyi, zəngin enerji və material ehtiyatları, 160 ildən çox tarixi olan metallurgiya sənayesi təcrübəsi vardır.

Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsinin dağlıq ərazilərində zəngin filiz yataqlarının mövcudluğu çoxdan məlum olsa da, metallurgiya sahəsində əsas işlərə 1867-ci ildə Siemens qardaşları Daşkəsəndə keyfiyyətli kobalt filizini aşkar etdikdən sonra başlandı və Rusiya imperiyasının ərazisində yeganə olan Daşkəsən kobalt zavodu yaradıldı. Zavod 1915-ci ilədək fəaliyyət göstərmiş və yataqdan 615 ton kobalt çıxarılaraq emal olunmuşdu. 1865-1867-ci illərdə “Siemens” mis əritmə sobası da işə salındı. XX əsrin əvvəlinədək bu zavodda ildə 2300 tondan çox mis istehsal edilirdi. Almaniyanın “Siemens” şirkətinin XIX əsrdə Azərbaycanda kobalt və mis yataqlarının istismarına başlaması təsdiqləyir ki, bölgənin faydalı qazıntı yataqlarının işlənməsinə hələ o vaxt inkişaf etmiş ölkələr ciddi maraq göstərmişlər.

Ötən əsrin 80-ci illərində 2500 nəfərə qədər işçisi olan, ildə 1 milyon tondan çox dəmir konsentratı və 900 min tona qədər bentonit gili istehsal edən Azərbaycan Filizsaflaşdırma Kombinatı keçmiş SSRİ məkanında qara metallurgiya sənayesinin ən qabaqcıl müəssisələrindən biri sayılırdı. Bu kombinatda alınan filiz Gürcüstanın Rustavi şəhərindəki metallurgiya zavoduna göndərilirdi. Mərkəzi hakimiyyətin məkrli siyasəti belə idi. Respublikaları bir-birindən asılı vəziyyətə salmaq üçün Azərbaycanda da son məhsula gətirib çıxaran metallurgiya kompleksinin yaranmasına imkan vermirdi.

Hazırda Azərbaycanda metallurgiya sənayesinin daha böyük perspektivləri vardır. Bu da öz növbəsində digər sənaye sahələrinin – maşınqayırma, cihazqayırma, avtomobilqayırma, energetika, məişət texnikası sənayesinin inkişafına əlverişli imkan açır. Qara metallurgiya qeyri-neft sektorunun strateji sahələrindən biri sayılır. Bu sahənin müasir texnologiyaların tətbiqi ilə inkişaf etdirilməsi, dünya bazarına rəqabət qabiliyyətli məhsullar çıxara bilən yeni müəssisələrin yaradılması olduqca vacibdir.

Ən iri qara metallurgiya mərkəzləri olan Bakı, Sumqayıt, Gəncə və Daşkəsən bu sahədə geniş potensiala malikdir. Əlvan metallurgiyaya gəlincə, Daşkəsən alunit, Naxçıvan Muxtar Respublikası volfram, molibden, qurğuşun-sink, Kəlbəcər, Laçın, Göygöl, Tovuz, Gədəbəy rayonları qızıl və mis yataqları ilə zəngindir. Bu yataqların istismarını təmin etməklə ölkədə metallurgiyanın sürətli inkişafına nail ola bilərik. Müstəqil dövlət kimi bizim öz sərvətlərimizdən yetərincə bəhrələnmək, sənaye məhsullarını dünya bazarına çıxarmaq imkanlarımız tam realdır. Dövlətimizin başçısı İlham Əliyev demişdir: “Hesab edirəm ki, texnoparklarla yanaşı, biz sənaye klasterlərinin yaradılmasına başlamalıyıq. Bu da dünyada uğur gətirən bir təcrübədir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu, vardır. Bütün məhsulun tsikli bir yerdə cəmləşməlidir - xüsusilə bu layihənin icrası nəticəsində poladtökmə, metallurgiya kombinatının, alüminium sənayesinin inkişafı sahəsində biz bütün bu zənciri–istehsal, emal, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafını təmin etməliyik ki, Azərbaycanda son məhsul buraxılsın. Hesab edirəm ki, bu istiqamətdə əlavə tədbirlər də görülməlidir”.

Ölkə başçısının 23 aprel 2013-cü il tarixli sərəncamı ilə “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması da bu strategiya üçün bazanın formalaşdırılmasına hesablanmışdır. Cəmiyyətə həvalə olunan əsas vəzifə polad istehsalı kompleksinin layihələndirilməsi, tikintisi və idarə olunmasından, bu sahədə yeni texnologiyaların tətbiqindən, maddi-texniki bazanın müasirləşdirilməsindən və ondan səmərəli istifadə edilməsindən ibarətdir. “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC yeni texnologiyaları, texniki vasitələri tətbiq etməklə yüksək keyfiyyətli poladın, digər qara metalların istehsalını, emalını, onlardan müasir tələblərə cavab verən rəqabətədavamlı məhsulların istehsalı, daxili və xarici bazarlarda satışını həyata keçirəcək. Cəmiyyət həmçinin dəmir filizinin hasilatından polad istehsalına qədər bütün mərhələləri əhatə edən, habelə poladdan, digər qara metallardan hazır məhsulların istehsalı üzrə müasir zavodların və istehsal sahələrinin mühəndis-axtarış, layihələndirmə və tikintisi işlərinin həyata keçirilməsini reallaşdıracaq.

Hazırda “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC-nin struktur vahidi olan “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC ötən əsrin ortalarında fəaliyyətə başlamış Azərbaycan Dağ-Mədən Filizsaflaşdırma Kombinatının varisidir. Kombinatın Saflaşdırma Fabrikində 1954-1974-cü illərdə həm quru, həm də yaş üsulla dəmir filizi konsentratı mənimsənilib. İstehsal olunan konsentrat asma kanat yolu ilə Quşçu dəmiryol stansiyasına daşınır, oradan isə dəmir yolu vasitəsilə istehsalçılara göndərilirdi.

2013-cü ilin 23 aprelindən “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC-nin tərkibinə daxil edilən “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC-də cari ilin may-iyun aylarında aparılan ilkin işlər sayəsində aylıq istehsal gücü 20 min tona çatdırılıb. 2015-2018-ci illərdə planlaşdırılan yenidənqurma işləri başa çatdırıldıqdan sonra müəssisənin aylıq istehsal gücünün 110 min tona qaldırılması nəzərdə tutulub. Bu da bölgədə minlərlə yeni iş yerlərinin açılması deməkdir. Ümumiyyətlə, “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC rəhbərliyinin nəzərdə tutduğu işlərin həyata keçirilməsi nəticəsində respublikamızın qərb bölgəsinin inkişafı ilə yanaşı, demoqrafik vəziyyət də xeyli yaxşılaşacaq və insanların mərkəzi şəhərlərə axınının azaldılmasına müsbət təsir göstərəcək.

Müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq dəmirin birbaşa reduksiya metodu ilə istehsalı mənimsəniləcək. Ətraf mühitin qorunması və onun bərpası, işçilərin sosial müdafiəsi və əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması, əməyin mühafizəsi istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi səhmdar cəmiyyətin qarşısında duran əsas hədəflərdəndir.

Artıq “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC-də ölkə rəhbərinin sərəncamından irəli gələn vəzifələrin icrasına başlanıb. Bu məqsədlə məsləhətçi şirkət də seçilib. Yaponiyanın “Marubeni Corporation” konsaltinq şirkəti Gəncə və Daşkəsəndə dəmir filizinin hasilatından polad istehsalına qədər bütün mərhələləri əhatə edəcək polad istehsalı kompleksinin yaradılması ilə bağlı Azərbaycan tərəfinə məsləhət xidməti göstərəcək. Müqaviləyə əsasən “Marubeni Corporation” bu sahədə Azərbaycanda xammal bazasını araşdıracaq, dəmir filizi hasilatı və polad istehsalında müasir texnologiyaların tətbiqi, istehsal olunan məhsulların çeşidi barədə təkliflər verəcək, ölkə və region üzrə perspektivli hesab olunan digər bazarları təhlil edəcək. Məsləhətçi şirkət həmçinin, istehsal ediləcək müasir texnologiyalara əsaslanan rəqabətqabiliyyətli məhsulların iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində - tikinti, maşınqayırma, neft sənayesi, gəmiqayırma sahələrində istifadə imkanları barədə müvafiq təkliflər hazırlayacaq. Hazırda yaponiyalı, kanadalı və ingiltərəli mütəxəssislər Azərbaycandadır və onlar tədqiqatlara başlayıblar.

Bu il iyun ayının 27-də QSC-nin struktur vahidi olan “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC ilə Belarus Respublikasının “BelAZ” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin “İrridio Motors” lizinq şirkəti arasında lizinq və zəmanət müqavilələri imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC sözügedən şirkətdən 12 ədəd yeni “BelAZ” markalı yük avtomaşını alacaq. Lizinq müqaviləsi sərfəli maliyyə şərtlərilə uzunmüddətli dövr üçün bağlanıb. Belə ki, şərtlərə əsasən müqavilənin müddəti 4 il, ödəniləcək faiz dərəcəsi isə illik 4 faiz həcmində müəyyənləşdirilib.

Alınacaq “Belaz-7547” markalı 10 ədəd avtomaşının yükqaldırma qabiliyyəti 45 ton, “Belaz-75131” markalı 2 ədəd avtomaşının yükqaldırma qabiliyyəti isə 140 tondur. Avtomaşınlar “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC tərəfindən istifadə ediləcək və nəticədə hasil olunan dəmir filizinin maya dəyəri aşağı salınacaq.

Rəsmi statistikaya görə hər il Azərbaycana 1,3 milyard dollar həcmində polad və polad məhsulları idxal edilir. Bu idxalın qarşısını almaq üçün “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” QSC 2015-2018-ci illərdə ölkədə mövcud müəssisələrin yenidən qurulmasını və yeni müəssisələrin işə salınmasını nəzərdə tutan tədbirləri reallaşdıracaq. İlkin olaraq dənəvər dəmir istehsalı, reduksiya yolu ilə dəmir istehsalı və polad istehsalı zavodları işə salınacaq. Respublikada poladdan istehsal olunan məhsulların (armatur, şveller, rels, borular, polad məftil və s.) istehsalı ilə məşğul olacaq zavod və sexlərin yenidən qurulması işləri davam etdiriləcək. Cəmiyyətin strukturunda olan “Daşkəsən Filizsaflaşdırma” ASC-də hazırda texniki bazanın yenidən qurulması, işçilərin sosial müdafiəsinin və əmək şəraitinın yaxşılaşdırılması, əməyin mühafizəsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi, onların müvafiq sosial xidmətlərlə təmin edilməsi üçün komissiya yaradılıb və araşdırmalara başlanıb.

Qarşıya qoyulan vacib vəzifələrdən biri də istehsalatda çalışacaq kadrların hazırlanmasıdır. Səhmdar cəmiyyətdə qarşıda duran tədbirlərin uğurla həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Təhsil Nazirliyi və müvafiq ali təhsil müəssisələri ilə sıx əməkdaşlıq yaradılacaq. Əsas məqsəd yerli kadrların hazırlanması və onların potensialından səmərəli istifadə edilməsidir. Zərurət yarandıqda mütəxəssislərin ixtisaslarını artırmaları üçün xarici ölkələrə göndərilmələrinə də şərait yaradılacaq.

Qeyd olunanlardan da göründüyü kimi, ölkə iqtisadiyyatının digər sahələri ilə yanaşı, “sənayenin çörəyi” olan metallurgiyanın inkişafı üçün artıq normal şərait yaradılmışdır. Bu baxımdan ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2014-cü ilin “Sənaye ili” elan edilməsi, həm də “Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması ilə bağlı sərəncamları Azərbaycanda metallurgiya sənayesinin inkişafına mühüm töhfə verəcək. Beləliklə, ölkəmiz digər dövlətlərdən idxal edilən polad məhsullarına görə kənara çıxan maddi vəsaiti bu vacib sahənin inkişafına yönəldəcək. Nəticədə isə qazanan zəngin təbii sərvətlərə və şaxələnən iqtisadiyyata malik Azərbaycan dövləti olacaq.

Əlipənah BAYRAMOV

Xalq qəzeti.- 2014.- 12 oktyabr.- S.5.