Böyük nailiyyətlər qazanmış alim

Azərbaycanın beynəlxalq aləmin elm və təhsil sistemində yaddaqalan uğurlar qazanmış alimləri çoxdur. Respublikamız dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra azərbaycanlı elm xadimlərinin, alimlərin və ixtiraçıların sorağı dünyanın ən nüfuzlu elm mərkəzlərindən eşidildi. Belə alimlərimizdən biri də öz uğurlarına gənc yaşlarından nail olmuş, elm və təhsil tariximizi dəyərli əsərləri ilə zənginləşdirmiş Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması kafedrasının müdiri, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, Lütvi Zadə adına Beynəlxalq Müasir Elmlər Akademiyasının akademiki, texnika elmləri doktoru, professor İsrayıl Əfəndiyevdir. O, həm ölkəmizdə, həm də xaricdə informatika, kibernetika və avtomatlaşdırma sahəsində görkəmli alim kimi tanınır.

Azərbaycan elminin inkişafı, elm xadimlərinə göstərilən diqqət və qayğı dövlətimizin qarşıya qoyduğu prioritet sahələrdəndir. Prezident İlham Əliyevin elmdə islahatlara dair 2008-ci il aprelin 10-da imzaladığı sərəncam və həmin istiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər də bunu təsdiqləyir. Dövlətimizin başçısının imzaladığı sərəncamda deyilir: “Sovet elminin ümumi strategiyasına müvafiq olaraq inkişaf edən Azərbaycan elmi ötən əsrin sonlarında təqdirəlayiq nailiyyətlər əldə etmişdir. Bir çox Azərbaycan alimlərinin İttifaq, həm də respublika miqyasında sanballı mükafatlara layiq görülməsi elmimizin qazandığı uğurların parlaq göstəricisidir”.

Professor İsrayıl Əfəndiyev 1945-ci il martın 29-da Qazax rayonunun Sadıxlı kəndində, kolxozçu ailəsində anadan olmuşdur. O, 1969-cu ildə Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasını “Texnoloji proseslərin və istehsalatların avtomatlaşdırılması” ixtisası üzrə bitirmiş və həmin ildə istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması kafedrasında gənc mütəxəssis kimi baş laborant vəzifəsinə işə qəbul edilmişdir. 1975-ci ildə namizədlik, 1986-cı ildə isə Moskvada D.İ.Mendeleyev adına Kimya-Texnologiya Universitetində “Texnoloji proseslərin və istehsalatlarının avtomatlaşdırılması” ixtisası üzrə “Mürəkkəb strukturalı neft emalı texnoloji proseslərinin optimal idarəetmə alqoritmlərinin işlənilməsi” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. İ.Əfəndiyev 1988-ci ildən professordur və ADNA-nın istehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması kafedrasının müdiridir.

Professor İ.Əfəndiyev elmi fəaliyyəti dövründə müasir böyüktonnajlı neft-kimya, neftayırma və kimya sənayesi texnoloji proseslərinin modelləşdirilməsi, optimal idarə edilməsi, avtomatlaşdırılması kimi vacib bir elmi istiqamətin nəzəri və tətbiqi əsaslarını işləmişdir. Bu uğurlarına və elmi nailiyyətlərinə görə professor həmin dövrdə SSRİ-nin tanınmış elm xadimlərinin böyük rəğbətini qazanmışdır. O dövrdə Sovet İttifaqının tanınmış akademikləri həmyerlimiz İ.Əfəndiyev haqqında yüksək fikirdə olmuş, onun ixtiralarının və elmi əsərlərinin xalq təsəsrrüfatı sahəsində böyük əhəmiyyətə malik olduğunu bildirmişlər. Həmin fikirlərdən bir neçəsini diqqətə çatdırmaq istərdik: SSRİ EA-ın akademiki V.Kafarov, EA-ın “Sistemli təhlil” İnstitutunun laboratoriya müdiri, akademik S.Korovin, SSRİ EA-ın Hesablama Mərkəzinin elmi işlər üzrə direktor müavini, akademik N.Moiseyev, akademik M.Salikvadze, Moskva Ali Texniki Məktəbinin kafedra müdiri, professor V.Solodovnikov, SSRİ EA-ın “İdarəetmə Problemləri” İnstitutunun laboratoriya rəhbəri O.Aven, Moskva Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, professor O.Suvorov, Almaniya Federativ Respublikasının (Aaxen şəhəri) Texnologiya İnstitutunun kafedra müdiri, professor Otto və başqaları professor İsrayıl Əfəndiyevin elmi işlərinə yüksək qiymət vermiş və bu elmi nəticələrin xalq təsərrüfatı sahəsinə böyük fayda verəcəyəni qeyd etmişlər.

Təbii ki, dövrünün ən yüksək elm xadimlərinin həmyerlimiz haqqında belə yüksək fikirdə olmaları heç də təsadüfi deyildi. Onun informatika və texnoloji proseslərin optimal idarə edilməsi sahəsində gəldiyi fundamental elmi nəticələr hələ 1982-ci ildə SSRİ EA energetika, maşınqayırma və proseslərin idarə edilməsi bölməsinin qərarı ilə “Texniki kibernetika” sahəsində keçmiş İttifaqda alınmış böyük elmi nailiyyətlər siyahısına daxil edilmişdir.

Professor İ. Əfəndiyevin 1975-1986-cı illərdə apardığı elmi araşdırmalar sovetlər birliyi dövründə ölkənin ən məşhur elm xadimlərinin diqqətini cəlb etmişdir. Keçmiş ittifaqda ilk dəfə determinə olunmuş və stoxastik modellərlə yazıla bilən birmərhələli, çoxmərhələli tipik katalitik texnoloji proseslərin optimal idarə edilməsinin elmi əsasları məhz professor İ. Əfəndiyev tərəfindən işlənilmiş, mürəkkəb struktura malik texnoloji sistemlərin optimallaşdırılması məsələlərinin həll edilməsi üçün orijinal alqoritmlər təklif edilmişdir. Bütün bu elmi nailiyyətlər 1983-cü ildə özünün ən yüksək zirvəsinə qədəm qoymuşdur. Məhz həmin il professor İ.Əfəndiyev “Azərbaycan Respublikasının Neftayırma sənayesinin səmərəliliyinin artırılması üçün informasiya və idarəetmə sistemlərinin yaradılması və geniş miqyasda tətbiqi” işinə görə elm sahəsində SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür.

Professor İ.Əfəndiyev elmi ixtiralarını davam etdirmiş və İttifaq miqyasında ən görkəmli alimlərdən biri olduğunu təsdiqləmişdir. Tanınmış elm xadimi 1986-2012- ci illərdə elmi axtarışlarında texnoloji proseslərdə qeyri-səlis informasiyanın alınması, qiymətləndirilməsi və emalı sahəsində yeni elmi istiqamətin əsasını qoymaqla, qeyri-səlis informasiya şəraitində işləyən texnoloji proseslərin optimal idarə edilməsi sahəsində anoloqu olmayan elmi nəticələr almışdır. Bu uğurlar həmin dövrdə Sovetlər Birliyi və dünya miqyasında nəşr olunan ən yüksək səviyyəli elmi-kütləvi jurnallarda da öz əksini tapmışdır. Görkəmli alimin nail olduğu elmi nəticələri və ixtiraları əsasında beynəlxalq aləmdə olduğu kimi, respublikamızın da neftçıxarma, neft emalı və neft-kimya sənayesi sahələrində onlarla orijinal idarəetmə sistemləri, unikal avtomatlaşdırma vasitələri yaradılmış və tətbiq edilmişdir. O, ABŞ, Fransa, Moskva, Almaniya və İranda informatika, optimal idarəetmə və kompüter texnologiyası problemlərinə həsr edilmiş ümumdünya konqreslərində proqram komitələrinə üzv seçilmiş və bu elmi forumlarda respublikamızı layiqincə təmsil etmişdir.

Dünya şöhrətli elm xadimi olan həmyerlimizin qazandığı uğurlar və elmi-pedaqoji fəaliyyəti onun ərsəyə gətirdiyi 3 monoqrafiya, 15 dərslik və dərs vəsaiti, 3 ixtira və 120 elmi məqaləsində öz əksini tapmışdır. Professorun elmi əsərlərinə ölkəmizin elm xadimləri ilə bərabər xarici ölkələrin tədqiqatçılarının elmi araşdırmalarında və dissertasiya işlərində də istinadlar var.

Professor İ.Əfəndiyev gənc alimlərin yetişdirilməsində də öz səylərini əsirgəməyib. Onun rəhbərliyi altında 14 elmlər namizədi hazırlanmışdır. 1993-cü ildən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin “Avtomatika və robototexnika” elmi-metodik şurasının sədri, 2003-2009-cu illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının “İnformatika və Energetika” elm sahələri üzrə ekspert şurasının üzvü və sədri olmuşdur. Hazır doktorluq dissertasiyalarının müdafiəsi üzrə ixtisaslaşdırılmış Şuranın üzvüdür. Professor İ.Əfəndiyev, həmçinin Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının elmi məsləhətçisidir.

Dünya şöhrətli alim İ.Əfəndiyev elmi nailiyyətlərinə görə 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə “Tərəqqi ” medalı ilə təltif olunmuşdur. Onun ən böyük arzusu ölkəmizin elm və təhsil sahəsinə bundan sonra da yeni-yeni nailiyyətlər, ixtiralar bəxş etməkdir.

Əliqismət BƏDƏLOV

Xalq qəzeti.- 2015.- 15 mart.- S.7.