“Əsrin müqaviləsi”nin təntənəsi

Bakıdan İstanbula uçan Türk Hava Yollarına məxsus təyyarədə yerimi tutduqdan sonra elektron ünvanıma “SOCAR Türkey Enerji A.S.”nin (“SOCAR – Türkiyə”) Protokol və sənədlərlə iş şöbəsinin müdiri Mikayıl Yusifovun imzası ilə göndərilmiş səfərimizlə bağlı məlumatı bir daha nəzərdən keçirdim. On altı nəfərdən ibarət olan Azərbaycan media nümayəndələrinin qardaş ölkəyə bu səfərindən əsas məqsəd SOCAR-ın Türkiyəyə investisiya yatırımlarının nəticələri ilə yerində tanış olmaq, daha doğrusu, görülən və görüləcək işlər barədə “SOCAR – Türkiyə” rəhbərlərindən məlumat almaq idi.

Bununla belə, şirkət rəhbərliyi Türkiyənin, sözün həqiqi mənasında, cənnətməkan bir guşəsinə gedəcəyimizi nəzərə alaraq, səfərin yaddaqalan olması üçün çox maraqlı bir proqram tərtib etmiş, ən xırda detallar belə diqqətdən yayınmamışdı. Dörd gün ərzində İzmirdə havanın 33-36 dərəcə isti olacağı barədə məlumat verilmiş, Petkim yarımadasında inşa olunmuş zavodlarla, hazırda tikintisi gedən obyektlərlə tanışlıq məqsədilə gəzəcəyimizi nəzərə alaraq bizə münasib ayaqqabı, habelə əsrarəngiz Çeşmə qəsəbəsindən gəmi ilə dəniz səyahətinə çıxacağımızı və Egey sularında çimmək üçün çimərlik paltarı götürmək tövsiyə olunmuşdu...

Şübhəsiz, əsas məqsəd, qeyd etdiyim kimi, Azərbaycanın sənaye nəhəngi olan, aparıcı beynəlxalq reytinq agentliklərinin dəyərləndirməsinə görə, 2000-ci ildən dünyanın ən iri 50 şirkəti sırasında yer alan SOCAR-ın (ARDNŞ) Türkiyə iqtisadiyyatına qoyduğu çox böyük həcmdə sərmayələr nəticəsində görülən möhtəşəm işlərlə tanış olmaq idi. Ona görə də mövzu ilə bağlı müxtəlif vaxtlarda bloknotumda apardığım qeydlərə yolboyu nəzər salaraq yaddaşımı təzələməyə çalışdım.

... Azərbaycanın gözəl təbiətini, zəngin yeraltı və yerüstü sərvətlərini Allah-təala xalqımıza ərməğan verib. Lakin, necə deyərlər, ad bizim olub, dad özgənin. Bu sərvətlər tarix boyu – daha dəqiq desək, müstəqillik dövrünə qədər özümüzə yox, yadellilərə nəsib olub. Bütün sərvətlərimizi, o cümlədən neftimizi, qazımızı talan edib aparıblar, bizə qalan bol əziyyət, neft mədənlərinin yerləşdiyi neft, qır və mazut göllərinə çevrilərək, yararsız hala düşmüş ərazilər olub. Azərbaycan neftinə, qazına və digər sərvətlərinə barbar münasibət Çar Rusiyası dövründə də belə olub, sovet dönəmində də...

Bununla belə, Azərbaycan dünyada neft və qaz sənayesinin beşiyi kimi tanınır. Odlar Yurdu bu haqqı qazanmaq üçün neçə “ilk”lərə imza atmışdır. Məsələn, dünyada ilk neft quyusu 1848-ci ildə Bakıda qazılıb. Dənizin dibindən neft çıxarılmasına ilk dəfə Azərbaycan neftçiləri – 1949-cu ildə Xəzərin Neft daşları hissəsində nail olmuşlar. Bu gün dünyanın ən nəhəng neft terminalı Səngəcal terminalı hesab olunur.

Yeri gəlmişkən, burada bir məsələyə də aydınlıq gətirmək istərdim. Azərbaycanın bir əsrdən artıq Çar Rusiyasının və təqribən 70 il Sovet Rusiyasının əsarətində olması dünyanı ondan, onu da dünyadan təcrid etmişdi. Azərbaycanın bütün sahələrdə qazandığı uğurlar da ya gizli saxlanılır, ya da imperiyanın adına yazılırdı. Neft-qaz sahəsində qazandığımız nailiyyətlər də həmçinin. Ötən il Bakıda keçirilən “Əsrin müqaviləsi”nin 20 illiyinə və “Cənub” qaz dəhlizinin təməlinin qoyulmasına həsr olunmuş təntənəli mərasimdə bp şirkətinin baş icraçı direktoru Robert Dadli bu barədə danışarkən bunları demişdi: “Bu il mənim dünyanın enerji sənayesini təmsil edən çoxsaylı insanların qarşısında çıxış etmək imkanım oldu. Mən həmin çıxışımda bildirdim ki, əksər insanlar müasir neft sənayesinin başlanğıcını 1859-cu ildə Pensilvaniyada qazılmış neft quyusu ilə əlaqələndirirlər. Lakin qeyd etdim ki, neft quyusu ilk dəfə 1848-ci ildə Azərbaycanda qazılıb. Odlar yurdu Azərbaycan, həqiqətən də, neft və qaz sənayesinin beşiyidir və 1994-cü ildə ölkə həmin sənayenin yenidən dirçəlişinin şahidi oldu. Həmin vaxt imzalanan kontrakt haqlı olaraq “Əsrin müqaviləsi” adlandırıldı. Altı müxtəlif ölkədən olan 11 şirkət ARDNŞ ilə bir araya gələrək ölkənin enerji sektorunda çıxdığı uzaq yolda yeni mərhələnin başlanğıcını qoydu. Bu yolda Azərbaycanın təbii ehtiyatlarının Bakı-Tbilisi-Ceyhan vasitəsilə beynəlxalq bazarlara nəqli mümkün oldu. Bakıdan başlanan bu kəmər Gürcüstan ərazisindən keçərək Ceyhana qədər uzanır və Bosfor vasitəsilə 1 milyon barel neftin nəql edilməsi zərurətini aradan qaldırır. Dünyanın başqa yerində bu məsafə Hyustondan Çikaqoyadək və ya Londondan Madridədək olan məsafə qədərdir. Bu proqram çərçivəsində 2,5 milyard barel neft hasil olunub və təxminən 30 milyard dollar dəyərində sərmayə yatırılıb”.

Əslində, bu fikir dövlət başçımız cənab İlham Əliyevin çıxışında daha geniş və ətraflı şəkildə səslənmişdi. Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi, cəsarəti və müdrikliyi sayəsində ərsəyə gəlmiş “Əsrin müqaviləsi”nin əhəmiyyətindən bəhs edərkən Azərbaycan Prezidenti xüsusi olaraq vurğulamışdı ki, məhz bundan sonra ölkənin inkişafı üçün yeni imkanlar yaranmış, respublikaya böyük həcmdə investisiyalar qoyulmuş, Xəzər dənizində tarixdə ilk dəfə olaraq beynəlxalq əməkdaşlıq prosesi başlanmışdır. Azərbaycan öz zəngin neft resurslarını dünya bazarlarına çıxarmaq üçün imkan əldə etmişdir. Azərbaycan Prezidenti demişdir: “Ölkəmizin ümumi iqtisadi və siyasi inkişafı məhz ”Əsrin kontraktı"ndan başlamışdır. Yeni neft strategiyamız 20 ildir ki, icra edilir. Ölkəmiz üçün böyük fayda gətiribdir. Bu illər ərzində Azərbaycan öz imkanlarını ardıcıl şəkildə genişləndirmişdir. İlk dəfə olaraq o illərdə Xəzər dənizini Qara dənizlə və Aralıq dənizi ilə neft kəmərləri birləşdirdi. Bu da tarixi nailiyyətdir".

Dövlət başçısı müstəqil Azərbaycan Respublikası sənayesinin inkişafının dönüş nöqtəsi olan 1994-cü il sentyabrın 20-dən — yəni ulu öndər Heydər Əliyevin titanik əməyi sayəsində tarixə “Əsrin müqaviləsi” kimi düşmüş “Hasilatın pay bölgüsü” sazişinin imzalanmasından sonra bu sahədə baş vermiş önəmli hadisələri qeyd etmşidir:

– 1995-cı ildə “Şahdəniz” qazına dair sazişin bağlanması. Əlavə etmişdir ki, dünyanın ən böyük qaz yataqlarından olan “Şahdəniz”də qaz ehtiyatları bir trilyon kubmetrdən çoxdur. Ümumilikdə isə Azərbaycanın təsdiq edilmiş qaz ehtiyatları 2,5 trilyon kubmetr, proqnozlaşdırılan ehtiyatlarımız isə təqribən 4-5 trilyon kubmetr səviyyəsindədir;

– 1999-cu ildə Bakı – Supsa neft kəmərinin çəkilməsi;

– 2003-cü ildə Bakı – Tbilisi – Ceyhan neft kəmərinin təməlinin qoyulması;

– 2007-ci ildən Bakı – Tbilisi – Ərzurum kəmərinin tikintisi;

– 2012-ci ildə Türkiyə və Azərbaycan siyasi rəhbərliyi arasında TANAP layihəsi – Trans-Anadolu kəmərinin tikintisi barədə razılığın əldə olunması;

– 2013-cü ildə TAP layihəsi – Trans-Adriatik kəmərinin əsas ixrac marşrutu kimi seçilməsi...

Bütün bu tarixi hadisələrdən sonra “Cənub” qaz dəhlizinin konturları görünməyə başladı və nəhayət, keçən il kəmərin tikintisinin təməlinin qoyulması ilə bu nəhəng layihənin reallaşdırılmasına başlanıldı.

Onu da deyək ki, 2013-cü il dekabrın 17-də ARDNŞ ilə bp şirkəti arasında “Şahdəniz” layihəsinin ikinci mərhələsi üzrə yekun investisiya sazişinin imzalanma mərasimində çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev “Şahdə- niz – 2”, TANAP və TAP layihələrinin dünyanın ən iri layihələrindən olduğunu söyləyərək, bu müqaviləni ”XXI əsrin müqaviləsi" adlandırmışdı. Məhz bu müqavilə Azərbaycanla Türkiyə arasında mövcud olan enerji siyasətini daha da dərinləşdirərək, əməkdaşlığın yeni mərhələsinin əsasını qoymuşdur...

“SOCAR – Türkiyə” şirkətinin baş icraçı direktoru Kənar Yavuz İstanbul şəhərindəki “Polat Renaissance” otelinin iclas salonunda bizimlə görüşərkən diqqəti ulu öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu Azərbaycan neft strategiyasının təntənəsi hesab ediləcək digər bir hadisəyə – ARDNŞ-in (SOCAR) 2008-ci ildə Türkiyənin ilk və yeganə neft-kimya müəssisəsi olan və 1965-ci ildən fəaliyyət göstərən “Petkim – Petrokimya Holdinq”in (Petkim) özəlləşdirilməsi ilə qardaş ölkədə fəaliyyətinə başlaması faktına yönəltdi. SOCAR Türkiyənin “TURKAS” şirkəti ilə birgə Petkimin səhminin alaraq “SOCAR — Turkey Enerji A.Ş.”-ni yaratmışdır.

Hazırda “SOCAR – Turkiyə” neft emalı, neft-kimya, energetika, logistika və daşıma inteqrasiyasına əsaslanan sahələrdə bir-birini dəstəkləyən bir enerji şirkətidir. Müştərək şirkətin 87 faizlik hissəsi SOCAR-a məxsusdur.

K.Yavuz əlavə etdi ki, bu il avqustun 14-dən etibarən dünyanın qabaqcıl investisiya banklarından olan “Goldman Sachs” “SOCAR Turkey Enerji A.Ş.”nin 13 faizlik hissəsinə ortaq oldu. “SOCAR

– Türkiyə” 2021-ci ildə bu 13 faizlik hissəni “Goldman Sachs”ın liderlik edəcəyi bir konsorsium ilə birjada satışa çıxarmağı planlaşdırır.

Direktor əlavə etdi ki, “SOCAR – Turkiyə” 2018-ci ildə Türkiyənin ən böyük ikinci, 2023-ci ildə isə ən böyük sənaye şirkəti olmağı qarşıya məqsəd qoyub. O, həmçinin bildirdi ki, 2008-2018-ci illər ərzində Türkiyə üçün böyük əhəmiyyətli infrastruktur layihəsi olan Trans-Anadolu qaz boru kəməri – TANAP layihəsi də daxil olmaqla SOCAR-ın qardaş ölkəyə qoyduğu investisiyaların məbləği 20 milyard dolları keçəcək. “Value-Site” layihəsi çərçivəsində “SOCAR – Turkiyə”nin bu vaxtadək Petkim yarımadasına qoyduğu investisiyaların həcmi 10 milyard dolları ötüb. Hazırda “SOCAR – Turkiyə” Türkiyənin ən böyük xarici investorudur və SOCAR-ın qardaş ölkədəki investisiya portfeli 20 milyard dollar həcmindədir.

(ardı var)

Qüdrət PİRİYEV,

Xalq qəzeti.-2015.-3 sentyabr.-S.5.