Heydər Əliyevin qayıdışı

müstəqilliyimizin əbədiliyini təmin etdi

Bildirmək istəyirəm ki, Azərbaycan Respublikasının bugünkü ağır, mürəkkəb və gərgin vəziyyətini tam məsuliyyətlə dərk edirəm. Bu vəzifəni üzərimə götürərək, öz məsuliyyətimi anlayıram və bunların hamısını rəhbər tutaraq əlimdən gələni edəcəyəm. Mən burada böyük bir nitq söyləmək niyyətində deyiləm. Yalnız bir neçə kəlmə mütləq deməliyəm. Ali Sovetin sədri kimi, Azərbaycan xalqının tarixi nailiyyəti olan Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyini qorumağı, möhkəmləndirməyi, inkişaf etdirməyi özüm üçün ən əsas vəzifələrdən biri hesab edirəm.

Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan

Respublikası Milli Məclisinin 15 iyun

1993-cü il tarixli iclasındakı çıxışından

Azərbaycan öz inkişaf yolunu Heydər Əliyevin simasında görürdü və müraciət edərək, onu dəvət etdi. Heydər Əliyevin o vaxt 70 yaşı var idi, ömrünün böyük hissəsi geridə qalmışdı. Ancaq xalq sevgisi, xalqa olan məhəbbət və böyük məsuliyyət hissi onu bu dəvəti qəbul etməyə sövq etdi. Beləliklə, müstəqil Azərbaycanın müstəqil həyatı başladı.

İlham ƏLİYEV

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Müstəqillik tariximizə qızıl hərflərlə yazılmış 15 İyun – Milli Qurtuluş Günü ölkəmizdə böyük təntənə ilə qeyd edlir. Həmin gün Azərbaycan xalqı üçün unudulmaz tarixlərdən və şanlı bayramlardan biridir. İndiki nüfuzlu, güclü, müstəqil Azərbaycan dövləti məhz Milli Qurtuluş Günü sayəsində sayılıb - seçilən müasir dünya dövlətləri sırasına qoşulmuşdur. Həmin gündən başlayaraq, ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan xalqını, millətini və bütövlükdə, Vətənimizi düçar olduğu ağır bəlalardan, məhv olmaqdan qurtardı, müstəqil dövlətimizin sürətli inkişafı, beynəlxalq aləmə inteqrasiyası üçün bütün imkanlardan istifadə etdi. Torpağına, xalqına, Vətəninə sonsuz məhəbbətlə bağlı olan ulu öndər 1993-cü il iyunun 15-də Azərbaycan dövlətçiliyinin xilasının, bugünkü müstəqilliyimizin əsasını qoydu.

Ümummilli lider 1993-cü ildə xalqımızın birliyinə nail olmasaydı, bugünkü firavanlıqdan, əmin-amanlıqdan, sabitlikdən, inkişafdan, dövlətimizin dünya birliyində söz sahibinə çevrilməsindən danışmaq mümkün olmazdı. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin xilası məhz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

Milli qurtuluş fəlsəfəsi sözün geniş mənasında, Azərbaycanın mövcudluğunu, onun ən böyük tarixi nailiyyəti olan müstəqilliyini təmin etdi. Xalqın təkidi ilə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev iyunun 15-də Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçildi. Ulu öndər böyük risklərə baxmayaraq, xalqın qurtuluş missiyasını cəsarətlə öz üzərinə götürdü. Bununla da ölkədə uzun illər davam edən gərginlik və qarşıdurma səngidi, respublikamız vətəndaş müharibəsindən və parçalanmaq təhlükəsindən xilas oldu. Beləliklə, bu mühüm tarixi gün xalqımızın yaddaşına Milli Qurtuluş Günü kimi həkk olundu və 1997-ci ildən etibarən Milli Məclisin qərarı ilə rəsmi bayram kimi qeyd olunur.

...SSRİ -nin süqutundan sonra onun tərkibində olan respublikalar kimi, Azərbaycan da öz müstəqilliyini bərpa etdi. İlk illərdə – ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində Azərbaycan mürəkkəb və çox ziddiyyətli proseslərin məngənəsində sıxılırdı. Həmin vaxt respublikaya rəhbərlik edənlərin dövlət idarəçiliyindəki səriştəsizliyi, qorxaqlığı, siyasi bacarığının olmaması, hələ də sovet rejimindən ayrıla bilməməsi, müstəqil dövləti idarə etməkdə təcrübəsizliyi vəziyyəti getdikcə ağırlaşdırır, ölkəni parçalanmaq həddinə çatdırırdı. Azərbaycan anarxiya, xaos, özbaşınalıq burulğanına düşmüşdü. Bir-birini tez-tez əvəz edən hakimiyyət nümayəndələri xalqın milli maraqlarından daha çox, özlərini düşünür, hakimiyyəti uzun müddət əllərində saxlamaq üçün müxtəlif yollara əl atırdılar. Bundan istifadə edən mənfur qonşumuz isə torpaqlarımızı hissə-hissə zəbt edirdi.

Qonşu dövlətlərlə münasibətlərin getdikcə pisləşməsi, daxildə ayrı-ayrı şəxslərə xidmət edən qeyri-qanuni silahlı birləşmələrin özbaşınalıqları, nəhayət, ölkəyə rəhbərlik edənlərin birincilik davası vəziyyəti son dərəcə gərginləşdirmişdi. Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü təhlükə qarşısında qalmışdı. Bu gərginlik, hərc-mərclik ayrı-ayrı şəxslərin nəzarətində olan ordu hissələrinə də sirayət edirdi. Həmin silahlı qruplaşmaların əksəriyyəti şəxsi mənafelərə xidmət göstərir, düşmənlə vuruşmaqdansa, maddi maraqların əsirinə çevrilirdi.

1993-cü ilin iyununda ölkə vətəndaş müharibəsi təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdı. Dövlət idarəçiliyini itirən, silahlı birləşmələrə nəzarət edə bilməyən o zamankı Azərbaycan iqtidarı çaşqın vəziyyətə düşmüşdü. Artıq respublikanın bir sıra ərazilərində – Gəncədə, Lənkəranda, Qusarda və digər regionlarda silahlı qruplaşmalar açıq şəkildə mərkəzi hakimiyyətə tabe olmadıqlarını bildirdilər. Ölkədə siyasi gərginlik gündən-günə dərinləşir, vətəndaş müharibəsi həddinə çatırdı. Artıq hakimiyyətin ən yüksək təbəqələrində qruplaşmaların yarandığı açıq-aydın özünü büruzə verirdi.

O vaxtkı iqtidarın hərbi təcrübəsi və bu sahədə təhsili, qabiliyyəti olmayan, lakin korpus komandiri vəzifəsinə qədər yüksəltdiyi şəxsin birincilik iddiasına düşməsi, qanunlara tabe olmaması, “dövlət içərisində dövlət yaratması” siyasi böhranı daha da dərinləşdirirdi. Gəncədə baş qaldıran həmin silahlı dəstə Müdafiə Nazirliyinin idarəçiliyindən çıxmış və qanunlara tabe olmurdu. Dövlətə qarşı açıq müharibə elan edən silahlı dəstə bir-birinin ardınca rayonları zəbt edir, öz adamlarını rəhbər təyin edərək mərkəzə yaxınlaşırdı.

O zamankı iqtidar ardıcıl olaraq məntiqsiz qərarlar qəbul etməklə vəziyyəti daha da gərginləşdirir, qarşıdurmanı gücləndirirdi. 1993-cü il iyunun 4-də Gəncədə başlayan silahlı münaqişənin alovları getdikcə bütün respublikanı bürüyürdü. Gəncədə, o cümlədən, Bakıya qədər bir sıra rayonlarda silahlı qarşıdurmalar yaşanırdı. Müdafiə Nazirliyinə tabe olmayan 709-cu briqadanı tərksilah etmək üçün Gəncəyə göndərilən Milli Qvardiya hissələri ilə silahlı hərbi hissə arasındakı döyüş vəziyyəti son həddə çatdırdı.

Ölkəyə rəhbərlik edənlərin səriştəsizliyi, qorxaqlığı və qətiyyətsizliyi ucbatından Gəncədə qardaş qanı töküldü. İyunun 5-də Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi Naxçıvan Ali Məclisi bu hadisəni kəskin pislədi və bununla əlaqədar bəyanat verdi. Bəyanatda gəncəlilərə müraciət edilərək, səbirli, təmkinli olmaları tövsiyə olunur, müstəqilliyimizin qorunub saxlanılacağına böyük inam ifadə olunurdu.

Yaranmış son dərəcə ağır vəziyyət, respublikanın parçalanması təhlükəsinin artması, xalqın və müstəqil Azərbaycan dövlətinin gələcəyini sual altına qoymuşdu. Çıxılmaz vəziyyətə düşmüş xalqın və başını itirmiş o vaxtkı iqtidarın yeganə ümid yeri Heydər Əliyev idi.

Vətənin həmin ağır günlərində xalq müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyevi Naxçıvandan Bakıya dəvət etdi. Ümummilli lider vətənpərvər ziyalıların və respublikanın hakim dairələrinin təkidli dəvətini qəbul edib, iyunun 9-da Bakıya gəldi.

Vəziyyət son dərəcə ağır idi. Respublika fəlakətin bir addımlığında idi. Bu faktlar 1993-cü il iyunun 4-də Gəncə şəhərində baş vermiş hadisələri təhqiq edən deputat-istintaq komissiyasının yekun rəyində də öz əksini tapırdı: “Respublikada son dərəcə mürəkkəb ictimai-siyasi şərait mövcud idi. Siyasi ehtiraslar səngimək bilmirdi, hakimiyyət boşluğu, qanunların işləməməsi, torpaqlarımızın xeyli hissəsinin erməni işğalçıları tərəfindən zəbt edilməsi, əhalinin əsas kütləsinin yoxsulluq həddindən aşağı səviyyədə yaşaması, respublikanın milli sərvətlərinin cinayətkarcasına talanması, sosial, siyasi və mədəni həyatda qarmaqarışıqlıq, özbaşınalıq, hərc-mərclik xalqın səbrini son həddə çatdırmış axırıncı bir ilin xarakterik əlamətləridir”.

1993-cü il iyunun 13-də Milli Məclisdə Gəncə hadisələri ilə bağlı gərgin müzakirələr başlandı. Gəncədəki ağır vəziyyətə görə məsuliyyət daşıyan AXC iqtidarının ikinci şəxsi, parlamentin sədri İsa Qəmbər istefa verdi. Prezident Elçibəy və digər hakimiyyət mənsubları parlament sədri vəzifəsini Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevə təklif etsələr də, o, mövcud vəziyyəti yerində öyrənmək üçün Gəncəyə gedəcəyini və yalnız bundan sonra təklifə cavab verəcəyini bildirdi. Heydər Əliyev həmin gün 30 nəfər jurnalistlə birlikdə Gəncəyə yola düşdü.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Gəncəyə səfəri tədricən ölkədə yaradılacaq daxili sabitliyin təməlinə çevrildi. Təbii ki, bu, çox riskli bir səfər idi. Gəncədə Surət Hüseynovun ətrafına toplaşmış silahlı dəstələr hər an ulu öndərə sui-qəsd edə bilərdilər. Lakin o, bundan qorxmadı, Vətəni, xalqı düçar olduğu bəladan, müstəqilliyimizi məhv olmaqdan xilas etmək, Azərbaycanı qorumaq üçün bu riskli səfərə getdi.

Gəncədə isə yerli sakinlər öz xilaskarını – ulu öndəri gül-çiçəklə, böyük hörmət və ehtiramla qarşıladılar. Yerli əhali küçələrə çıxır, ulu öndərə inamını nümayiş etdirir, onunla görüşür, belə ağır məqamda onlara arxa-dayaq olduğuna görə sevincini nümayiş etdirirdi.

İyunun 13-ü ulu öndərin xilaskarlıq missiyası qətiyyət və cəsarət nümunəsi kimi tarixə yazıldı. Heydər Əliyev iyunun 15-də Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçildi, iyunun 24-də isə Milli Məclisin qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata keçirməyə başladı. Həmin vaxtdan etibarən ulu öndər ölkədə daxili sabitliyin yaradılması istiqamətində kifayət qədər uğurlu addımlar atdı, cəbhədə düşmənə tutarlı cavablar verərək, onu atəşkəs haqqında sazişi imzalamağa məcbur etdi, ölkənin yeni neft strategiyasını hazırladı və bununla da beynəlxalq aləmdə əlaqələrin genişləndirilməsinə böyük zəmin yarandı. Azərbaycan tədricən beynəlxalq aləmə inteqrasiya olundu və müstəqilliyimiz qorunub saxlanılaraq əbədiyyətə çevrildi.

15 iyun günü Azərbaycan xalqının tarixində ən önəmli, yaddaqalan gündür. Çünki məhz həmin gün hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev ölkəmizi, millətimizi bəlalardan qurtardı. Onun siyasi səriştəsi, müdrikliyi, güclü iradəsi, böyük əzmi və millətinə, Vətəninə olan sevgisi, dövlət idarəçiliyindəki zəngin təcrübəsi Azərbaycanı çətin vəziyyətdən qurtardı. Ulu öndər Milli Məclisin 15 iyun 1993-cü il tarixli iclasındakı çıxışında bütün potensialdan istifadə edərək, Azərbaycanın müstəqilliyini əbədiyyətə çevirməyi qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyduğunu bəyan etdi: “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi 1918-ci ildə yaranmış ilk Azərbaycan Demokratik Respublikasının ənənələri əsasında, müasir tələblərlə, dünyada gedən proseslərlə bağlı olaraq təmin olunmalıdır. Bu sahədə mən daim çalışacağam və heç kəsin şübhəsi olmasın ki, ömrümün bundan sonrakı hissəsini harda olursa-olsun, yalnız və yalnız Azərbaycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi inkişaf etməsinə həsr edəcəyəm. Bununla əlaqədar olaraq bildirmək istəyirəm ki, mənim fikrimcə, Azərbaycan Respublikası bundan sonra onun başına nə gəlirsə-gəlsin, müstəqilliyini itirməyəcək, yenidən heç bir dövlətin tərkibinə daxil olmayacaq, heç bir başqa dövlətin əsarəti altına düşməyəcək”.

Ulu öndər bəyan etdi ki, Azərbaycan həm tam müstəqil demokratik bir dövlət olacaq, həm də bizim cəmiyyətimiz demokratik hüquqi, ümumbəşəri dəyərlərin əsasında qurulan demokratik bir cəmiyyətə çevriləcək. Bunun üçün bizim həm elmimiz, həm mədəniyyətimiz, həm tarixi ənənələrimiz, həm dini mənbəyimiz olan İslam dini -- hamısı birlikdə çox böyük əsas yaradır. Vəzifəmiz bundan ibarətdir ki, bunlardan səmərəli istifadə edək.

Bu gün dünya birliyində layiqli yer tutmuş, inkişaf etmiş dövlətlər sırasına qoşulmuş, beynəlxalq aləmdə söz sahibinə, nüfuzlu beynəlxalq qurumların fəal üzvünə çevrilmiş müstəqil Azərbaycanın bünövrəsi 15 iyun 1993- cü ildə möhkəm təməllər üzərində qurulub. Fəxr edir və qürur hissi keçiririk ki, ulu öndərin memarı olduğu müstəqil Azərbaycan hazırda onun ən layiqli siyasi varisi Prezident İlham Əliyevin praqmatik düşüncəli fəaliyyəti nəticəsində dünyanın inkişaf etmiş dövlətləri ilə bir sıradadır.

Mehdi ABDULLAYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının

prorektoru, hüquq üzrə elmlər doktoru

Xalq qəzeti.- 2019.- 9 iyun.- S.1; 3.