Azərbaycanda turizmin
inkişafı bu sahə
ilə bağlı
statistikanın təkmilləşdirilməsini tələb
edir
20 oktyabr Ümumdünya Statistika
Günüdür
Turizm artıq bütün
dünyada ən gəlirli sahələrdən
birinə və sürətlə inkişaf
edən iqtisadi sektora çevrilib. Turizmdə Azərbaycanın rəqabət
imkanları genişdir. Təbii sərvətlərimiz,
rəngarəng iqlimimiz, zəngin tarixi-mədəni
irsimiz cəlbedici turizm
məhsulu yaratmaq üçün
mühüm zəmindir. Bununla
bərabər, Azərbaycan dövləti turizm
sahəsinin inkişafını iqtisadiyyatın qeyri-neft sektoru üzrə
prioritet istiqamət elan
edib.
Son 10 il ərzində ölkədə turizmin təşviqi ilə bağlı görülən işlər, aparılan islahatlar, qəbul edilən dövlət proqramları, normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi bunu bir daha sübut edir. Görülən tədbirlər nəticəsində Azərbaycanda turizm sənayesi yeni mərhələyə qədəm qoyub, ölkəmiz dünyada yeni turizm istiqaməti kimi tanınmağa başlayıb, beynəlxalq turizm bazarına inteqrasiya ilbəil daha geniş şəkildə təmin olunur.
Azərbaycan turizm bazarının formalaşması və inkişaf tarixi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ötən illər ərzində dövlətin hərtərəfli dəstəyi nəticəsində Azərbaycanın turizm sənayesi yeni inkişaf yoluna qədəm qoyub.
Ölkəmizin coğrafi cəhətdən əlverişli mövqedə yerləşməsi, böyük dövlət dəstəyinin olması, infrastrukturun təkmilləşdirilməsi turizm sahəsinin inkişafını şərtləndirən amillərdəndir. 2011-ci ilin “Turizm ili” elan olunması da bu sahənin inkişaf etdirilməsində, yeni layihələrin həyata keçirilməsində əhəmiyyətli addım olmuşdur.
Ölkə turizminin inkişaf etdiyi indiki dövrdə artıq Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda, habelə ölkənin digər şəhərlərində xarici qonaqları qəbul edə bilən müasir mehmanxana və hotellər fəaliyyət göstərir və onların sayı durmadan artır. Belə ki, 2012-ci ildə Bakıda keçirilən “Avrovision” beynəlxalq musiqi yarışması zamanı Azərbaycana gələn on minlərlə turistin otellərdə yerləşdirilməsi və onların ölkəmizlə tanışlığı yüksək səviyyədə oldu. I Avropa Oyunlarının yüksək səviyyədə keçirilməsi ölkəmizə yüz minlərlə turistin gəlişi və onların qarşılanması, yerləşdirilməsi üçün paytaxtımızda və ətraf rayonlarda onlarca otel tikilib istifadəyə verildi. Azərbaycanın regionlarında zəngin təbiət resursları, meşələrin çoxluğu, dağ landşaftının geniş yayılması ekoturizmin inkişaf etdirilməsi üçün də imkanlar yaradır. Eyni zamanda, respublikamızda bir sıra digər idman növlərinin inkişafı göz önündədir. İdmanın inkişafı onun turizmlə vəhdət təşkil edən yeni bir turizm növünün - idman turizminin yaranması və inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərir. Ölkədə turizm növlərinin çoxluğu, bunun geniş inkişaf perspektivləri Azərbaycan turizm bazarının rəqabət imkanlarını daha da artırır.
Onu da deyək ki, son illərədək Azərbaycan vətəndaşları qış mövsümündə turizm məqsədilə digər ölkələrə üz tuturdular. Lakin artıq respublikamızda iki qış turizm müəssisəsi- Qusardakı “Şahdağ” Yay-Qış İstirahət Kompleksi və Qəbələ rayonunda 2014-cü ilin yanvar ayında açılışı olan “Tufan” Dağ-Xizək Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Bu iri komplekslərin inşası göstərir ki, Azərbaycanda yay turizminə alternativ turizm növlərinin də inkişafına və bu sahədə infrastrukturun yaradılmasına xüsusi diqqət göstərilir.
Turizmin inkişafı
ölkələr arasında iqtisadi-mədəni əlaqələrin
genişlənməsinə səbəb olur.
Gediş-gəliş qaydalarının sadələşdirilməsi,
bir sıra hallarda isə
bu sahədə inzibati
nəzarətin aradan
qaldırılması beynəlxalq turist
axınlarının əhəmiyyətli dərəcədə
artmasına təsir etmişdir. Odur ki, səyahət
axınlarına dair məlumatlara tələbatın
yaranması, turizm infrastrukturunun
mövcud vəziyyətinin öyrənilməsi
və inkişaf planlarının tərtib
edilməsi bu sahədə statistik
uçotun aparılması zərurətinı
gündəmə gətirmişdir.
Bu tələbdən
çıxış edərək Dövlət Statistika Komitəsində
Ümumdünya Turizm Təşkilatının (ÜTT) tövsiyələri və BMT
Statistika Komissiyasının qərarları nəzərə
alınmaqla turizm statistikasının dünya standartlarına
uyğunluğunun təmin edilməsi məqsədilə
turizmin bütün sahələrini əhatə edən
statistika sisteminin yaradılması və təkmilləşdirilməsi
istiqamətində mütəmadi olaraq işlər həyata
keçirilmişdir.
Turizm
sahəsində statistik uçotun təşkil edilməsinə
ölkə rəhbərliyi daim xüsusi diqqət yetirmiş
və bir sıra dövlət proqramlarında bu sahədə
statistik müşahidənin aparılmasına dair bəndlər
öz əksini tapmışdır. Prezident İlham Əliyevin 6 aprel 2010-cu il tarixli sərəncamı
ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan
Respublikasında 2010-2014-cü illərdə turizmin
inkişafına dair Dövlət Proqramı” ölkəmizdə
turizm sahəsində statistik uçotun aparılmasında müasir üsulların tətbiqinə
geniş imkan yaratmışdır. Proqramda turizm sahəsi
üzrə statistik məlumatların toplanması sisteminin və
metodologiyasının beynəlxalq təcrübəyə
uyğunlaşdırılaraq təkmilləşdirilməsi nəzərdə
tutulmuşdur. Bu məqsədlə BMT-nin Statistika şöbəsi
və Ümumdünya Turizm Təşkilatı tərəfindən
hazırlanan “Turizm statistikasına dair beynəlxalq tövsiyələr,
2008-ci il” sənədi nəzərə alınmaqla “Turizmin
növləri, turistlərin yerləşdirilməsi və xərclərinin
təsnifləşdirilməsinə dair metodoloji izahlar”,
“Ölkə sərhədini keçən Azərbaycan və
xarici ölkə vətəndaşlarının sorğusuna
dair” sorğu anketi və formanın doldurulmasına aid
tövsiyələr hazırlanmışdır.
Gəlmə və getmə turizminə dair statistik məlumatların əldə edilməsi məqsədilə sərhəd-buraxılış məntəqələrində ölkə vətəndaşları və əcnəbi vətəndaşlar arasında sorğu aparılmış, ölkəmizə gələn xarici turistlərin sayı, turizm məqsədli xərclərin həcmi, gecələmələrin sayı, turistlərin yaş qrupları, səfərlərin məqsədləri üzrə sayı, istifadə edilən yerləşmə vasitələri və nəqliyyat növləri haqqında məlumatlar əldə edilmişdir. Sorğunun nəticələrinə əsasən, 2014-cü ildə ölkəmizə 2,2 milyon nəfər əcnəbi turist gəlmiş və onların turizm məqsədilə çəkdikləri xərclərin həcmi 1,3 milyard manat olmuşdur. Həmin il ərzində xarici turistlərin ölkəmizdə qalma müddəti 11 milyon tur-gün təşkil etmişdir. Xarici ölkələrə 3,3 milyon nəfər azərbaycanlı turist getmiş və onların turizm məqsədilə çəkdikləri xərclərin həcmi 1,9 milyard manata yaxın olmuşdur.
Daxili turizmə dair statistik məlumatların əldə edilməsi məqsədilə isə ev təsərrüfatlarında seçmə statistika müşahidələri aparılmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, daxili turizmin ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsiri gəlmə turizmlə müqayisədə daha yüksəkdir. 2013-cü ildə 17,4 milyon ölkədaxili turizm səfəri olmuşdur. Ölkə turistləri tərəfindən 88,4 milyon gecələmə keçirilmiş və turizm məqsədilə çəkilən xərclərin həcmi 1,9 milyard manata çatmışdır.
Ölkədə sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində əlverişli iqtisadi-hüquqi bazanın yaradılması turizm infrastrukturunun əsas elementlərindən olan mehmanxana sisteminin inkişafına da əsaslı təsir göstərmişdir. Son 10 il ərzində ölkədə fəaliyyət göstərən mehmanxanaların sayı 5,6 dəfə artaraq 535 vahid, onlarda yaşayış sahəsi 4,6 dəfə artaraq 522 min kvadratmetr, nömrələrin (otaqların) sayı 3,4 dəfə artaraq 17,4 min vahid, birdəfəlik tutum isə 3,7 dəfə artaraq 35,7 min yer olmuşdur.
Qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanın bir çox beynəlxalq səviyyəli tədbirlərə ev sahibliyi etməsi, qədim tarixi-mədəni abidələrə, zəngin mədəniyyətə, cəlbedici təbiətə malik olması, ölkədə beynəlxalq standartlara uyğun turizm infrastrukturunun yaradılması, müasir tələblərə cavab verən xidmətlərin göstərilməsi bu müəssisələrdə qalan turistlərin sayının artması ilə nəticələnir. Belə ki, 2003-cü ildə mehmanxanalarda 146,2 min nəfər turist gecələmişdirsə, 2014-cü ildə onların sayı 4,6 dəfə artaraq 672,3 min nəfərə çatmışdır. Mehmanxana xidmətlərindən istifadə edən əcnəbi turistlərin sayı 2003-cü ilin səviyyəsini 5,1 dəfə üstələyərək 392,8 min nəfər təşkil etmişdir.
Ölkə iqtisadiyyatında turizmin rolunun müəyyənləşdirilməsi məqsədilə hesablanmış makroiqtisadi göstəricilərə əsasən, 2014-cü ildə turizm sektorunda 2,4 milyard manata qədər əlavə dəyər yaranmışdir ki, bu da ÜDM-in 4,1 faizini təşkil etmişdir. Turizm sahəsinə qoyulmuş investisiyaların həcmi 2,2 milyard manat və ya ümumi investisiyaların 12,5 faizi həcmində olmuşdur. Turizm üçün xarakterik olan sahələrdə muzdla işləyənlərin sayı 42 min nəfərə çatmışdır.
Daxili turizmə dair statistik məlumatların əldə edilməsi məqsədilə “2013-2017-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında rəsmi statistikanın inkişafı Dövlət Proqramı”na əsasən, 2016-cı ildə ölkə daxilində turizm səfərləri ilə əlaqədar xərclər, gecələmələr, turistlərin səfərlərin məqsədi və yaş qrupları üzrə sayı, səfər edilən regionlar və s. haqqında məlumatların əldə edilməsi üçün ev təsərrüfatlarında seçmə statistika müşahidəsinin aparılması gözlənilir.
Azərbaycanda turizmin inkişafı və onun sabahı üçün daha böyük perspektivlərin olması ölkə statistikası qarşısında da mühüm vəzifələr qoyur. Gələcəkdə turizm statistikasının daha da təkmilləşdirilməsi məqsədilə satellit (köməkçi) hesablar sisteminin tətbiqi nəzərdə tutulmuşdur. Bu metodun köməyi ilə tərtib olunan cədvəllərdə məhsul (xidmət) növləri və ziyarətçi kateqoriyaları üzrə daxili turizm, gəlmə turizm, getmə turizm xərcləri, turizm sektorunda məşğulluq, yaradılmış əlavə dəyər, investisiyalar, əsas kapitalın istehlakı və s. haqqında məlumatların daha ətraflı əks olunması müvafiq statistik göstəricilərin beynəlxalq müqayisəliliyinin təmin edilməsinə və turizm sektorunda mövcud vəziyyətin ətraflı təhlil olunmasına imkan verəcək.
Aida İBRAHİMOVA,
Azərbaycan Respublikası
Dövlət Statistika Komitəsi
ticarət və turizm statistikası
şöbəsinin müdiri
Xalq qəzeti.- 2015.- 20
oktyabr.- S.5.