Azərbaycan-Fransa humanitar

əlaqələrinin əsas istiqamətləri

Tarixi mədəni əsaslar

Millətlərarası mədəni-humanitar əlaqələr həmin millətlərin bir-birinə yaxınlaşmasına səbəb olmuş, qarşılıqlı anlaşmanın və mədəniyyətlərarası ünsiyyətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Üç yüz ildən çox tarixə malik olan Azərbaycan - Fransa mədəni əlaqələri hər iki xalqın bir-birini daha yaxından tanımasına və yaxınlaşmasına imkan yaratmışdır.

Tarixən Şərqlə Qərb arasında “qızıl körpü” rolunu oynaması Azərbaycanı dünyada mədəni miras baxımından ən dəyərli ölkələrdən biri olaraq tanıtmışdır. Bu isə beynəlxalq mədəni əlaqələrin yaranmasında və genişlənməsində əhəmiyyətli təsirə malikdir. Mütərəqqi düşüncəli ziyalılarımız daim Azərbaycan mədəniyyətini dünyaya tanıtmaq sahəsində geniş təbliğat işləri həyata keçirmişlər.

Azərbaycan mədəniyyəti tarixin bütün dönəmlərində dünya sivilizasiyasının qabaqcıl dövlətlərinin, o cümlədən Qərbin mədəniyyət beşiyi hesab olunan Fransanın diqqət mərkəzində olmuşdur. Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sinin hələ XIV əsrə aid (1362-1366) xəttat əlyazması Parisdə milli xalq kitabxanasında saxlanılır. “Xəmsə”ni ilk dəfə fransız dilinə nizamişünas alim Klerambol tərcümə etmişdir (1741). “Avesta”nın ilk tərcüməçisi fransız alimi Anketil de Perron idi (1771). Onun tərcüməsi ədəbiyyat sahəsində böyük əks-səda doğurmuş, Fransa – Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin əsasının qoyulmasında müstəsna rol oynamışdır. “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” komediyası Fransaya, fransız ədəbiyyatına, Fransa inqilabına dərin hörmətin təcəssümüdür. M.F.Axundzadənin 1874-1878-ci illərdə Brüssel Universitetində oxuyan oğlu Rəşid Axundov fransız dilini gözəl bildiyindən atasının məsləhəti ilə “Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah” əsərini fransız dilinə, “Balaca Parislinin həyatı” əsərini isə Azərbaycan dilinə tərcümə edir. Məmməd Arif yazırdı: “Fransız tədqiqatçıları M.F.Axundzadəni rus xalqının Qoqolu, Fransanın Molyeri adlandırır, hətta, fəlsəfi fikirlərinə görə onu dahi fransız filosofu Volterlə müqayisə edirlər.”

Hələ XIX əsrin sonları—XX əsrin əvvəllərində Avropada təhsil alan Azərbaycan gəncləri, ziyalıları Fransa mədəniyyəti, incəsənəti ilə dərindən maraqlanırdılar. Avropanın mədəni nailiyyəti kimi bu dəyərlərin Azərbaycan mədəniyyətinə inteqrasiyası üçün çalışırdılar. Fransanın mədəniyyət və incəsənət tarixinin qabaqcıl ziyalıları da Azərbaycan mədəniyyətinə biganə qalmamış, Azərbaycanın tarixi ənənələri, təbiəti, incəsənəti, dəyərli mütəfəkkirlərinin əsərləri ilə tanış olmuşlar.

Dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə mühüm töhfələr vermiş, həm də səyyah kimi tanınmış məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın Azərbaycan haqqında xoş xatirələri böyük maraqla qarşılanır. Azərbaycan, onun təbiəti və insanları yazıçının ürəyində dərin izlər qoymuş, yazıçı “Nə olaydı, mənə bir də o yerlərə getmək qismət olaydı!” — demişdir. “Qafqaza səyahət” kitabında xalqımızın təbii sərvətləri, tarixi abidələri haqqında maraqlı məlumatlar verən yazıçı, eyni zamanda, azərbaycanlıların həssas, mehriban, zəkalı, qayğıkeş, qonaqpərvər, sözübütöv, mərd, işgüzar, yaraşıqlı, gözəl olduqlarından xüsusi bəhs edir. Dümanın Azərbaycan haqqında müsbət fikirlərinin formalaşmasında Xan qızı Natəvanın rolu danılmazdır. Dümaya görə, “elə xalqların adamları var ki, öz əli ilə imza qoyduğu, möhür vurduğu sənəddən belə boyun qaçırır. Azərbaycanlılarda isə kişi sözü var. Onlarla bir şey barədə sövdələşəndə sənəd, imza, möhür tələb etmək lazım deyil. Azərbaycanlılar verdiyi sözdən heç vaxt dönməz”. Azərbaycan dilinin əhəmiyyətindən söz açdıqda isə o demişdir: “Avropada fransız dili necə əhəmiyyətlidirsə, Qafqazda da Azərbaycan dili o cür əhəmiyyətlidir”.

Dünya şöhrətli digər bir fransız yazıçısı Jül Vernin “Klodius Bombarnak” kitabında müəllif qəhrəmanın dili ilə Azərbaycanın təbii mənzərəsinə heyran qaldığını, aşiq olduğunu söyləmişdir.

Azərbaycan – Fransa mədəni əlaqələrinin təşəkkülündə M.Şahtaxtinski, C.Hacıbəyov və Ə.Topçubaşovun xidmətləri xüsusi qeyd edilməlidir. Təhsilini Fransada alan M.Şahtaxtinski, C. Hacıbəyov Azərbaycan tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı kitablarını məhz fransız dilində çap etdirmişlər. 1911-ci ildə “Kaspi” qəzetində “Azərbaycan günləri” adlı məqaləsini dərc etdirən C.Hacıbəyov sonradan onu ayrıca kitab şəklində fransız dilində Parisdə nəşr etdirmişdir.

1918 -ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması ilə Azərbaycan – Fransa münasibətləri rəsmi status qazandı. Azərbaycan nümayəndə heyətinin Fransaya ilk səfəri 1919-cu ildə Paris şəhərində keçirilən Paris Sülh Konfransı zamanı baş tutdu. Paris Sülh Konfransında əldə edilən diplomatik uğurun nəticəsi olaraq 1920-ci ilin əvvəllərində Bakıda Fransanın nümayəndəliyi açıldı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin maliyyə yardımı ilə 100 nəfərə yaxın tələbə Avropa ölkələrinə təhsil almağa göndərildi ki,onlardan 42 nəfəri Fransanın müxtəlif şəhərlərində təhsil almışdır.

AXC-nin süqutu nəticəsində mühacirlərin çox hissəsinin Fransaya üz tutması Azərbaycan-Fransa mədəni əlaqələrinin inkişafına təsirsiz ötüşməmişdir. Fransada mühacirətdə olan azərbaycanlılar mədəni əlaqələrin inkişaf etməsinə ciddi təşəbbüskarlıqla yanaşaraq, ölkədə Azərbaycan mədəniyyətini tanıtmağa səy göstərirdilər. 1925-ci ildə Parisdə fransız dilində “Arşın mal alan” komediyası tamaşaya qoyuldu. Komediyanı fransız dilinə Ceyhun Hacıbəyli tərcümə etmişdi. Parisdə “Azərbaycan” adlı jurnalın nəşr edilməsi də mühüm mədəni hadisələrdən biri idi. Jurnal “Müsavat” Partiyasının nəşri kimi 1926-cı ilin oktyabrından çapa başlamışdı.

1925-ci ilin 4 iyununda Parisdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin səyi nəticəsində şəhərin Femia Teatrı səhnəsində də fransız dilində “Arşın mal alan” komediyası təkrar tamaşaya qoyuldu. Parisdə İren xanım kimi tanınan Ümmül Banunun Fransa – Azərbaycan mədəni əlaqələrinin formalaşmasında xüsusi rolu olmuşdur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin ticarət naziri Mirzə Əsədullayevin qızı Ümmül Banu hələ 19 yaşında ikən (1924-cü ildə) Fransaya getmişdi. Fransızca yazan müəllif xalqı, doğma mədəniyyəti haqqında avropalıları məlumatlandırırdı. Onun “Qafqaz günləri”, “Yad Fransa”, “Paris günləri” əsərləri fransızlara çox yaxşı məlumdur. Lakin Sovet hakimiyyətinin kapitalist dövlətlərlə “çərçivələnmiş siyasəti” Fransa ilə mədəni əməkdaşlıqda da özünü bariz şəkildə göstərirdi. Sovet hakimiyyətinin ilk çağlarında Azərbaycan - Fransa mədəni əlaqələri sahəsində yazıçılarla görüş, mübadilə formalarına daha çox üstünlük verilirdi.

Məşhur fransız yazıçısı Anri Barbüsün 1927-ci ildə Azərbaycana gəlişi Azərbaycan – Fransa mədəni əlaqələrinin yeni kontekstdən inkişafında mühüm rol oynadı. Bakı haqqında təəssüratlarını görkəmli yazıçı özünün “Neft ölkəsində” adlı məqaləsində bu şəkildə ifadə etmişdir: “Əgər məndən sovet hakimiyyətinin həyata keçirtdiyi, yaratdığı ən təəccüblü, heyranedici işləri haqda soruşsalar, onda mən belə cavab verərdim: Bakıya baxın!”.

Fransanın ictimai xadimi Andre Malro da Fransanın mədəniyyət işləri üzrə dövlət naziri kimi Azərbaycan – Fransa arasında mədəni əməkdaşlığın hökumətlərarası və dövlətlərarası səviyyədə inkişafına mühüm töhfələr vermişdi.

Əhmədiyyə Cəbrayılov, Mirzəxan Məmmədov, Hüseyn Rza Məmmədov və bunlardan başqa 30-a yaxın həmyerlimizlə fransız əsgərləri arasındakı hərbi işgüzar münasibətlər II Dünya müharibəsindən sonra hər iki ölkənin siyasi, iqtisadi, eləcə də mədəni əlaqələrinin davam etdirilməsinə çox böyük təsir göstərmişdir. II Dünya müharibəsindən sonra Fransada Azərbaycan, onun qədim mədəniyyətinin öyrənilməsinə maraq gücləndi. Elə bu illər Fransanın “Vedi Kartlisa” adlı jurnalında Azərbaycan ensiklopediyasının nəşri haqqında məlumat yayımlanmışdı.

Tarixi faktlar Azərbaycan – Fransa mədəni əlaqə elementlərinin qədim olduğunu sübut etsə də, bu əlaqələrin dinamik inkişafı yeni tarixi dövrdə baş tutmuşdur. Fransa Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan dövlətlərdəndir (31 dekabr 1991-ci il) və öz səfirliyini Bakıda 1992-ci ildə açmışdır. İkitərəfli əlaqələr çoxsaylı səfərlərlə zəngindir. Ulu öndər Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev dövlət başçısı kimi ilk səfərlərindən birini məhz Parisə etmişlər. Azərbaycan Fransanın Cənubi Qafqazda əsas ticarət tərəfdaşıdır. Fransa ilə ticarət dövriyyəmiz iki milyard dollara yaxınlaşır. Azərbaycanın ilk milli telekommunikasiya peykinin orbitə buraxılması Fransa ilə Azərbaycan arasında kosmik əməkdaşlığın da yaranmasına təkan vermişdir. “Azerspace-1” peyki Fransanın Arianespace şirkəti tərəfindən Fransız Qvianasında yerləşən Kuru Kosmodromundan Ariane-5 raketdaşıyıcısı ilə orbitə çıxarılmışdır.

Heydər Əliyev Fondunun

Azərbaycan – Fransa mədəni-humanitar

əməkdaşlığına töhfəsi

Son illər Fransa ilə Azərbaycan arasında mədəni-humanitar əlaqələr yeni səviyyəyə yüksəlib. Bu əlaqələrin inkişafında Azərbaycanın tərəqqisi, mədəniyyətinin inkişafı və tarixinin tanıdılması istiqamətində misilsiz fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev Fondunun rolu danılmazdır. Məhz yarandığı andan etibarən fondun məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan həqiqətləri bu gün dünya ölkələrində yayımlanır. Ölkəmizin siyasi, ictimai, mədəni mənzərəsi yüksək səviyyədə təbliğ edilir. Fondun “Gerçək Azərbaycan tarixi Azərbaycan dünyəvi Azərbaycan” prinsipial təməllərinə əsaslanmaqla reallaşdırdığı müxtəlif səpkili fəaliyyət qarşıya qoyulan missiyanın uğurlu tətbiqi və təsdiqi göstəricisidir.

Bu gün Fransanın ali məktəblərində yüzlərlə azərbaycanlı tələbə təhsil alır. Bir çox Fransa universitetində Azərbaycan dili və tarixi tədris olunur. Eyni zamanda, Azərbaycanın paytaxtı Bakıda fransız liseyi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan dövləti Luvr muzeyində İslam İncəsənəti Departamentinin yaradılmasında iştirak etmişdir. Heydər Əliyev Fondu Luvr, Versal Sarayı, Strasburq Kafedral Kilsəsi və digər bir çox tarixi abidələrin bərpasında xüsusi rol oynamışdır.

Fondun Azərbaycan mədəniyyətinin Fransada tanınmasına, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliğinə həsr etdiyi silsilə tədbirlər olduqca əhəmiyyətlidir. Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Fransanın paytaxtında və iyirmidən çox şəhərində Qafqazın mirvarisi olan Azərbaycanın mədəniyyətini təmsil edən sərgilər, konsertlər və digər tədbirlər keçirilib. Parisdə dahi Azərbaycan şairləri Nizami Gəncəvi və Məhsəti Gəncəvinin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş elmi konfranslar keçirilib. Miluz şəhərinin Yuxarı Alzas Universitetinin filologiya fakültəsinin konfrans zalı Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə tamamilə yenidən qurulub və zala Məhsəti Gəncəvinin adı verilib.

Fond tərəfindən Fransanın müxtəlif bölgələrində mədəniyyətimizi tanıdan Azərbaycan günləri keçirilməkdədir. Bu layihə çox böyük uğurla Reyms və Şampan şəhərlərində başlayıb və hər il də ənənəvi şəkildə davam edir. 2012-ci ildə Parisdə Azərbaycanın ilk mədəniyyət mərkəzinin binası istifadəyə verildi. Belə bir mərkəzin ilk dəfə məhz Parisdə açılması təsadüfi seçilməmişdi . Çünki Paris təkcə Fransanın yox, demək olar, bütün dünyanın mədəniyyət paytaxtıdır. Parisin mərkəzində - Eyfel qülləsinin yaxınlığında yaradılan Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi ölkəmizin dünya mədəniyyətinin paytaxtında təbliğ olunması istiqamətində atılan ən mühüm addımlardan biridir. Xüsusi əhəmiyyəti ilə seçilən bu mərkəz mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoq nöqtəsi kimi seçilən Azərbaycanın ən yüksək səviyyədə tanıdılmasına xidmət edir. Ölkəmizin qədim və zəngin tarixinə, mədəniyyətinə dair eksponatların bir məkanda təqdim edildiyi mərkəz Azərbaycan mədəniyyətinin tanıdılması baxımından fəaliyyətin rəsmiləşdirilməsinə də böyük imkanlar açır.

Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə artıq 3 ildir ki, keçirilən Azərbaycan Mədəniyyət Günləri çərçivəsində hər il dünyanın ən seçilən festivallarının təşkilatçısı olan, yüz minlərlə turistin ziyarət etdiyi Kann şəhəri tarixi zəngin mədəniyyətimizin nümayişinə ev sahibliyi edir. Özündə antik və müasir dövrün sintezini yaşadan Azərbaycan incəsənəti fransızlara təqdim olunur. Bu tədbir dünya mədəni irsinə əvəzedilməz töhfələr vermiş Azərbaycan mədəniyyətinin tanıdılması və təbliği baxımından əhəmiyyətli rol oynayır.

Dünya mədəni irsinin ayrılmaz tərkib hissəsi olan Azərbaycan muğamı və klassik musiqilərimiz daim Fransa musiqisevərlərinin diqqət mərkəzində olmuşdur. 1999-cu ildə Fransada keçirilən Beynəlxalq festivalda Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin (bədii rəhbər və dirijor, Xalq artisti R.Abdullayev) ifasında Ü.Hacıbəyli, Q.Qarayev və F.Əmirovun əsərləri uğurla ifa edilmişdir. Fransanın İl-de Frans regionu tərəfindən 1976-cı ildən etibarən keçirilən məşhur mahnı festivalı ənənəvi xarakter daşıyır. 2013-cü il sentyabrın 7-dən oktyabrın 13-dək davam edən festivalda muğamlarımızın və xalq mahnılarımızın Alim Qasımov və Fərqanə Qasımovanın ifasında tamaşaçılar tərəfindən həvəslə dinlənilməsi mədəniyyətimizin Fransada kifayət qədər tanınmasının, muğama olan rəğbətin göstəricisidir.

Hər il Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Fransanın ayrı-ayrı şəhərlərində təşkil olunan Azərbaycanın klassik musiqi gecələri də böyük marağa səbəb olur. Ölkəmiz barədə kifayət qədər, yaxud düzgün informasiyaya malik olmayan hər bir Fransa vətəndaşı klassik musiqimizi dinlədikdən sonra Azərbaycan mədəniyyəti barədə tamamilə yeni və zəngin təəssüratlara sahib olur.

Son illər ərzində Azərbaycanın və Fransanın 12 şəhəri arasında əməkdaşlıq və dostluq haqqında saziş imzalanıb. Belə əlaqələr ölkələrimizi, xalqlarımızı daha yaxşı tanımağa imkan yaradır, iqtisadi və humanitar sahələrdə əlaqələrin inkişafı üçün yeni imkanlar açır.

Artıq ənənə halını almış Fransa – Azərbaycan biznes forumu, 2015-ci ilin noyabrında Gəncə şəhərində keçiriləcək Fransa – Azərbaycan Regionlararası Əməkdaşlıq Forumunun birinci iclası da ölkələrimiz arasında olan əməkdaşlığın inkişafına güclü təkan verəcək.

2011-ci ildə keçmiş Fransa Prezidenti Nikola Sarkozinin ölkəmizə rəsmi səfəri çərçivəsində Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın Fransa Respublikasının “Şərəf Legionunun Zabiti” dövlət ordeni ilə təltif olunması, bütövlükdə, Azərbaycan – Fransa humanitar mədəni əlaqələrinin qiymətləndirilməsi idi. 2015-ci il sentyabrın 3-də Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva Yelisey Sarayında Fransa Prezidenti Fransua Ollandla görüşü ölkələrimiz arasında ikitərəfli əlaqələrin uğurlu inkişafının göstəricisidir.

Fransada fəaliyyət göstərən Ərəb Mədəni İrs Mərkəzi və Misirin “Nefertiti media productions” şirkətinin birgə keçirdiyi sorğunun nəticəsinə görə, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyeva 2014-cü ilin “Ən nüfuzlu qadını” adına layiq görülmüşdü. Bu, əslində, Heydər Əliyev Fondunun, ümumilikdə isə Azərbaycanın yeritdiyi humanitar-mədəni siyasətin qiymətləndirilməsidir.

Azərbaycan bütün dini etiqadları və etnik azlıqları təşviq etməklə dinlərarası, millətlərarası dialoqun kəsişdiyi bir məkan kimi öz varlığını təsdiqləmişdir. Azərbaycan daim müxtəlif din və millətlərin qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşadığı bir dövlət modelini sərgiləmişdir. Hər bir tarixi situasiyada Azərbaycan dünyaya tolerantlıq üzərində qurulmuş siyasi portretini nümayiş etdirə bilmişdir. Azərbaycanda bütün dinlərə mənsub insanların sərbəst şəkildə öz inanclarına etiqad etməsinə, bütün millətlərin nümayəndələrinin ölkənin bərabərhüquqlu vətəndaşı qismində hüquq əldə etməsinə lazımi şərait yaradılmışdır. 2005-ci ildə Heydər Əliyev Fondu Strasburq Kafedral Kilsəsinin bərpasına maliyyə yardımı göstərib. Fond Fransanın müxtəlif regionlarında qədim kilsələrin bərpasında iştirak edir. Aşağı Normandiya regionunda 20-yə yaxın katolik kilsəsinin bərpasına fond öz dəstəyini göstərib. Bütün bunlar sülh, dözümlülük, humanizm dəyərlərinin təbliği və təşviqinə, xalqlararası və dinlərarası əlaqələrin möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Təsadüfi deyildir ki, bu gün Azərbaycanın adı dünyanın ən tolerant ölkələri sırasında çəkilir, dözümlülük məkanı olaraq xarakterizə olunur. 2015-ci il 4 sentyabr tarixində dünya şöhrətli fotoqraf Reza Deqatinin “Azərbaycan tolerantlıq ölkəsi” adlı fotosərgisi, 8 sentyabr tarixində təşkil olunan Parisdə “Dini tolerantlıq: Azərbaycanda birgə yaşamaq mədəniyyəti” mövzusunda konfrans bu sadalananların əyani şəkildə göstərilməsinə imkan yaratdı.

Milyonlarla ziyarətçisi olan Luvr muzeyinin qarşısındakı məşhur “Pale Royal” meydanında “Azərbaycan şəhərciyi”nin təşkili həm Paris sakinləri, həm də bu şəhərə gələn turistlərin ölkəmiz haqqında dolğun məlumat ala bilməsinə imkan yaradır. Şəhərciyin təşkilində əsas məqsəd də Azərbaycanın xaricdə daha yaxşı tanıdılmasını, Fransada və onun paytaxtında bununla bağlı təbliğat xarakterli tədbirlərin davamlılığını təmin etməkdir.

Azərbaycan – Fransa münasibətlərinin inkişafında parlamentlərarası əlaqələrin də mühüm rolu vardır. Fransada bu il yanvarın 22-də Fransa və Azərbaycan mədəniyyət mərkəzlərinin yaradılması və fəaliyyətinin şərtləri haqqında hökumətlərarası müqavilənin ratifikasiyası məhz parlamentlərarası dostluq qrupunun fəaliyyətinin nəticəsidir. Müqavilə ikitərəfli mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsini daha da sürətləndirəcək. Hər iki dövlətin mədəniyyət mərkəzləri səfirliklərin tabeliyində fəaliyyət göstərəcək və hüquqi statusa malik olacaqlar.

Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə Heydər Əliyev Fondu tərəfindən bir sıra genişmiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsi milli mədəniyyətimizin inkişafını intensivləşdirərək mənəvi irsimizin mühafizəsinə, Azərbaycan mədəniyyətinin özünəxas unikallığının qorunmasına və bütün dünyada tanınmasına töhfə verir. Xüsusilə, erməni lobbisinin üstünlük təşkil etdiyi, antiazərbaycan təbliğatının güclü olduğu Fransada belə mötəbər tədbirlərin həyata keçirilməsi Azərbaycanın real və qərəzsiz tanıdılmasına imkan yaradır. Çünki ən yaxşı təsir vasitəsi məhz mədəni təbliğdir.

Heç bir sərhəd və çərçivəyə sığmayan mədəniyyət müxtəlif əqidəli və irqli insanları bir yerə toplayan ən yaxşı ünsiyyət vasitəsidir. Ölkəmizin zəngin mədəniyyəti və incəsənəti Azərbaycanın dünyada layiqincə tanınmasına imkan yaradır.

Nailə MƏMMƏDOVA,

“Azerbaijan Realities”

analitik layihə qrupunun üzvü

Xalq qəzeti.- 2015.- 29 sentyabr.- S.3.