Artan güc və qüdrətimiz Qarabağda Qələbəmizi yaxınlaşdırır

Füzuli və Cəbrayılın işğalından 25 il keçir

Təqvimdə hər dəfə kədər və hüznlə yad edilən, eyni zamanda, qeyrətə səsləyən, qələbəyə yönləndirən daha bir ildönümü – 23 avqust Füzuli və Cəbrayıl rayonunun işğalı günü gəlib çatdı. 25 il əvvəl, Ağdamın ələ keçirilməsindən bir ay sonra o dövrdə Azərbaycanda yaranmış kəskin hərbi-siyasi qarşıdurmadan istifadə edən Ermənistan onu ölkəmizə qarşı qanlı təzyiq alətinə çevirən beynəlxalq dairələrin himayəsi ilə Füzuli və Cəbrayıl rayonlarını da işğal etdi.

* * *

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası Ermənistan silahlı qüvvələrinin müstəqilliyini yenicə qazanmış və dünya birliyinə tamhüquqlu üzv qəbul edilmiş Azərbaycanın daha bir bölgəsinin hərbi yolla ələ keçirilməsini dərhal işğal faktı kimi qiymətləndirsə də, tutulmuş ərazinin qeyd-şərtsiz azad edilməsini birmənalı olaraq tələb etsə də dünyada sülh və ədalətə sarsıdıcı zərbələr vuran ikili standartlar səbəbindən digər bölgələrimiz kimi, Füzuli də 25 ildir ki, düşmən tapdağında qalıb. Bu rayonun itirilməsi də birbaşa Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin hədəfi olsa da, digər bölgələrimiz kimi, onun da asanlıqla ələ verilməsi daxildəki məsuliyyətsiz, milli qeyrətini itirmiş qüvvələrin xəyanətkarlığının nəticəsi olaraq baş tutdu.

Rayonun işğalının ildönümlərində, adətən, bu kütləvi faciənin səbəbləri və ağır nəticələri bir daha nəzərdən keçirilir. Ənənəvi anım mərasimində Füzulinin bir rayon kimi yaşadılması və problemlərinin həlli ilə bağlı dövlət siyasətinin uğurlarından qədirbilənliklə söz açılır, əhalinin öz vətənində köçkünlüyünə son qoyacaq, qələbəni yaxınlaşdıracaq amillərə bir daha diqqət yetirilir.

1386 kvadratkilometr ərazisi, 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 75 kənd və başqa yaşayış məntəqələri olan Füzulidə işğal ərəfəsində 105 min nəfər sakin məskunlaşmışdı. 1988-ci ildən başlayan Ermənistanın ölkəmizə təcavüzünə qarşı mübarizədə bütün rayon əhalisi mübarizəyə qalxmış, minlərlə füzulili səngərlərdə döyüşmüşdür. Müharibənin əsas ağırlığını Füzuli şəhərinin, Yağlıvənd, Dövlətyarlı, Divanalılar, Yuxarı və Aşağı Veysəlli, Qaradağlı, Üçbulaq, Arış, Qoçəhmədli, Cuvarlı, Güzdək, Gora-zıllı, Cəmilli, Dilağarda, Govşad, Xələfşə, Mollavəli, Xatunbulaq kəndlərinin əhalisi çəkmişdir.

23 avqust 1993-cü ildə isə Ermənistan ordusu Füzulinin 51 kəndini və rayon mərkəzini işğal etmişdir. 55 min nəfər dinc əhali doğma torpaqlarından didərgin düşmüş, mühasirədən çıxa bilməyən yüzlərlə adam vəhşicəsinə öldürülmüş və əsir götürülərək işgəncələrə məruz qalmışdır. Ümumilikdə, düşmənin silahlı basqınlarının qarşısının alınmasında 667 nəfər füzulili şəhid olmuş, 181 nəfər itkin düşmüşdür. Döyüşlərdə böyük hünər göstərən 6 nəfər Milli Qəhrəman adına layiq görülmüşdür. Düşmənin 5 il davam edən hücumları nəticəsində 1450 nəfər müxtəlif dərəcədə yaralanmış, 753 nəfər əlilə çevrilmişdir. 36 min 361 nəfər uşaq hərbi münaqişənin hədəfinə tuş gəlmiş, onlardan 155 nəfəri yetim qalmışdır.

Həmin günlərdə xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdıb kəskin vətəndaş qarşıdurmasını həmrəyliyə və milli birliyə yönləndirən ümummilli lider Heydər Əliyev düşmənin davamlı basqınlarının və hərbi-siyasi müxalifətin daha müdhiş xəyanətkarlıqlarının qarşısını alaraq rayonun yerdə qalan ərazisini işğaldan xilas etmiş, çöllərə səpələnmiş, hara gəldi pənah aparmış insanların yerləşdirilməsini, nicat tapmasını təşkil etmişdir.

Ulu öndər az sonra xalqın əksəriyyətinin dəstəyi ilə ölkə Prezidenti seçildikdən, Ali Baş Komandan olaraq orduda nizam-intizam yaratdıqdan, silahlı qüvvələrdə vahid komandanlığı təmin etdikdən dərhal sonra uğurlu əks-hücum əməliyyatlarına start vermişdir. 1994-cü il yanvarın 5-dən 6-na keçən gecə ümummilli lider Heydər Əliyevin qətiyyəti, böyük sərkərdəlik məharəti nəticəsində Füzulinin işğal olunmuş 21 kəndi və strateji cəhətdən əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsi işğaldan azad edilmişdir. Ulu öndərin gerçəkləşdirdiyi zəruri tədbirlər nəticəsində, ilkin mərhələdə, geri qaytarılmış ərazilərdə normal həyat ahəngi bərpa edilmiş, 40 min dinc sakinin rayonda məskunlaşdırılması təmin edilmişdir.

Füzulinin işğalının növbəti ildönümü ilə bağlı rayonda keçirilən ümumrayon anım mərasimində bütün bunlar barədə dərin hüzn və təəssüflə söhbət açıldı. Toplantıda ümummilli lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin bilavasitə rəhbərliyi və davamlı köməyi ilə ötən illərdə rayonda aparılan hərtərəfli bərpa-quruculuq işlərindən, istehsal sahələrinin dirçəldilməsi və inkişaf etdirilməsi tədbirlərindən və kənardakı məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli ilə bağlı görülən genişmiqyaslı işlərdən də ətraflı danışıldı.

Füzuli Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Alı Alıyev bildirdi ki, qüdrətli dövlət xadimi və sərkərdə Heydər Əliyevin komandanlığı ilə Qarabağ müharibəsinin tarixində düşmənə ilk sarsıdıcı zərbə və işğal olunmuş ərazilərin hərbi yolla azad edilməsinin başlanğıcı olmuş uğurlu Horadiz əməliyyatından sonra erməni quldurlarının qarət edib, viran qoyduğu yaşayış məntəqələrində kompleks bərpa layihələri həyata keçirilmişdir. Davamlı olaraq sosial obyektlər, dağıdılmış və yandırılmış infrastruktur yenidən qurulmuş, füzulililər mərhələ-mərhələ doğma yurdlarına qayıtmışlar.

Sonrakı dövrdə Prezident İlham Əliyevin sərəncamları ilə 2003-cü ildə rayon ərazisində 11 Qayıdış, 2007-ci ildə 5 Zobucuq, 2016-cı ildə isə respublikada sonuncu fin qəsəbəsində yaşayan məcburi köçkünlər üçün 400 evlik yeni qəsəbə salınmışdır. Hazırda həmin qəsəbələrdə 20 min nəfərdən artıq məcburi köçkün yaşayır. Ölkə başçısının sərəncam və tapşırıqlarına uyğun olaraq, rayonun işğaldan azad olunmuş ərazisində məskunlaşmış əhalinin elektrik enerjisi, su, qaz, yol və digər zəruri məişət ehtiyacları tam ödənilir.

Dövlət başçısının xeyir-duası ilə 2010-cu ildə rayonda Müalicə-Diaqnostika Mərkəzi, Horadiz şəhərində Olimpiya İdman Kompleksi, Muğam Mərkəzi tikilərək istifadəyə verilmişdir. Son 6 ildə Prezident İlham Əliyev 4 dəfə Füzulidə olmuş, rayonun sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında 6 sərəncam imzalamışdır.

Ölkə rəhbəri rayona 2012-ci, 2014-cü, 2016-cı və 2017-ci illərdəki səfərləri zamanı Horadiz şəhərində Mədəniyyət Evi, Dram Teatrı, Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi, Şahmat Məktəbi, Heydər Əliyev Mərkəzi, Gənclər Mərkəzi, 2 saylı tam orta məktəb, Rayon İcra Hakimiyyəti, YAP rayon təşkilatı binalarının, Heydər Əliyev parkının, Horadiz Dəmiryol Vağzalının, Soyuducu Anbar Kompleksinin, Su Elektrik Stansiyasının, Bayraq meydanının, boulinq zalının, uşaq bağçasının, Horadiz şəhərində işğal dövründə yandırılmış və dağıdılmış 227 fərdi evin və kommunal obyektin, Qəhrəmanlar parkının açılışında iştirak etmişdir. Əhmədalılar-Mollaməhərrəmli-Arayatlı-Babı kəndlərarası qəsəbəni birləşdirən 23 kilometrlik Qayıdış qəsəbələrarası, Horadiz-Cocuq Mərcanlı avtomobil yolları, Rəsm Qalereyası, Azərxalça ASC-nin Horadiz filialı, 400 evlik yeni qəsəbə də dövlət başçısının bu səfərləri zamanı istifadəyə verilmişdir. 2013-cü ildə Polis şöbəsi, Təhsil şöbəsi, Milli Təhlükəsizlik Xidməti rayon şöbəsi üçün inzibati binalar tikilərək istifadəyə verilmişdir.

Mərasimdə daha sonra bildirildi ki, işğal dövründə Alıxanlı kəndində 50, Əhmədalılar kəndində isə 25 yandırılmış ev bərpa olunmuş, sahibləri doğma ocaqlarına qayıtmışlar. Horadiz şəhərində isə düşmənin xarabalığa çevirdiyi 7 küçə tam bərpa edilərək istifadəyə verilmişdir. Şəhərdə geniş yaşıllıq zolaqları salınmış, həmişəyaşıl ağaclar əkilmiş, park və xiyabanlar yaradılmışdır. Rayon ərazisində 100 minə yaxın müxtəlif ağac və dekorativ kol əkilmişdir.

İşğal dövründə yandırılmış və dağıdılmış, o cümlədən qəzalı vəziyyətdə olan Araz Zərgər, Qarabağ, Gecəgözlü yatağı, Qazaxlar, Əhmədbəyli kəndində 340 yerlik musiqi təmayüllü gimnaziya və 4 saylı Qayıdış qəsəbə tam orta məktəb binaları tikilərək istifadəyə verilmişdir. Ümumiyyətlə, son 10 ildə 3 min 860 şagird yerlik 23 məktəb binası tikilmiş, 2 min 180 şagird yerlik 12 məktəb binası əsaslı təmir olunmuşdur. Yaşayış məntəqələrində tikinti-quruculuq, abadlıq işləri bu gün də sürətlə davam edir. Hazırda Horadiz şəhərində Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin rayon şöbəsi üçün inzibati binanın, Bayraq Muzeyinin, Bala Bəhmənli kəndində Mərkəzi Rayon Xəstəxanasının tikintisi davam edir.

Böyük minnətdarlıqla qeyd edildi ki, Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri, Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın qayğı və diqqətini respublikanın digər bölgələrində olduğu kimi, füzulililər də daim hiss edirlər. Fond rayonda 4 böyük layihə həyata keçirmişdir. 2012-ci ildə Mehriban xanım Əliyevanın bilavasitə təşəbbüsü ilə Horadiz şəhərində 240 şagird yerlik ikimərtəbəli, ən müasir avadanlıq və dərs ləvazimatları ilə təchiz olunmuş məktəb binası, 2014-cü ildə Heydər Əliyev Fondunun maliyyə dəstəyi ilə Horadiz şəhərində 100 və 2015-ci ildə Bala Bəhmənli kəndində 60 çarpayılıq ikimərtəbəli uşaq bağçası-körpələr evləri, 2014-cü ildə Horadiz şəhərində Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi istifadəyə verilmişdir.

Dövlət proqramına uyğun olaraq, rayonun işğaldan azad edilmiş ərazisindəki 39 yaşayış məntəqəsinin hər biri mavi yanacaqla təmin olunmuş, ərazidə qazlaşdırma 100 faiz başa çatdırılmışdır.

Rayonda özəl sahənin inkişafına da ciddi fikir verilir. Yaradılan əlverişli şəraitin nəticəsidir ki, yüzlərlə şəxs sahibkarlıqla məşğul olur, iqtisadiyyatın möhkəmləndirilməsində yaxından iştirak edir. Onlarla insan kənd təsərrüfatı, kiçik emal müəssisələri yaradaraq, məhsul bolluğu yaradır. Sahibkarlar yeni iş yerləri açır, fəaliyyətlərini genişləndirirlər. Təkcə 2017-ci il ərzində Füzuli rayonunda özəl bölməyə 12 milyon manatdan artıq investisiya qoyulmuşdur. Azərxalça ASC-nin Horadiz şəhərində yaradılmış filialında toxunan Qarabağın tarixi çeşnili xalçaları Azərbaycan brendi altında artıq dünyanın müxtəlif ölkələrinə ixrac olunur.

Kənd təsərrüfatının, yerli istehsalın inkişafına xidmət göstərən geniş tədbirlər həyata keçirilmiş, ümumi məhsulda bu sektorun çəkisi artırılmışdır. Son illər rayonda strateji məhsul olan taxılçılığın intensiv inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Artıq yeddinci ildir ki, rayon üzrə 100 min tondan artıq taxıl istehsal edilir. Bu dövrdə füzulililər 800 min tondan artıq taxıl istehsal etmişlər. Prezident İlham Əliyevin kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı təsdiq etdiyi Strateji Yol Xəritəsinə uyğun olaraq, rayonda iri taxılçılıq təsərrüfatı yaradılıb. 2,7 min hektar torpaq sahəsində isə müxtəlif növ kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən Aqropark təşkil edilmişdir.

Rayonda ənənəvi təsərrüfat sahələrindən olan pambıqçılıq və baramaçılığın inkişafı da diqqət mərkəzindədir. Rayonun işğaldan azad olunmuş ərazisində 2016-cı ildə 3,3 ton, 2017-ci ildə 24,5 ton, 2018-ci ildə isə 38 ton barama istehsal olunmuş, kümçülər 650 min manata yaxın vəsait əldə etmişlər. 2018-ci ildə 2100 hektar sahədə pambıq əkilmiş, pambıqçılıq və baramaçılığın hesabına minlərlə insanın məşğulluğu təmin edilmişdir.

Hazırda işğaldan azad olunmuş ərazidə 70 min nəfərə yaxın əhali yaşayır. 60 min nəfər füzulili isə məcburi köçkün kimi Bakı, Sumqayıt şəhərlərində və respublikanın 50-dən çox şəhər və rayonlarında məskunlaşmışdır. Füzuli Rayon İcra Hakimiyyəti, mütəmadi olaraq, məcburi köçkünlərlə əlaqə saxlayır, onların problemləri öyrənilir, müvafiq köməklik göstərilir.

Füzuli RİH-in başçısı, müavinləri və şöbə müdirləri davamlı olaraq məcburi köçkünlərin sıx məskunlaşdıqları Bakı, Sumqayıt şəhərlərində, Saatlı, Sabirabad, İmişli və Beyləqan rayonlarında, o cümlədən rayonun iri yaşayış məntəqələrində görüşlər keçirir, söhbətlər aparır, vətəndaşları narahat edən məsələləri yerindəcə həll etməyə çalışırlar. Əsas müraciətləri yerində həll olunan əhali başqa təşkilatlara müraciət etmir, əziyyət çəkmir.

Toplantıda rayonun bir hissəsinin işğaldan azad edilməsi, orada normal həyat ahənginin və səmərəli məşğulluğun təmin edilməsi minnətdarlıqla vurğulandı. Dərin inamla bildirildi ki, Prezident İlham Əliyevin gerçəkləşdirdiyi müdrik daxili və xarici siyasət Qarabağda xalqımızın mütləq Qələbəsinə zəruri təminat yaradır, məcburi köçkünlərin doğma yurda Qayıdışını tezləşdirir.

* * *

Cəbrayıl da avqustun 23-də erməni quldur birləşmələri tərəfindən işğal edilib. Rayonun ərazisi 1050 kvadratkilometr, əhalisi isə təxminən 57 min nəfər idi. Hazırda rayonun 80-dən çox yaşayış məntəqəsi işğal altındadır.

Xatırladaq ki, zəngin yeraltı-yerüstü sərvətlərə və əsrarəngiz təbii gözəlliyə malik Cəbrayıl rayonu 1930-cu ildə yaradılıb. Rayonda 120-dək tarixi memarlıq abidəsi, qiymətli ağac növlərindən ibarət meşələr, böyük ehtiyata malik yeraltı sərvətlər, qeyri-adi flora və faunası ilə seçilən Diridağın özünəməxsus əsrarəngiz təbiət guşələri, mineral maddələrlə zəngin su mənbələri erməni işğalçıları tərəfindən məhv edilib.

Cəbrayıl rayonunun işğaldan azad edilən yeganə yaşayış məntəqəsi olan Cocuq Mərcanlı isə 23 ildən sonra özünün doğmalarını yenidən qoynuna alıb. Azərbaycan Ordusunun 2016-cı il dördgünlük Aprel döyüşlərində işğaldan azad etdiyi Lələtəpə yüksəkliyinə sığınmış Cocuq Mərcanlı kəndinin sakinlərinin doğma yurda qayıdışı üçün yeni salınan qəsəbə düşmənə ciddi xəbərdarlıq və göz dağıdır. Bu, əslində, Azərbaycan torpaqlarının bir qarış torpağının belə düşmən əsarətində qalmayacağına dövlət başçısı, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin verdiyi bəyanatın real nəticəsidir.

Cəbrayılın 68,3 min sakini doğma yurdundan didərgin düşərək respublikanın 53 şəhər və rayonunda məskunlaşıb. Rayonun müdafiəsi zamanı 368 nəfər şəhid, 230 nəfər əlil olub, 6 nəfər Milli Qəhrəman adına layiq görülüb.

Dövlətimizin başçısının uğurlu siyasəti, ölkəmizin artan iqtisadi və hərbi qüdrəti nəticəsində tezliklə ərazi bütövlüyümüz bərpa olunacaq, bununla da ədalətsizliyə son qoyulacaq. Cəbrayıllılar da doğma yurdlarına qayıdacaqları günü səbirsizliklə gözləyirlər.

Ziyəddin SULTANOV

Xalq qəzeti - 2018.- 22 avqust.- S.4.