Xeyirxah insan və
görkəmli alim
Həyat ucu-bucağı
görünməyən, sirli
- sehrli, şəfalı
- cəfalı, acılı
- şirinli, möhtəşəm
və ecazkar bir məkandır. Ömür isə
bu məkanda alovlana - alovlana alışıb, yana – yana,
əriyə - əriyə
sönüb qürub edən bir zamandır.
Bu zaman axın
- axın illərdir.
Bu axının içərisində insan
ömrü, insan həyatı da var. Beləcə ulu Tanrının yaratdığı
insan öz yaratdıqları ilə əbədi yaşayır.
Bu isə insanı
tarixə çevirir,
zamanın ovcunda əzilən deyil, qalib gələn ziyaya döndərir.
Belə ziyalılardan
biri də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
müxbir üzvü,
Əməkdar elm xadimi,
iqtisad elmləri doktoru, professor Aqil Əlirza oğlu Əliyev olmuşdur.
Aqil Əliyev 1926-cı il dekabrın 10-da Naxçıvan şəhərində
anadan olmuşdur. Naxçıvan şəhərində orta məktəbi bitirdikdən sonra,
1946-cı ildə Bakı
Dövlət Universitetinə
daxil olmuş və 1951-ci ildə oranı bitirmişdir.
1953-cü ilə qədər Azərbaycan
EA Tarix İnstitutunda elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır.
İqtisad elminə böyük marağı olduğundan 1953-cü ilin
may ayında Azərbaycan
Tibb İnstitutunun siyasi - iqtisad kafedrasında işə başlamış və ömrünün sonuna qədər burada çalışmışdır. O,
1970-cı ildə iqtisad
elmləri namizədi,
1983-cü ildə iqtisad
elmləri doktoru alimlik dərəcəsinə,
1973-cü ildə dosent,
1979-cı ildə professor elmi
adlarına layiq görülmüşdür. 2001-ci
ildə Azərbaycan
MEA-nın müxbir üzvü seçilmişdir.
Aqil Əliyevin
elmi-pedaqoji fəaliyyəti
sahəsindəki xidmətləri
ayrı - ayrı dövrlərdə dövlətimiz
tərəfindən layiqincə
qiymətləndirilmişdir. O, Əməkdar
elm xadimi fəxri adına, “Şöhrət”
və “Qırmızı
Əmək Bayrağı”
ordenlərinə , müxtəlif medal, fəxri fərman və təltifnamələrə
layiq görülmüşdür.
Azərbaycan MEA-nın müxbir
üzvü, professor A.Əliyevin
apardığı tədqiqat
işləri çoxsahəli
olsa da, onun elmi yaradıcılığında
əsas yeri sosial- iqtisadi problemlər, əhalinin həyat səviyyəsinin
yüksəldilməsi, ərzaq
və istehlak problemlərinin həlli, səhiyyənin iqtisadiyyatı,
əhalinin sağlamlığının
sosial-iqtisadi və demoqrafik inkişaf aspektlərinin tədqiqi və s. tutur. Bu problemlər onun 190-a yaxın elmi-tədqiqat əsərlərində, 13 sanballı
monoqrafiyada, 6 dərslik
və dərs vəsaitində, 3 tədris-metodik
göstəricidə öz əksini tapmışdır.
Azərbaycanda ilk dəfə olaraq
“Şəxsi istehlakın
iqtisadiyyatı və problemləri”, “Aqrar iqtisadiyyatın aktual problemləri”, “Kənd əhalisinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi
problemləri”, “Səhiyyədə
iqtisadiyyat, planlaşdırma,
idarəetmə, maliyyələşdirmə
və əməyin elmi təşkili”, “ASK-nın aqrar bölməsində elmi - texniki tərəqqini sürətləndirmə
problemləri” və sair sanballı monoqrafiyaların müəllifidir.
Yalnız bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində
A.Əliyevin 80 elmi əsəri çap olunmuşdur. “Azərbaycanın sosial - iqtisadi inkişafında islahatların
rolu”, “İpək Yolunun bərpası bəşəriyyətin tərəqqi
yoludur”, “Azərbaycanda
bazar münasibətləri
şəraitində əhalinin
sosial problemləri”, “Səhiyyənin iqtisadiyyatı”,
“Azərbaycanda əhalinin
səviyyəsinin yüksəldilməsinin
aktual problemləri”, “Naxçıvan Muxtar Respublikası: nailiyyətlər,
problemlər” I və
II cild, “Bazar iqtisadiyyatına keçid:
dövlətin iqtisadi
siyasəti”, “Bələdiyyələr”,
“Metodik kömək”,
“Dünya iqtisadiyyatı:
müasir dövrün
problemləri”, “Müstəqil
Azərbaycan iqtisadiyyatının
aktual problemləri” dəyərli elmi əsərlərdir.
Aqil müəllim
barəsində bu gün keçmiş zamanda danışmağa adamın dili gəlmir. Ona görə ki,
onun bütün əməlləri və fəaliyyəti xeyirxah niyyətli idi. Müdrik və xeyirxah insanlar mənən həmişə qəlblərdə
yaşadıqları üçün
sonradan onların həyatda yoxluqları son dərəcə ağrı
və təəssüf
hissi doğurub. Bu cür insanlar
millətin sərvəti
hesab edilərək xalq tərəfindən ölümsüzlük statusu
qazanıblar. Onlar uzun
müddət unudulmayıblar.
Elədikləri yaxşılıqlarda, başlarını sığalladıqları
yetimlərin dualarında,
qollarından tutub qaldırdıqları kimsəsizlərin
ruhlarında yaşayıblar.
Yaşayırlar... Aqil müəllim
bax beləcə ömür sürmüş
alim, ziyalı idi.
Ulu öndərimiz
Heydər Əliyevin qardaşı, ölkə
Prezidentinin əmisi olan bir şəxs
o qədər alicənab,
təvazökar, müdrik
insan idi ki, özünü həyatda həddən artıq sadə aparırdı.
Tarixdə nə baş verirsə, onu insan edir. İnsanın yaratdığı böyük
dəyərlərə qiymət
verərkən biz tarixdən
kənara çıxırıq.
K.Yaspers yazırdı:
“Biz insanı özünün
yaratdığı nəhəng
əməllərdə görərkən
tarixin sərhədini
keçirik; bu əməllərlə insan
varlığı tapıb
başa düşür
və onu başqaları üçün
də əlçatan
edir”. Professor Aqil Əliyevin elmi və
pedaqoji fəaliyyətinin
özəyini məhz
bu ali məqam
əhatə edir.
Aqil müəllimin
bir alim kimi qoyub getdiyi
irsi - kitabları və elmi – pedaqoji fəaliyyətini bir qəzet məqaləsində əhatə
edə bilmərik. Lakin elmi
ideyaları bilavasitə
praktikaya tətbiq edən alim xalqının tarixində
özünə məxsus
bir yer tutur.
Ulu öndərimiz
Heydər Əliyevin sözləri ilə desək, “hər bir alim qiymətlidir. Ancaq nəzəriyyəni
təcrübə ilə
birləşdirən, fikirlərini
tətbiq edə bilən və onlardan əməli nəticə götürə
bilən, cəmiyyətə,
ölkəyə, xalqa
konkret fayda gətirən insanlar alimlərin sırasında
xüsusi yer tuturlar”.
Aqil müəllim
bütün zamanlarda
– hakimiyyətdə kimin
olmasından asılı
olmayaraq öz ləyaqətini, izzəti
- nəfsini qoruyub saxlayan bir insan
idi. O, tez-tez psixologiyalarını,
həyat tərzlərini
hakimiyyətlərə uyğun
kökləyən və
sonra da sınıq bir alət kimi künclərdə toz basmağa məhkum olan “insanlara” acımışdır.
Aqil müəllim
zəngin elmi - pedaqoji təcrübəsi,
təfəkkürün məntiqiliyi,
natiqliyi, əməldə
fəzilətçilik və
xeyirxahlığı, fəaliyyətdə
mübarizliyi və tükənməz səbri
sayəsində insanlıq
zirvəsini fəth etmişdir. Bu zirvə yalnız müdriklik səlahiyyəti verilən
insanlara nəsib ola bilər.
O, bir çoxlarının
dərdinə dərman,
ürəyinə təpər,
işinə yarayan insan idi, insanın
düşüncəsinin aydınlığını,
şəffaflığını, saflığını sevən
idi. Belə adamlarla ünsiyyətdə
onun münasibətini
üzünün zəif,
təlatümsüz təbəssümündən
sezmək olurdu.
O, heç kəsə
ağır söz deməz, yaraya köz basmazdı. O, yaxşı bilirdi ki, tikanlı söz qəlbi qırır, sındırır,
insanın ruhi aləmini zədələyir.
Aqil müəllim sözünün qədir-qiymətini bilən idi. O, sözü zərgər dəqiqliyi ilə seçir və onu hədəfə vururdu. O, sözünün ağası idi. Onun sözü ilə əməli həmişə üst - üstə düşürdü. İllər keçdikcə, zaman dəyişdikcə, hamı zamana uyğun hərəkət etməyə çalışır. O isə dəyişməz idi. Ona görə də o, daim qərarlı, sakit, iradəli, səriştəli və seçmək qabiliyyətinə malik, seçdiyini sevən, ona vurulan, ona tapınan bir insan idi. Aqil müəllim hadisələri saf - çürük etməyi, onun səbəblərini aşkara çıxarmağı, çevik hərəkətlə ona cavab verməyi bacaran bir ziyalı idi. Bu çeviklik ona cəsarət, güc, şərəf verirdi.
Aqil Əliyev sadə, təbii bir insan idi. Onun haqqında yazmaq, danışmaq çətindən də çətindir. Çünki onun haqqında deməyə söz həddən artıq çoxdur. Onun şəxsiyyəti haqqında o qədər faktlar var ki, insan bilmir hansını desin, hansını yazsın. O, xeyirxahlığı, prinsipiallığı və mərhəmətliliyi özündə təcəssüm etdirən nurlu bir sima idi. Onun zəkası, istedadı, həyat tərzi, dünyaya və özünə münasibəti, sözün həqiqi mənasında, ilahilərə məxsusluğu təzahür etdirirdi.
Xalqımızın ən gözəl xüsusiyyətlərindən olan insana yaxşılıq etmək, qayğı göstərmək Aqil müəllimin əqidə manifesti idi. Onun yaxşılıq etdiyi insanların sayını müəyyənləşdirmək çox çətindir. O, insanlara qayğı göstərirdi, onların işinə yarayırdı. Bu, onun həyatını mənalandırır, dəyərini, qiymətini yüksəldirdi. Aqil müəllim, sözün həqiqi mənasında, bir çox insanlar üçün ümid və inam yeri idi.
N.Tusinin belə bir fikrini yada salmaq çox vacibdir: “Başqasına etdiyin yaxşılığı unuda bilərsən, ancaq sənə edilən yaxşılığı unutmamalısan”. Bu fikir həmişə mənim qəlbimdə yaşayır. Ona görə də Aqil müəllimin etdiyi yaxşılıqlar, qayğıkeş əməlləri, xeyirxah və inamlı işləri onu insanların qəlbində daim ucaldır, zirvələrə qaldırır. Onun insanlara həmişə səmimi, xeyirxah və qayğıkeş olması bizim üçün əbədi bir örnəkdir.
Aqil müəllim həddən artıq tələbkar idi. O, biganəliyi xoşlamırdı. Elinin–obasının qədrini bilən idi, xalqa xidməti həyatının məna və məqsədi hesab edirdi. Aqil müəllim saf əqidəsi və məsləki olan ziyalı idi. Onun əqidəsi humanizmə, həqiqətə, ədalətə söykənirdi.
O, öz müdrikliyi, zəkası, dünyanı dərketmə qabiliyyəti ilə başqalarından fərqlənən vətəndaş alim - ziyalı idi. Antik dövr filosofu Epikürün şagirdlərindən onları müəllimə bağlayan nədir, sualına, şagirdləri belə cavab vermişlər: “bizi Epikürə bağlayan onun həmişə özü - özünə bərabər olmasıdır”. Bu epitet tamamilə Aqil müəllimə aiddir: o həmişə özü - özünə bərabər idi, təkrarsız idi - həmişə Aqil müəllim idi! Aqil müəllim insanlığı, şəxsiyyəti, səmimiyyəti uca tutub qiymətləndirən, onu qorumağı bacaran nadir bir şəxsiyyət idi. O, adamlar arasında özünün xoş olduğu ən ülvü keyfiyyətləri ilə seçilən - sayılan nüfuz sahibi idi. Təbiətən sakit, mülayim, həddən artıq nəvazişli və qayğıkeş idi.
Sokratdan soruşardılar: “İnsanda ən çox nəyi qiymətləndirirsən?” Filosof tərəddüd etmədən “İnsaniyyəti, insana layiq keyfiyyətləri” –deyə cavab verərdi. Hər bir insan üçün insaniyyətə tam sahib olmaq ən böyük şərəfdir. Məhz Aqil müəllimlə təmasda olarkən həmişə onun söz - söhbətlərindən, davranışından, özünə münasibətdə belə bir ilahi fikir nur kimi ətrafa yayılırdı: “İnsanlar, insan olun, bu Sizin birinci vəzifənizdir!”. Müdrik el ağsaqqalının nəsillərə anlatmaq istədiyi saf əqidə və məslək bu idi.
Aqil müəllim xalqımızın ehtiyacı olan el ağsaqqalı idi. O, sözdə, əməldə, davranışda, düşüncədə, fikirlərdə də ağsaqqal idi. O, ağsaqqallıq zirvəsində də uca, əzəmətli, qədd - qamətli idi. Və bu qamət, bu vüqar, bu əzəmət ona həmişə yaraşırdı.
Aqil müəllim cəmiyyətimiz tərəfindən birmənalı şəkildə qəbul edilən, hamı tərəfindən sevilən bir ağsaqqallıq zirvəsində dünyasını dəyişdi – haqqın dərgahına qovuşdu. Yaşamış olsaydı, indi onun 89 yaşını qeyd edərdik... Ulu Tanrıdan ona rəhmət diləyirik.
Qoşqar ƏLİYEV,
ATU-nun ictimai
fənlər
kafedrasının müdiri,
fəlsəfə elmləri doktoru,
professor
Xalq qəzeti.- 2015.-
10 dekabr.- S.9.