Milli musiqi nümunələrimizin
mahir ifaçısı
Deyirlər ki, türk xalqları
formalaşanda bizim cəmi üç musiqi alətimiz olub. Sur (zurna), qopuz (saz) və zərb alətləri.
Sur və zərb yürüşlər, döyüşlər
zamanı. Saz isə müdriklərin ibrətamiz fikirlərinin,
öyüd-nəsihətlərinin dərin hissiyatla eşidilməsi
üçün çalınıb.
Sonrakı dönəmlərdə bu alətlərin
üçü də formaca müxtəlif dəyişikliklərə
məruz qalıb. Ancaq nə dəyişsə də zərbin
ritmi, ahəngi, bir də mübarizəyə, qəhrəmanlığa
çağırış fəlsəfəsi dəyişməyib.
Çünki insanlar, cəmiyyətlər nə
qədər inkişaf etsələr də münaqişə
və müharibələrə son qoyulmayıb. Ona görə də zərb alətlərinin
çağırışına həmişə ehtiyac olub və
indi də var.
Bizim
günlərdə bu alətlərdə xalqımızın səsini
dünyaya çatdıran məşhur
ifaçılarımız az deyil. Onlardan
biri də mərhum sənətçimiz, mahir nağara
ifaçımız, 1957-ci il Moskva VI Ümumdünya Tələbə
və Gənclər Festivalının laureatı, qızıl
medalın sahibi, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar
artisti Çingiz Həsənbala oğlu Mehdiyev idi.
Cəmi
60 il yaşadı həyatda. Lakin bu az ömürdə virtuoz ifaları xalqın yaddaşında,
qədim Qobustanın qayalarında, bir də radio və
televiziyanın qızıl fondunda gələcək nəsillər
üçün yadigar qaldı. Ad günü
keçmişi xatırlamaqdır. Mən
də bu ənənəyə sadiq qalaraq bu şöhrətli
sənətkarın acılı-şirinli xatirələrindən
söz açmağı özümə borc bildim.
1932-ci il yanvar ayının 27-də Bakıda
ziyalı ailəsində dünyaya göz açan Çingiz
Mehdiyev erkən yaşlarından nağara sənətinə
maraq göstərib. Atası Həsənbala, anası Zəkiyyə
xanım – hər ikisi ixtisasca müəllim idi. Ailənin
yeganə oğul övladı Çingizi valideynləri həkim
görmək istəyirdilər.
1938-ci il ağır represiya illəri Çingizin də
ailəsindən yan keçmədi. Zorla
sürgünə göndərilən günahsız
insanların göz yaşı, ana-bacıların ah-naləsi
ürəkləri dağladı. Elimizə-obamıza
başucalığı gətirən nə qədər ziyalı
zindanlara salındı. Onların
arasında Çingizin atası, tanınmış müəllim
Həsənbala Mehdiyev də var idi.
Ana babası Qulam
müəllim günlərin birində Çingizi
konservatoriyada bir yerdə çalışdığı dahi
Üzeyir bəy Hacıbəylinin yanına aparır. Üzeyir bəy Çingizin musiqi qabiliyyətini,
ritmi tutmaq bacarığını və sənətə olan
həvəsini görüb onun musiqi məktəbinin violancel
sinfində oxumasına zəmanət verir. Lakin
onun violancel sənətinə qətiyyən həvəsi yox
idi, nağara çalmaq arzusu ilə yaşayırdı.
Orta məktəbi bitirəndə anası oğlunun sənədlərini
Tibb İnstitutuna verir. “Xalq düşmənin” oğlu
olduğuna görə sənədlərini qəbul etmirlər.
Anasının arzusu ürəyində qalır.
Ağır zəmanəni, xalqa qənim kəsilən
pis adamları lənətləyən ana kor-peşman evə
qayıdır.
Həvəsdən
düşməyən Çingiz 1948-ci ildə Asəf
Zeynallı adına orta ixtisas musiqi
texnikumunun zərb alətləri şöbəsinə daxil
olur. Burada o bacarıqlı müəllimlərin
köməyilə nağara sənətinin sirlərinə yiyələnir.
Bir-birindən fərqli ritmlər
çalmağa səy göstərir. Tələbə
ikən müxtəlif konsert salonlarında
çıxışlar edır. Öz
ifası ilə tamaşaçılara xoş təsir
bağışlayır.
1951-ci ildə texnikumun növbəti
buraxılışı olacaqdı. Məlum olur ki,
buraxılış komissiyasının sədri zəmanənin
böyük bəstəkarı, gənc istedadların
xeyirxahı, bəstəkar Qara Qarayev olacaq. Çingiz imtahanlara ciddi hazırlaşır. İki nağarada çaldığı solo musiqi
nömrələri Qara müəllimin çox xoşuna gəlir.
İmtahandan sonra yanına çağırıb özünəməxsus
mehribanlıqla dedi: “Oğlum sənin həvəslə və
temperamentlə çalmağın xoşuma gəldi. Güclü biləyin var, ritmlərinin
çağırış kimi səslənən, xoş ahəngini
dinləyiciyə çatdırmağı yaxşı
bacarırsan. Əgər təhsilini davam
etdirmək istəsən, bizim konservatoriyaya sənədlərini
verə bilərsən.”
Çingiz
cavab verdi: “ Böyük məmnuniyyətlə
oxuyaram. Ancaq böyük bir problemim var. Atam xalq
düşməni sayıldığından sənədlərimi
Tibb İnstitutuna götürmədilər. Bu səbəbdən anamın məni həkim
görmək arzusu ürəyində qaldı.”
Qara müəllim bu xəbərdən çox kövrəldi. Çingizin
saçını tumarlayıb təkidlə dedi: “Sənədlərini
hazırla, sən orda mütləq oxuyacaqsan.” Böyük
bəstəkar, qayğıkeş insan öz
sözünün üstündə durdu. Çingiz
1951-ci ildə məşhur sənət ocağının zərb
alətləri şöbəsinə daxil oldu. Bəstəkar Həsən Rzayevdən dərs
aldı.
Qədim milli alətimiz olan nağaranın ifa
texnikasını artırmaq üçün Çingiz
Mehdiyev bundan sonra gərgin məşqlər edir,
axtarışlar aparır. Sevimli müəllimi Həsən
Rzayevin dəyərli məsləhətləri və öz tələbəsinə
həsr etdiyi “Nağara və estrada orkestri
üçün rəqs ritmləri” Çingiz Mehdiyevin
yaradıcılığında mühüm rol oynayır. Ali təhsili başa vuran kimi, Çingiz geniş
ifaçılıq fəaliyyətinə başlayır.
Yeni-yeni uğurlar əldə edir. Müxtəlif illərdə Azərbaycan gənclərinin
respublika, ümumittifaq və 1957-ci ildə Moskvada keçirilən
Ümumdünya Tələbə və Gənclər
Festivalının laureatı və qızıl
medalının sahibi olur. Vətənə
qayıdır.
Hər üç festivalın qalibi olmuş Çingiz
Mehdiyev dünyanın 30-dan çox ölkəsində –
Almaniya, Türkiyə, Misir, Ərəbistan, Monqolustan,
İtaliya, Əfqanıstan və bir çox digər xarici
dövlətlərdə olur. Azərbaycan incəsənətinin
adını daim uca tutaraq ölkəmizi layiqincə təmsil
edir.
Ayrı-ayrı vaxtlarda böyük sənətkarlarımız
Çingiz Mehdiyevin uğurlarına yüksək qiymət veriblər.
Bəstəkar, Xalq artisti Tofiq Quliyev:
– Məlumdur
ki, nağaradan, əsasən, Azərbaycan rəqslərinin və
instrumental əsərlərin ifası zamanı ritmik cəhətdən
müşayiətedici çalğı aləti kimi istifadə
olunur. Çingizin yüksək
ifaçılıq məharətini nəzərə alaraq
böyük həvəslə “nağara və xalq
çalğı alətləri orkestri” üçün yeni
rəqs vəznlərini yazdım. O, bu əsəri
çox ustalıqla ifa edib lentə aldırdı. Bu ifa musiqi xəzinəmizə böyük bir
töhfə oldu. Bundan başqa , “Azərbaycan ritmləri,
iki nağarada ritmlər “ekspress”, özbək, tacik,
gürcü və başqa xalqların ritmləri əsasında
hazırladığı “şən vəznlər”, hər
yerdə tamaşaçılar tərəfindən yüksək
dəyərləndirildi. Bununla da o, rəngarəng
milli musiqi nümunələrimizi nağarada solo
çalmağın mümkünlüyünü sübut
etdi. Ən böyük xidmətlərindən
biri də əsrlərin daş yaddaşı olan Qobustanda
qaval daşında çalması idi.
Çingizin bu ifasından vəcdə gələn Xalq
şairi Nəriman Həsənzadə “Dədə Qorqudun
sapand daşları” şeirində yazır.
Elə
bil hardasa əsir od külək,
Nağara qışqırır yayır səsimi.
Bir dizin
üstündə bərk durun görək,
İki əl
fırladır Yer kürəsini
Nə yaxşı ki, sənətkarın
sağlığında onun sənətinə belə layiqli
qiymət verənlər olub.
Bəstəkar, Xalq artisti Arif Məlikov:
– Təbiətən
açıqürəkli və öz sənətinə tələbkar
olan Çingiz Mehdiyev heç vaxt sevdiyi peşəsindən
ayrılmamış, elinə, obasına xidmət etmişdir. Dünyanın 30-dan artıq ölkəsində Azərbaycanın
incəsənətin layiqincə təmsil etmiş və bu səfərlərdən
daima Vətənə xoş müjdələrlə
qayıtmışdır.
Çingiz Mehdiyevin çoxşaxəli zəngin
yaradıcılıq yollarından biri də onun pedaqoji fəaliyyətidir. Uzun illər
Yasamal rayonundakı Pionerlər evində
çalışır. İlk dəfə
olaraq 1970-ci ildə ritmlər qrupunu yaradır və zəngin
təcrübəsini gənc nəslə həvəslə
öyrədir. Bu illər ərzində
böyük bir nağaraçalanalar ansamblı yetişdirir.
Bu gün adları fəxrlə çəkilən Zöhrab Məmmədov,
Səlim Quliyev, Tahir Hüseynov, Sahib Bünyatov, Rafiq Qurbanov və
digərləri sənət uğurlarına görə öz
ustadları olan Çingiz Mehdiyevə borcludurlar, onun
adını daim uca tutur, ruhuna dualar edirlər.
Çox qısa zamanda “Ritmlər” ansamblı əvvəlcə
dünya xalqları musiqi simpoziumunda, sonra isə Azərbaycan məktəblilərinin
bədii özfəaliyyət festivallarında
çıxışlar edərək qalib olmuşdur. Böyük dirijorumuz Niyazi
ritmlərə qulaq asıb demişdir: “Şadam ki,
Çingizin və uşaqların xoş sədasını
tez-tez eşidirik. Sevinirəm ki, “Ritmlər”
ansamblı çətin bir uçuşun
qaranquşlarıdır.”
Çingiz Mehdiyevin yetirmələrindən biri də
oğlu Həsən idi. O, kiçik yaşlarından musiqiyə həvəs
göstərmiş, atasının sənət yolunu davam
etdirmək üçün səylə
çalışmışdır. Nəzəri
bilikləri artırmaq üçün Azərbaycan Dövlət
Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində
təhsil almışdır. İlk dəfə olaraq
1982-ci ildə Aktyorlar evində Çingiz Mehdiyevin anadan olmasının
50 və yaradıcılığının 30 illiyində ata
ilə oğulun ilk duet çıxışını
tamaşaçılar böyük rəğbətlə
qarşıladılar. Bu duetin xoş sədası
xarici ölkələrin mətbuatında da qeyd olundu.
Azərbaycan
incəsənətindəki çoxillik səmərəli fəaliyyətinə
görə Çingiz Həsənbala oğlu Mehdiyev 1989-cu ildə
58 yaşında Əməkdar artist adına
layiq görüldü. 1992-ci il yanvar
ayının 27-si M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət
Filarmoniyasında sevimli sənətkarın 60 illik yubileyi
böyük təntənə ilə qeyd olundu.
Ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində ölkədə qarşıdurma, hakimiyyətsizlik, Qarabağdan hər gün alınan qara xəbərlər, insanların şəhid olması bütün insanlar kimi, Çingiz Mehdiyevi də sarsıdır, üzürdü. Belə bir vaxtda – 1992-ci ilin martında böyük sənətkar ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişdi. 2005-ci ilin mart ayında oğlu Həsən də bu xəstəlikdən vəfat etdi.
Bu gün Çingizi tanıyanlar xeyli azalsa da, hələ də ölməz sənətinə rəğbət bəsləyənlər az deyil. Ən başlıcası, sənətkarın üç nəvəsi – Günay, Nihad, Ayla, nəticəsi Amin, Emin, tələbələri, sənət yolunun davamçıları varikən Çingiz Mehdiyev daim xatırlanacaq, nadir sənəti isə xalqın yaddaşında əbədi olaraq yaşayacaqdır.
Rafiq SALMANOV,
Əməkdar mədəniyyət
işçisi
Xalq qəzeti.- 2018.- 22 mart.- S.6.