Azərbaycanda əhalinin sosial müdafiəsi

sistemi müasir tələblərə uyğun yenidən qurulur

Artıq dünyada belə bir fikir formalaşıb: o dövlət güclüdür ki, öz vətəndaşlarına hörmətlə yanaşır, onların sosial müdafiəsinə daha çox diqqət və qayğı göstərir. Bu mənada müstəqil, gənc Azərbaycan Respublikası dünyanın inkişaf etmiş, qabaqcıl ölkələri ilə müqayisə edilə bilər. Ölkəmizin sosial siyasəti, dövlət büdcəsində həmin sahəyə ayrılan vəsaitin həcminin ildən-ilə artması da bunu inamla söyləməyə əsas verir. Əhalisinin təhlükəsiz, əmin-amanlıq şəraitində, xoş əhval ruhiyyə ilə yaşaması hər bir ölkənin və dövlətin ən ümdə vəzifəsidir. Bu gün Azərbaycanda formalaşan vətəndaş cəmiyyəti mənsub olduğu ölkənin sabahına görə məsuliyyət daşıdığını aydın görür və öz fəaliyyətini bu istiqamətdə qurur.

Burada bir cəhəti xüsusi qeyd etmək lazımdır. Mənfur qonşularımız olan ermənilərin ərazi iddiası ilə Azərbaycana təcavüz etməsi nəticəstində torpaqlarımızın 20 faizi işğal altına düşüb. Bir milyondan çox məcburi köçkün və qaçqınımız var. Öz doğma yurd-yuvalarından zorla, silah gücünə qovulan bu adamlar sosial cəhətdən ən ağır şəraitlə üzləşmişdilər. 2003-cü ildən etibarən iqtisadi qüdrətini artırmağa başlayan Azərbaycan dövləti, ilk növbədə, məcburi köçkünlərin və qaçqınların yaşayış şəraitini yaxşılıaşdırmaq məqsədilə təcili tədbirlər görülməsinə start verdi.

Son on bir ildə 84 qəsəbə yaradıldı. Bütün infrastruktur imkanlarına malik olan bu qəsəbələrdə indi 210 min köçkün yaşayır. Həmin qəsəbələrin ərsəyə gəlməsinə dövlət 2 milyard manat, yəni 2,6 milyard dollar vəsait sərf etmişdir. Nə qədər ki, ağır şəraitdə yaşayan köçkünlərimiz var, bu iş davam etdiriləcəkdir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ölkə əhalisinin real gəlirlərinin artmasına, yoxsulluğun azaldılmasına, məşğulluğun gücləndirilməsinə, əmək resurslarından səmərəli istifadə olunmasına, müharibə əlilləri və şəhid ailələrinin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına, tibbi-sosial reabilitasiya sisteminin müasir tələblər səviyyəsində yenidən qurulmasına, əhaliyə ödənişlərin artırılmasına yönəlmiş sosial siyasəti 2014-cü ildə də uğurla həyata keçirilmişdir.

Ötən ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasda giriş nitqi söyləyərkən Prezident İlham Əliyev əhalinin sosial problemlərinin həllinin vacibliyini bir daha qeyd edərək demişdir: “...Əminəm ki, insanların rifah halı yaxşılaşdıqca ünvanlı sosial yardıma ehtiyacı olanların da sayı azalacaqdır. Çünki hazırda Azərbaycanda yoxsulluq 5 faiz səviyyəsindədir. Keçən ildə də yoxsulluq aşağı düşübdür, işsizlik 5 faizdən aşağıdır. Bizim gördüyümüz işlərin nəticələri bax budur. Bu rəqəmlər özlüyündə bizim uğurlu inkişafımızı təsdiq edir”.

Hazırda əmək bazarının mövcud iqtisadi inkişaf templərinə və xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması üsullarının təkmilləşdirilməsi, əmək potensialından daha dolğun istifadə olunması, yeni iş yerlərinin açılması və müvəqqəti sərbəstləşmiş işçi qüvvəsinin sosial müdafiəsi hökumətin diqqət mərkəzində olan əsas məsələlərdəndir.

Əmək ehtiyatlarının keyfiyyətinin yüksəldilməsinə və işçi qüvvəsindən istifadənin səmərəliliyinin artırılmasına nail olmaq üçün turizm, emal sənayesi, tikinti, energetika, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat və xidmət sahələrinə aid 200 peşə standartı hazırlanaraq keçən ilin əvvəlindən sahibkarların istifadəsinə verilmişdir. Bu prosesin davam etdirilməsi və müxtəlif sahələrə aid daha 5 mindən çox peşə standartının hazırlanması nəzərdə tutulur. Əlverişli demoqrafik vəziyyətin formalaşdığı indiki dövrdə bu problemin həlli xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, son 11 il ərzində əhalinin orta illik artım göstəriciləri yüksəlmiş, orta ömür müddəti uzanmış və müsbət miqrasiya saldosuna nail olunmuşdur.

Əhalinin ümumi strukturunda 15-64 yaş qrupunun payı 66,7 faizdən 71,8 faizə qədər yüksəlmişdir. Beləliklə, hazırda Azərbaycanda əhalinin yaş strukturu demoqrafik dividendin əldə olunmasına imkan verir. Bu amil nəzərə alınmaqla, eləcə də, əhalinin kəmiyyət və keyfiyyət artımını tənzimləmək məqsədilə ölkənin uzunmüddətli inkişaf xəttinə uyğun olaraq “Azərbaycan Respublikasında demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramının (2014-2025-ci illər)” layihəsi üzərində iş başa çatdırılmışdır. Əmək qabiliyyətli əhalinin işlə təminatı üçün müvafiq tədbirlər görülmüş, məşğulluq xidməti orqanlarına müraciət edənlər münasib işlə təmin olunmuş, bəziləri peşə hazırlığı və əlavə təhsil kurslarına göndərilmişdir. Son on bir il ərzində ölkədə 1 milyon 360 min yeni iş yerləri açılmışdır ki, bunun da bir milyonu daimi iş yeridir.

Gənclər arasında məşğulluğun artırılmasının yeni üsullarının sınaqdan keçirilməsi məqsədilə Beynəlxalq Əmək Təşkilatı ilə birlikdə xüsusi pilot layihənin icrasına başlanılmışdır. Layihənin müsbət nəticələrinin ölkə miqyasında tətbiqi barədə hökumətə müvafiq təkliflər təqdim olunmuşdur. Layihə çərçivəsində ali təhsilli, ilk dəfə işaxtaran bir qrup gəncin yeni iş yerində əmək haqlarının yarısı 6 ay ərzində Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən subsidiya şəklində işəgötürənlərə ödənilir.

Ölkə rəhbərinin tapşırığına əsasən, əmək müqavilələri bağlamadan işçi çalışdıraraq əmək haqlarını qeyri-rəsmi formada verməklə məcburi ödəmələrdən yayınan işəgötürənlərə qarşı sərt tədbirlərin görülməsi məqsədilə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən aidiyyəti dövlət orqanları ilə birlikdə problemin həlli yolu kimi 2013-cü ilin sonunda əmək müqavilələrinin elektron qeydiyyatı sisteminin yaradılmasına başlanılmışdı. Bu prosesin hüquqi əsaslarını təmin etmək üçün 2013-cü ilin dekabrında qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklər edilmiş, bundan sonra həmin informasiya sistemi yaradılaraq “elektron hökumət” portalında yerləşdirilmiş, 2014-cü il iyulun 1-dən isə istifadəyə verilmişdir.

Hazırda işəgötürənlər əmək müqavilələrini bu sistemdə fəal şəkildə qeydiyyata almağa başlamışlar. Bu elektron informasiya sistemi qeyri-leqal əmək münasibətlərinin qarşısının alınmasında, muzdlu işçilərin əmək hüquqlarının müdafiəsinin gücləndirilməsində, dövlət büdcəsinin gəlirlərinin və sosial sığorta haqlarının artmasında, həmçinin əmək bazarının təhlili üçün informasiya bazasının formalaşdırılmasında mühüm rol oynayacaqdır. Bununla bərabər, əmək qanunvericiliyinin gözlənilməsinə nəzarət üzrə inzibati tədbirlər də sərtləşdirilmişdir. Həyata keçirilən tədbirlər və vətəndaşların müraciətlərinin araşdırılması zamanı 9269 halda işəgötürənlər tərəfindən əmək qanunvericiliyinin tələblərinin pozulduğu aşkar edilmiş, 2 milyon 352 min manat məbləğində cərimə tətbiq olunmuş və bunun 35,3 faizi dövlət büdcəsinə ödənilmişdir.

Aztəminatlı əhalinin sosial-iqtisadi problemlərinin həlli, onların yaşayış səviyyəsinin yaxşılışdırılması və sosial yardımların ünvanlılığının təmin edilməsi sahəsində ciddi addımlar atılmışdır. Keçən il respublika üzrə 90 mindən çox ailə dövlətdən ünvanlı sosial yardım almışdır. 400 min insana ünvanlı sosial yardım verilmişdir. Ünvanlı sosial yardımın hər ailəyə düşən orta aylıq məbləği 155 manat olmuşdur.

Əhalinin, xüsusilə də, çoxuşaqlı qadınların və əlillərin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, “Sosial müavinətlər haqqında” Qanuna edilən dəyişikliyə uyğun olaraq beşdən çox uşağı olan qadınların 18 yaşına çatmamış 6340 nəfər uşağına sosial müavinət təyin edilmişdir.

Ölkəmizdə müharibə əlillərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə xüsusi önəm verilir. Belə ki, 18262 nəfər müharibə əlilinin sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları əsasında 2014-cü il aprelin 1-dən onlara verilən Prezident təqaüdünün məbləği I qrup əlillər üçün 150 manata, II qrup üçün 130 manata, III qrup üçün isə 100 manata çatdırılmış, Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarına təyin edilən Prezident təqaüdünün məbləği də 100 manata qaldırılmışdır. Bütövlükdə, keçən ilin aprel ayından 86452 şəxsin müavinəti və təqaüdü artırılmışdır ki, bu artımların maliyyələşdirilməsinə hər ay əlavə olaraq 2,1 milyon manat vəsait yönəldilir. Ümumiyyətlə, sosial müavinətlərin, təqaüd və kompensasiyaların ödənilməsi üçün dövlət büdcəsindən 145,6 milyon manat vəsait xərclənmişdir.

Dövlət başçımızın müharibə əlillərinin avtomobillərlə təmin olunması barədə tapşırığı sürətlə yerinə yetirilir. Təkcə keçən il 1453 nəfər Qarabağ müharibəsi və Böyük Vətən müharibəsi əlillərinə, onlara bərabər tutulan şəxslərə minik avtomobilləri verilmişdir. Bundan əlavə, 172 nəfər imtiyazlı şəxs nazirliyin sifarişi ilə inşa edilmiş yaşayış binalarında mənzil almışdır.

Respublikada əlilliyi olan şəxslərin cəmiyyətə inteqrasiyası, onlara göstərilən tibbi-sosial ekspertiza və reabilitasiya xidmətlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün bir sıra zəruri tədbirlər görülmüşdür. Belə ki, tibbi-sosial ekspert komissiyalarına ilkin əlillik üçün müraciət edənlərin 17160 nəfəri (79 faizi) əlil hesab edilmişdir. Bunların da 78,6 faizi ağır dərəcəli əlillərdir. Təkrar müayinə edilmiş 107 min nəfərdən 4 min nəfəri (3,7 faizi) reabilitasiya olunmuşdur, bu da əvvəlki ilin nəticəsindən 2 dəfə çoxdur. Tibbi göstərişi olan xəstələrə 412 əlil arabası verilmişdir. İxtisaslaşmış müalicəyə ehtiyacı olan 76 nəfər əlil və 85 nəfər sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaq respublikadan kənarda sanatoriya müalicəsi almışlar. Eyni zamanda, respublikada əlillərin bərpası ilə məşğul olan 14 mərkəzdə 3608 nəfər əlil müalicə kursu keçmişdir.

Keçən il əmək və sosial müdafiə sahəsində ölkəmizin beynəlxalq əlaqələrinin daha da inkişaf etdirilməsinə xüsusi önəm verilmişdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əlillərin hüquqları Komitəsinin 11-ci sessiyasında “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiya üzrə Azərbaycan Respublikasının ilk məruzəsi uğurlu olmuşdur. Komitə üzvlərinin diqqətinə, həmçinin Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ölkədə əlilliyin artmasına təkan verdiyi və bu münaqişə nəticəsində 12 min nəfərdən çox insanın müharibə əlili olduğu çatdırılmışdır. Eyni zamanda, əlilliyi olan şəxslərin maddi təminatlarının gücləndirilməsi ilə bağlı Azərbaycan Prezidentinin həyata keçirdiyi fəal siyasət barədə konkret göstəricilər əsasında tədbir iştirakçılarına məlumat verilmişdir.

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin rəhbərliyi əhali ilə əlaqəni intensivləşdirmiş, mövcud problemlər haqqında ilk mənbədən məlumat alınması və müvafiq qərar çıxarılması işini qaydaya salmışdır. Dövlət başçısının ünvanlı sosial yardımların və əlillik dərəcələrinin təyinatında mövcud olan mənfi halların təcili aradan qaldırılması və şəffaflığın təmin olunması barədə verdiyi tapşırıqların icrası sürətlə aparılır. Fəaliyyətində qanun pozuntularına yol vermiş 280 nəfər tutduğu vəzifədən azad edilmiş, daxili nəzarət qaydasında aparılmış araşdırmaların nəticələri 5 halda hüquq-mühafizə orqanlarına göndərilmişdir. İnzibati tədbirlərlə yanaşı, şəffaflığın tam təmin edilməsinin modern üsullarının tətbiqi də getdikcə intensivləşdirilir. Xüsusilə də, həm ünvanlı sosial yardımların, həm də əlilliyin təyinatında avtomatlaşdırılmış sistemlərin formalaşdırılması vətəndaş-məmur təmaslarını minimuma endirəcəkdir.

Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən Nazirlər Kabinetinin iclasında 2015-ci ildə qarşıda duran vəzifələrdən danışan dövlətimizin başçısı demişdir: “Ünvanlı sosial yardım, əhalinin pul gəlirlərinin artırılması, məcburi köçkünlər üçün yeni qəsəbələrin salınması, evlərin tikilməsi - bütün bu proqramlar təmin ediləcək. Məktəb, xəstəxana tikintisi davam etdiriləcək. Eyni zamanda, infrastruktur layihələri, ilk növbədə, içməli su ilə bağlı olan layihələr icra ediləcək. Bu ilin əvvəlində və keçən ilin sonunda bu istiqamətə Prezidentin Ehtiyat Fondundan böyük vəsait ayrılmışdır. Bu il ən azı 300 artezian quyusu qazılacaq və ən azı 50 kənddə modul tipli təmizləyici qurğular quraşdırılacaq. Yəni, bu məqsədlərə həm dövlət büdcəsindən, eyni zamanda, Prezidentin Ehtiyat Fondundan vəsait ayrılacaq...”

Telman ƏLİYEV,

“Xalq qəzeti”

Məqalə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun Novruz bayramı münasibətilə keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur.

Xalq qəzeti.- 2015.- 8 fevral.- S.6.