Badisəba
ananın Şəki ünvanı
Görkəmli ədəbiyyatşünas,
maarifçilik tariximizdə misilsiz xidmətləri olan
ziyalı, XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində
müəllimlər müəllimi kimi çox böyük
nüfuz qazanan Firidun bəy Köçərlinin (1863-1920) həyat
yoldaşı Badisəba xanım Mustafa ağa qızı Vəkilova
1881-ci il martın 2-də Qazax qəzasının Salahlı qəryəsində
anadan olmuşdur. Onun qardaşları Məmməd
ağa və İsmayıl ağa Qori Müəllimlər
Seminariyasında şuşalı Firidun bəylə birgə
oxuyurdular. 1897-ci ildə tələbə dostları ilə
birgə Salahlıya gələn Firidun bəy Badisəba
xanımla ailə qurmuşdur.
Firidun bəy Qoridə müəllim işləyəndə Badisəba xanımın təhsili ilə fərdi məşğul olmuş və onun maarifçi-qadım kimi yetişməsində böyük zəhmət çəkmişdir. Badisəba xanım öz xərcilə 1918-ci ildə Qazaxda “Yetim və qaçqın uşaqlar evi” açmışdır. 1920-ci ilin iyun ayında bolşevik-daşnaklar tərəfindən Gəncədə güllələnən Firidun bəydən sonra Badisəba xanım onun maarifçilik fəaliyyətinin davamçısı olmuşdur. Bakı Pedaqoji Texnikumunda müəllim işləyən Badisəba xanım həm də pedaqoji institutda ali təhsil almışdır.
1925-ci il mayın 1-də Maarif Komissarlığının əmrilə Badisəba xanım Köçərli Zaqatalaya göndərilmiş və orada ilk dəfə Pedaqoji Texnikum təşkil etmişdir. 1929-cu ildə isə Quba Pedaqoji Texnikumunun yaradıcısı olan bu fədakar qadın 1930-cu ildə Şəkidə 2 saylı uşaq evinin də yaradıcısı və direktoru olmuşdur. Yüzlərlə kimsəsiz uşağın böyüməsində və təhsil almasında Badisəba xanım Köçərlinin əvəzsiz xidməti var. Yorulmaz maarif xadiminin böyüməkdə olan balalarımıza təmannasız qayğısı əməkdar müəllim adı ilə, “Şərəf nişanı” ordeni və “Qafqazın müdafiəsinə görə” medalı ilə təltif olunmuşdur.
Badisəba xanımın səmərəli xidməti mərhum yazıçı Hacıağa Cümşüdlünün “Badisəba” povestində və akademik Bəkir Nəbiyevin “Firidun bəy Köçərli” monoqrafiyasında öz əksini tapmışdır.
* * *
Gecə yağan yağışdan sonra şəhərdə əməlli-başlı yaz bürküsü vardı. Bir fəsildə üç dəfə gəldiyim Şəkidə belə bürkü görməmişdim. Şəhərin sağı, solu və arxası yam-yaşıl meşə ilə əhatə olunsa da, sərinlikdən əsər-əlamət yox idi. Yalnız Qışlaq deyilən məhəllənin yanında şəhər eninə doğru uzanır. Ona görə də Təpəcənnət kəndi tərəfdən əsən sərin meh ürəkaçandır.
Şəkidə yağışlar sürətlə yağır, çox da çəkmir ki, kəsir. Az vaxtda sellər-sular oynaşır, yerdə bir gölməçə belə qalmır. Xan yaylağına sığınan Şəkidə ancaq yağışın bürkü nişanəsi qalır.
Günortaya yaxın Qurulcana çayı boyunca üzü yuxarı yol aldım. Nə qədər yavaş yerisəm də isti məni təntitdi, pencəyimi çıxarıb çiynimə atdım. Şəkidə qədimi binalar o qədər gözəl və yaraşıqlıdır ki, istər-istəməz, tez-tez dayanıb tamaşa etməyə məcbursan. Bu gözəllikləri görüb seyr etdikcə, qeyri-ixtiyari Aleksandr Dümanın: “Nuxa olduqca cazibədar, adamı heyran qoyan şəhərdir” – sözlərini xatırlayırsan.
Elə bu xatırlamaların axarında Firidun bəyin 1911-ci ilin may ayında Şəki haqqında heyranlıqla yazdığı cümlələri yadıma düşür. “M.F.Axundov həzrətlərinin anadan olmasından yüz il mürür etməsi münasibətilə risaleyi-yadigaranədir” kitabını yazarkən Şəkidə olan Firidun bəy şəhərin gözəlliyini belə təsvir edir: “Sabiqdə Şəki əhli öz xanlarına tabe və çox zirək bir tayfa imiş. Şəhərin abü-havası mötədil və səlamətdir. Çahar fəsli çox düz və hər fəsli öz iqtizasına müvafiq gəlib keçir. Şəhərin içində hər tərəfə sular və çeşmələr axır; hər evin özünəməxsus məhəlləsi və bağçası olduğundan şəhər yaşıl yarpaqlar ilə əhatə olunubdur.
Ətrafda olan dağ ətəyindən Nuxaya tamaşa etdikdə gözün qabağında gözəl bir mənzərə açılır, ruh təzələnir. Uca və böyük ağacların arasından minarələr dəxi göy tərəfinə sərkeşlik edib, guya, zəbani-hal ilə onlara deyir: Nə qədər siz uca olsanız da, bizim rütbəmiz və hörmətimiz sizinkindən əladır; bizim başımızdan “Allahü-Əkbər” sədası, sizin üstünüzdə qarğa dolaşalar qıqqıltısı eşidilir”.
Elə-belə təkbaşına, heç kimdən, heç nə soruşmadan gedirəm. Aşağı Karvansaranı keçib sola dönürəm. Mehmanxanadan bir arzu ilə çıxmışam: 1930-cu ildə görkəmli maarifçi Badisəba xanım Köçərlinin təşkil etdiyi iki saylı uşaq evini tapmalıyam.
Dünən axşam ağsaqqal bir şəkilidən iki saylı uşaq evinin harada yerləşdiyini soruşdum. Təəccüblə üzümə baxıb dedi:
– Vallah, uşaq evini bilmirəm, amma bizdə internat məktəb var, o da Xan sarayına çatmamış Qurulcana çayının sağ sahilindədir.
– Ağsaqqal, mənə vaxtilə Badisəba xanım Köçərlinin işlədiyi uşaq evi...
– Hə,
indi bildim sizə hara lazımdır. Nömrəsini
bilmirəm, ancaq bizim Şəkidə ora “Badisəba ananın
yetimlər evi” deyirlər. Siz Çatqal dərəsi
(el arasında Çaqqal dərəsi də deyirlər)
adlı məhəlləyə getsəniz oranı çox
asan taparsınız.
Xeyirxah qocanın məsləhəti ilə gəlib
dörd yanı hasara alınmış bir abidəyə
çatdım. Yarıaçıq qapıdan içəri keçib
üstündəki yazını oxudum: “1930-cu ilin aprelində
Sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan
qaldırmış banditlərlə mübarizədə həlak
olanların xatirəsinə”. Abidənin üzərində
yazılmış soyadları oxuyanda məni ikrah hissi
bürüdü. Bu üsyanda Milli ordumuzun
mərd polkovniki Bəhram bəy Nəbibəyovun (1884-1930)
başçılığı ilə xalqımızın
igid oğulları son nəfəsinə qədər
vuruşub həlak olublar. Yetmiş ildən
çox onların adı “bandit” kimi sovetlər tarixində
çəkilib. Təəssüf ki,
azadlığımızı, istiqlaliyyətimizi boğan, yüzlərlə
soydaşımızı qanına qəltan edən
bolşevik-daşnaq əsgərlərinin “şərəfinə”
qoyulmuş abidə hələ də qalırdı.
– Sizin
tanışınızın adı var burda?
– Yox, –
deyə dərhal cavab verdim, Allah eləməsin, burada adı
yazılanların hamısı xalqımızın
düşməni olublar...
Bu
ortayaşlı kişi hardan, nə vaxt gəldisə,
səsindən diksinib, təəccüblə ona baxdım.
Qısıq səslə danışan kişi,
elə bil, yerin tərkindən çıxdı. Mənə şübhə ilə baxıb müti
bir görkəmə düşdü.
–
Qoxmayın, – deyib ona təsəlli verdim, – daha bunların
dövranı getdi. Sən Badisəba ananın
uşaq evinin harada olduğunu mənə göstərərsənmi?
–
Çıxaq yuxarıdakı yola, oradan görünür, –
deyib şübhəli-şübhəli mənə
başdan-ayağa yenidən baxdı.
Yola çıxdıq. Qəmbər
daşı döşənmiş üzüyuxarı gedən
yolun solundakı üçmərtəbəli qədimi bir
binanı göstərdi.
...Mavi rəng
çəkilmiş taxta qapıdan içəri keçdim. Daş pilləkənləri qalxıb geniş, səliqəli
bir həyətə girdim. Bir azdan öyrəndim ki, bu
yaraşıqlı ev 1937-ci ildə
güllələnmiş Rüstəm bəy
Zülfüqarovun şəxsi mülkü imiş. Həyətdə sakitlik hökm sürürdü.
Evin alt mərtəbəsindən yaşlı
bir qadın çıxdı. Mənim ona
yaxınlaşıb salam verməyimi
gözləməyə amanı çatmayan qadın uzaqdan
yuxarını göstərib bərkdən:
– Direktor
yuxarıdadı, uşaqlar da dərsdədirlər, – dedi.
Sərt dikdirli taxta pilləkənlə ikinci mərtəbəyə
çıxdım. Sol tərəfdəki qapını
açıb içəriyə boylandım. Zövqlə təmir olunmuş otaqda güllər və
çiçəklər göz oxşayırdı. Otaqın baş tərəfində rəngli bir
portret asılıb. Bu, Badisəba xanım
Köçərlinin yağlı boya ilə işlənmiş
əksidir. Altında heç bir
yazı-filan olmasa da, vaxtilə yüzlərlə kimsəsizin
anası olmuş portretdəki ağbirçəyi dərhal
tanıdım.
Xatirə otağında müasir mebel, pianino və xeyli
kitab divar boyu səliqə-səhmanla düzülüb. Stullardan birində oturub onun
əzizi və xalqımızın ölməz ədəbiyyatşünası
Firidun bəy Köçərli ilə keçən günlərini
bir-bir xatırlayıram... Məni təsvirəgəlməz
qəm, kədər ağuşuna alıb. Bura indi də uşaq evidir. Daha
doğrusu, “Şəki qarışıq tipli uşaq evi”dir.
Bu xoşuma gəlməyən rəsmi adı cöldə
oxudum. Və dərhal fikrimdən
keçdi ki, niyə lövhədə Badisəba ananın
adı yoxdu. Axı o, burda, məhz bu binada nə az, nə çox, düz iyirmi dörd il zəhmət
çəkib, yüzlərlə kimsəsizə ana olub...
İlk görüşdən iradımı uşaq evinin
tədris işləri üzrə direktor müavini Qurbanəli
Cabbarova da bildirdim. O təəssüflə dedi ki, dəfələrlə
yuxarı təşkilatlara müraciət etsək də, bir
cavab yoxdur. Bircə təsəllimiz var ki,
bütün Şəki əhalisi bura “Badisəba ananın
uşaq evi” deyir.
Vaxtilə Badisəba ananın yaşadığı
otağı görmək istədim. Qurbanəli müəllim
mənə üçüncü mərtəbəyə
çıxmağı təklif etdi. Sağ tərəfdəki
birinci otağı açıb:
- Otuz il bu otaqda yaşayıb Badisəba ana, - dedi. Buranı muzey etmək istəyirik, hələlik onun
haqqında sənədlər, foto-şəkillər və
şəxsi əşyaları toplayırıq.
- Mənə
məlumdur ki, Badisəba ana burada işləyəndə Roza
adlı üç yaşlı qız uşağını
övladlığa götürüb. Görəsən,
sağdırmı Roza, bilmirsiniz?
-Sağdır,
əlbəttə, Mehdi Hüseynzadə küçəsindəki
on saylı evdə yaşayır.
...Şəkililərə məxsus xoşsimalı, cəld
yerişli, gözlərindən gülən bir ana bulud kimi
tutulur. Roza Hədibullah qızı Həşimova Badisəba
xanımın adını eşidən kimi gözlərində
yaş gilələndi. Bizi də kövrəltdi.
Bir xeyli özünü ələ ala bilmir, titrək, kövrək
səslə: Anama qurban olum, Allah ona rəhmət eləsin,
bax-bax buramda yaşayır - deyib, sol əlini ürəyinin
başına qoyur. Mənim nurum, pakım, gözümün
işığıdı analar-anası Badisəbam...
Həyacandan əsən, hər şeyi birdən
danışıb qurtarmaq istəyən Roza xanıma təsəlli
verə bilmirəm. Qurbanəli müəllimin dinmyəi, məsləhəti
onu az da olsa toxdadır.
–
Yaxşı, Roza xanım, necə oldu ki, yüzlərlə
uşaqdan Badisəba ana sizi seçdi, sizi övladlığa
götürdü?
– Yox, ay
oğul, düz demədin, Badisəba ana heç kəsi
seçməzdi.
O,
uşaq evindəki dörd yüzdən çox uşağa
eyni ana qayğısı, ana gözü ilə baxırdı.
Mən 1926-cı ildə Şəkidə anadan
olmuşam. İki yaşım tamam
olar-olmaz anam ölüb. Atamı 1929-cu ildə
“xalq düşməni” eləyib tutublar. O, müəllim
olub. Mən bir il nökərimizin
ümidinə qalmışam. Sonra bibim Xubnisəyə
veriblər. Dörd yaşıma qədər
bibim saxlayıb. Bibim ərə gedəndə
gətirib məni aşağı məscidin yanındakı
yetimxanaya verib. 1930-cu ildə gəlib oradan
təşkil elədiyi yetimxanaya uşaq seçən Badisəba
ana məni də gətirib.
Yeddi yaşıma çatmışdım, bibim hədiyyə
ilə gəldi. Nə qədər yalvardısa vermədi Badisəba ana,
“Harda ölmüşdün indiyədək” – dedi. Birdən
hirslə: Buyur, apar, – deyə əlini mənə uzatdı. Mən
dərhal Badisəba anamın dizini qucaqlayıb ağladım,
hönkürə-hönkürə:
– Yox, istəmirəm,
nə hədiyyəsini, nə özünü. Ana, qurban olum,
vermə məni ona...
Badisəba
ana sərt səslə:
– Get, sənəd
gətir ki, Roza, həqiqətən, sənin qardaşın
qızıdır. Bunu hökumət mənə
sənədlə verib.
Bibim:
– Sənəd
yoxdu, hardan alım - dedi. Sənədlər
it-bat olub.
–
Yaxşı ki, yoxdu. Heç olsa da verən
deyildim. Özümün övladım
yoxdu, Rozanı özüm götürüb övlad kimi
böyüdəcəm.
Bundan sonra məni özü ilə
üçüncü mərtəbəyə, evinə
apardı. O
gündən onunla yaşadım. Məni
özü ilə yatızdırardı. Qorxurdu ki, bibim gəlib
oğurlayıb aparar məni...
– Roza
xanım, heç həyat yoldaşı Firidun bəy
Köçərlidən danışırdımı?
–
Danışırdı nədi, ay oğul. Deynən
heç dilindən düşərdimi onun adı. Nəyə əl atırdın, deyirdi, Firidun bəyin
yadigarıdı. Nədən
danışırdın, deyirdi, Firidun bəy belə deyərdi.
İlahi, insanın insana nə boyda məhəbbəti,
nə ülvi sevgisi olarmış.
Gümüş qabın içində yumurta boyda ləli
vardı. Pəncərənin pərdələrini saldırar,
qapını da bağlatdırardı. Otaq
tam qaranlıq olanda gümüş qabın ağzını
açardı. Ləlin
işığında Quran oxuyardı. O vaxt
“Allahsızlar ittifaqı” vardı. Möhübbəli
adlı cavan bir oğlan qapı-qapı gəzib allahsız
bileti paylayırdı. Bir dəfə
Möhübbəli bizə də gəldi. Badisəba anaya da təklif elədi. Anam bərk əsəbləşirdi. “Rədd
ol, - dedi, biqeyrət, tutduğun işdən xəbərin var,
get papağını qoy qabağına
yaxşı-yaxşı fikirləş... Allahsız
da insan olar?
Qonşuluğumuzda keçmiş bəy oğlu
vardı. Fərhad bəy Zülfüqarov bizə tez-tez gələrdi.
Səliqəli geyimli, şirin danışıqlı,
yaraşıqlı cavan adam idi, otuz
yaşı ancaq olardı. Bankda işləyirdi.
Axşamüstü bizə gəldi. Həyacanla:
– Ay Badisəba
ana, neyləmisən. Axı, o Möhübbəli
şuqulun biridir, sən də onu acılamısan.
Əşi, bir parça kardon biletdi, al at, qalsın evdə
onunla sən dinsiz olmayacaqdın ki?...
Anam hirslə:
– Fərhad
bəy, nəsli-nəcabətinə layiq olmayan sözü
danışma. Qoy getsin nə gədəlik eləyir
başqasının qapısında eləsin. Bir o qalmışdı pak evimi “Allahsız bileti” ilə
murdarlayam. Heç bilirsən, Firidun bəy
yuxuma girib məni necə töhmətləndirərdi.
Möhübbəli o gedən oldu. Bir də bizim
qapıya gəlmədi.
Evdə Firidun bəyin gümüş
qaşığını, bıçağını,
lampasını və nəlbəkisini də ayrıca
saxlayardı.
Qızıldan papiros qabı vardı,
üsütndə “Firidun bəy Köçərli”
yazılmışdı. Çəkisi
dörd yüz əlli qram idi.
Evimizdə onun ən çox əzizlədiyi,
ağlaya-ağlaya vərəqləyib baxdığı bir
böyük albom vardı. Mən onu zorla yerdən
qaldırardım. Üstündə rusca
gümüşdən iri hərflərlə “F.K.”
yazılmışdı. Onu 1895-ci il
oktyabrın 23-də İrəvan gimnaziyasının
müdavimləri Firidun bəyə avtoqrafla hədiyyə
vermişdilər. Orada Firidun bəyin çərkəzi geyimdə,
Badisəba xanımla, qohumları ilə, qardaşları
İsmayıl və Məmmədağa Vəkilovla, tələbələrilə,
Şuşada, Qori və Tiflisdə çəkilmiş
çoxlu fotoşəkilləri saxlanılırdı.
Axı, Firidun bəy on il İrəvan
gimnaziyasında tərbiyəçi-müəllim işləmişdi.
Badisəba ana Firidun bəyin iki dəst paltarını
saxlayırdı. Bir dəsti çərkəzi formada, o
birisi kostyum idi. Corabına kimi
yuyub-ütüləyib sandığa
yığmışdı. Deyirdi ki, Firidun
bəy mütləq gələcək, o məni tək-tənha
yetim qoymaz. Firidun bəy öləsi adam
deyil. Hər axşam ona Quran oxuyardı. Əziz gündə, aşurada halva bişirib,
uşaqlara paylayardı. Amma demirdi ki,
halvanı Firidun bəyə görə bişirilib. Ehtiyat edirdi. Gözü yolda, qulağı səsdə
idi...
Bir dəfə soruşdum ki, ana, Firidun bəyi niyə
tutublar ki?
– Biləmmədik,
ay bala, 1920-ci il mayın 31-də axşam
üstü gəlib Qazaxdan qızıl ordu əsgərləri
apardılar. Soruşdum ki, hara aparırsız.
Dedilər ki, tezliklə qayıdacaq. O gedən
oldu...
Çox vaxt çarpayıdan düşüb yerdə
yatardı. Çarpayı boş ola-ola, niyə yerdə
yatırsan, ay ana? - deyə
soruşanda cavab verərdi ki, Firidun bəy kimi can torpaqda
yatsın, mən çarpayıda... Bilirdi,
çox yaxşı bilirdi ki, Firidun bəyi
bolşevik-daşnaklar 1920-ci ilin iyununda Gəncədə
güllələyiblər. Amma yenə
ümidini üzmürdü. “Axı onun
günahı nəydi? O, aydan arı, sudan duru bir insan
idi” - deyib, yanıb-yaxılardı.
Badisəba anam danışırdı ki, Qoridə
yaşayanda bir gün Firidun bəylə şəhərə
gəzməyə çıxmışdıq. Bizə bir qaraçı
rast gəldi. Qabağımızı kəsib dedi ki,
qoyun falınıza baxım. Firidun bəy
razı olmadı. Aralanıb: “Gəl bəri – dedi. – Boş şeydir, inanma bunların
danışığına”. Mən getmədim.
Qaraçı falıma baxıb əvvəlcə xoş
sözlər dedi. Sonra bir addım da irəli atıb,
pıçıltı ilə: “Sənin ərin dəmirdən,
yəni güllədən öləcək. Sən
özün isə uzun ömür sürəcəksən” –
dedi.
Mən əsəbləşib
qaraçıya ağır söz dedim: “Mənim ərim elə
kişidir ki, onsuz bir gün yaşamaq lazımım deyil. Səfeh-səfeh danışma” – deyib
qaraçıdan aralandım.
Firidun bəyə bu barədə heç nə deməsəm
də, üç-dörd gün özümə gələ
bilmədim.
Badisəba
anam köksünü ötürüb: – İndi görüsən,
qızım, mən dözümlüyəm, on ildən
çoxdur Firidun bəy gəlib çıxmır, mən isə
hələ də yaşayıram.
Bir
gün mənə dedi ki, get, Fərhad bəyi
çağır gəlsin bizə. Fərhad bəyə dedi
ki, gərək sən mənim xətrimə Şuşaya gedəsən.
Mənə xəbər çatıb ki,
övladımız olmadıbına görə Firidun bəy
vaxtilə Şuşada məndən gizli evlənibmiş.
Deyirlər, bir oğlu qalıb. Onu dəqiqləşdir, qayıt. Sonra özüm gedib o oğlanı gətirəcəm.
Qoy gəlsin, yurduna yiyə dursun, axı o,
Firidun bəyin yadigarıdı. Mənim
üçün çox əzizdi. Sonra ona Firidun bəyin
Şuşadakı qohumlarının adlarını verdi. Bir neçə
şuşalı ağsaqqal, ağbirçək adı
çəkib tapşırdı ki, onlarla görüş,
soruş, onlar mütləq bilərlər, tanıyarlar Firidun
bəyin oğlunu.
Bir həftədən sonra Şuşadan qayıdan Fərhad
bəy şad xəbər gətirə bilmədi. Anam çox məyus
oldu.
Əllinci
illər idi, dəqiq ili yadımda deyil. Bir dəfə də dərsdən gələndə
gördüm anam yır-yığış eləyir. Mənə
bir qəzet göstərib sevinclə dedi ki, bu qəzetdə
elan yazılıb ki, Firidun Köçərli adlı gənc
aspirant, elmlər namizədi adı almaq üçün
universitetdə müdafiə edəcəkdir. Bu,
yəqin ki, Firidun bəyin yadıgarıdır. Gedib oğlanı axtaracam, universitetdə olar, onu
tapmaq asandı.
İlahi, anam necə sevinirdi. Onun qəddi-qaməti
düzəlmişdi, üzü sevinc işığı ilə
dolu idi. Onun sevincdolu, şən
vüqarı indi də gözümün
qabağındadı. Elə bil ilk
görüşə gedən cavan qız uşağı idi.
Amma dörd-beş gün sonra qayıdan Badisəba anam
qanadı qırılmış quşa bənzəyirdi. Durub-oturub Qazax ləhcəsində
yana-yana deyirdi:
– Ay
Firidun bəy, a evi yıxılmışın oğlu, bu qədər
də uzaq səfər olarmı?....
– Roza
xanım, şahid oldum ki, Badisəba anaya hüdudsuz məhəbbətiniz
var. Şübhəsiz ki, o da sizə az
qayğı göstərməyib, o çətin, ağır
uşaqlıq illərinizdə sizə ana əvəzi olub.
Çox sağ olun ki, onun xatirəsini
yaşadırsınız. Bayaqdan fikir verirəm,
nəvələrinizdən heç birini “Badisəba” – deyə
çağırmırsınız.
Roza xanım ovcundakı güllü dəsmalla göz
yaşlarını silib, qəddini düzəltdi. Ötkəm və məğrur
səslə:
–
Anamın adını heç bir nəvəmə qoymaram. Ona görə yox ki, nəvələrim ona layiq
deyillər. Bəlkə də, layiqdirlər.
Amma o adı, o insanı, Badisəba anamı qəlbimdə,
varlığımda yaşadıram, yaşadacam.
– Roza
xanım, Firidun bəyin tələbələrindən, Badisəba
ananın qohumlarından onun yanına gəlib-gedən olurdumu?
– Gələnlərdən
ən çox yadımda qalan Səməd Vurğun olub. Səməd gələndə uşaqlar kefdə-damaqda
olurdular. Heç vaxt əliboş gəlməzdi.
Oğlanlara şalvar, köynək, qızlara
çit don, saçlarına bağlamağa lent, balacalara isə
çoxlu konfet və oyuncaq gətirərdi. Oğlan uşaqlarını yığıb meşəyə
aparar, bulaq başında yedizdirib-içizdirərdi. Ağaca çıxıb uşaqlara meyvə
yığardı. Üst-başını
bulayanda Badisəba ana onu danlaya-danlaya bulaşıqlı
paltarını özü yuyardı. Səməd
Vurğun onu “a bıcı” – deyə çağırardı.
Əliboş gəlməyən bir də Əli
adında Firidun bəyin tələbəsi vardı, o da
çox gələrdi. Əli Səbrini anam “oğlum” – deyə
çağırardı. Deyirdi ki, Əli
Qoridə oxuyanda Firidun bəy onu övladlığa
götürmüşdü. Müharibə
başlanmamış Əli daha gəlmədi. Bir dəfə Səməd Vurğun gələndə
anam Əlini soruşdu. Anam soruşduqca Səməd
Vurğun eşitməməzliyə vururdu. Anam ərklə
üstünə qışqıranda Səməd Vurğun
sakitcə ona nəsə dedi. Anam “balam vay” –
deyib, ağladı. Məlum oldu ki,
Əlini 1937-ci ildə həbs edib sürgünə göndəriblər.
Bacısı oğlu Fəxri Vəkilov gələndə
çox qalardı. Bəzən bir həftə, on gün
anası Dürnətnisa ilə qalardılar. Uşaq evinə yardım almaqda bacısı
oğlunun köməyi çox olurdu. Müğənni
Bülbülün, Rəşid bəy Əfəndiyevin gəlməyi
də yadımdadır. Rəşid bəy o qədər
qocalmışdı ki, qolundan tutub zorla gətirərdilər.
Şəkidən ən çox anamla söhbətə
gələn Əbdürəhman Abdullayev olurdu. O, gərəkki, raykomda
işləyirdi. Deputatlıqdan çox
danışardılar. Axı anam Badisəba
üç çağırış – 1946-cı ildən
1952-ci ilə kimi Şəki Şəhər Sovetinin
deputatı olmuşdur. Həm də Şəhər
Deputat Komissiyasının sədri idi. Oğlan
uşaqlarını başına yığıb şəhərin
abadlaşdırılmasına aparardı. Anamın
təşəbbüsü ilə Ağamalıoğlu
küçəsində, pioner parkı
salınmışdı.
– Roza
xanım, bəs toyunuzu necə, Badisəba ana
gördümü, sizin xoşbəxtliyinizin şahidi oldumu?
– On yeddi
yaşım tamam olanda dedi ki, səni ərə verəcəm.
Mən özüm də on yeddi yaşımda
Firidun bəylə ailə qurmuşam. O,
qardaşlarım – İsmayılla, Məmmədağa ilə
Qori Seminariyasında birgə oxumuşdu. Bir dəfə
qış tətilində Salahlıya gələndə məni
görüb bəyənmişdi.
– Ana, - dedim, - mən Bakıya oxumağa getmək istəyirəm.
Buraxmaram, - dedi, - gözəl-göyçək
qızsan, səni götürüb qaçırdarlar, mən
tək-tənha qalaram, mənə də yazığın gəlsin. Qonşumuz
Teymur yaxşı cavandı, əxlaqlı oğlandı.
Onun da taleyi səninkinə oxşayır, o da bəy
nəslindəndi, atasını bolşeviklər həbs edib
güllələyiblər. Fərhad bəy
kimi ağıllı qohumu var. Baş-başa verib, xoşbəxt
yaşayarsınız. Bilərəm ki, səni
xoşbəxt elədim, arxayın ölərəm.
Anam məni
Teymura ərə verdi. Toydan
bir neçə gün sonra Bakıya getməyə
hazırlaşdı. 1954-cü ilin yanvar ayında dedi ki,
gedirəm Bakıya, pensiyaya çıxıb, qayıdıb gələcəm,
ev alacam. Sən, mən,
Teymur birgə yaşayarıq.
Qatarda gedəndə ona bərk soyuq dəyir, xəstələnir. Dörd
gün sonra teleqram aldım. Yazırdı
ki, təcili gəl. Dərhal yola
düşdüm. Son nəfəsinə çatdım...
Şəmistan NƏZİRLİ,
yazıçı-jurnalist
Xalq qəzeti.-
2015.- 15 fevral.- S.7.