Tolerantlıq ənənələri Azərbaycanı dünyanın bənzərsiz multikulturalizm mərkəzinə çevirib

Əsrlərboyu ölkəmizdə bütün dinlərin, bütün etnik qrupların nümayəndələri bir ailə kimi sülh, mehribanlıq, dostluq, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşamışlar. Azərbaycan çoxkonfessiyalı, çoxmillətli bir ölkədir və bu, bizim böyük sərvətimizdir. Dini və etnik müxtəlifliyimiz bizim böyük sərvətimizdir. Azərbaycanda uğurlu inkişafın, sabitliyin bərqərar olması istiqamətində atılmış bütün addımların arxasında dini və milli dözümlülük, tolerantlıq və multikultural dəyərlər dayanır.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bugünlərdə Bakıda keçirilən Dünya dini liderlərinin II sammitinin açılışında Azərbaycanın dövlət başçısının çıxışı ölkəmizin ictimai-siyasi və etnik-mədəni gerçəkliyi ilə bağlı ümumbəşəri önəm daşıyan həqiqətləri bir daha dünyaya bəyan etdi. Dünyanın 5 qitəsindən 70-dən çox dövlətin, 25 ənənəvi din və dini təriqətin lider və təmsilçilərinin, 10-dək nüfuzlu beynəlxalq təşkilatın 500-ə yaxın yüksək səviyyəli nümayəndəsinin, o sıradan Rusiya Federasiyası subyektləri başçılarının və dini rəhbərlərinin iştirak etdiyi bu nüfuzlu bəşəri məclis ölkəmizdə tarixən formalaşmış milli və dini dözümlülük, tolerantlıq ənənələrinin müstəqillik illərində dövlət siyasəti səviyyəsində himayə və inkişaf etdirilməsinin Azərbaycanı bənzərsiz bir multikultural dəyərlər məkanına çevirdiyinin növbəti təsdiqi oldu.

Xatırladaq ki, Prezident İlham Əliyev Dünya dini liderlərinin 2010-cu ilin 26 aprelində keçirilən I Bakı sammitinin açılış mərasimində bu nüfuzlu məclisi 2008-ci ildə Bakıda təşkil edilmiş Avropa Şurasının mədəniyyət nazirlərinin iclasına ilk dəfə olaraq Azərbaycanın təşəbbüsü ilə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının nazirlərinin də dəvət edilməsi ilə “Bakı prosesi” adı almış mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoqun, multikulturalizmə aid məsələlərin birlikdə müzakirəsi prosesinin davamı adlandırmışdı. Avropa Şurası Baş katibinin o zamankı müavini Qabriella Battaini-Draqoni isə bildirmişdi ki, 2008-ci ildə bir xəyal olan “Bakı prosesi” artıq reallığa çevrilib. “Bakı prosesi” və mədəniyyətlərarası dialoq forumları bir yerə toplaşıb dünyamızı narahat edən məsələləri müzakirə etmək üçün çox mükəmməl bir fürsət yaratmışdır.

Doğrudan da, Azərbaycan dövlətinin qlobal müstəvidə dinlərarası dialoqun inkişafına, qarşılıqlı anlaşma və insani həmrəylik kimi bəşəri dəyərlərin təşviqi və təkamülünə öz töhfəsini vermək məramı ilə evsahibliyi etdiyi Dünya dini liderlərinin II Bakı sammiti Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə başlanan və həyata keçirilən “Bakı prosesi”, “Multikulturalizm” və “İslam həmrəyliyi” illəri çərçivəsində təşkil olunmuş beynəlxalq tədbirlərin, o cümlədən Dünya dini liderlərinin I Bakı sammitinin, habelə Bakı Beynəlxalq Dinlərarası və Sivilizasiyalararası Əməkdaşlıq Mərkəzinin müxtəlif mədəniyyətlər və dinlər arasında əlaqələrin genişlənməsinə, qarşılıqlı etimad mühitinin yaradılması işinə töhfələrinin məntiqi davamıdır.

Bakıda keçirilmiş əvvəlki beynəxalq forumlarda da birmənalı olaraq təsdiqləndiyi kimi, Dünya dini liderlərinin II sammitində də Azərbaycanda tolerantlıq ənənəsinin qədimliyinə və çağdaş multikulturalizm dəyərlərinin bütün dünya üçün örnək olmasına bir daha nəzər salınaraq, dövlət başçısı İlham Əliyevin “bizim böyük sərvətimiz” adlandırdığı bu mənəvi zənginliyin ümumbəşəri önəmi dönə-dönə vurğulandı.

Göründüyü kimi, Azərbaycan zaman-zaman müxtəlif sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq, əsrlərboyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınmışdır. Multikulturalizm və tolerantlıq tarixən azərbaycanlıların həyat tərzi olmuş, bu gün isə milli kimliyindən, dilindən, dinindən asılı olmayaraq Azərbaycan dövlətinin hər bir vətəndaşının gündəlik həyat tərzinə çevrilmişdir. Azərbaycan xalqının zəngin multikultural keçmişi təkcə xalqımızın bugünkü tolerant yaşam tərzi ilə deyil, həm də yaratmış olduğu ədəbi-bədii, elmi-fəlsəfi, siyasi-hüquqi qaynaqlarda, sənədlərdə yaşayır.

Multikulturalizm ingilis dilindən tərcümədə “çoxlu mədəniyyətlər” deməkdir. Bu çoxqütblü mənəvi dəyər ayrıca götürülmüş ölkədə və bütövlükdə, dünyada müxtəlif millətlərə və dinlərə məxsus insanların mədəni müxtəlifliklərinin qorunması, inkişafı və harmonizasiyasına, azsaylı xalqların ərazisində yaşadıqları dövlətlərin milli mədəniyyətinə inteqrasiyasına yönəldilmişdir. Çağdaş multikulturalizm modeli dedikdə, bir dövlətin sərhədləri daxilində müxtəlif etnomədəni tərəflərin dinc yanaşı yaşaması və öz mədəni xüsusiyyətlərini, həyat tərzini rəsmən ifadə etmək və qoruyub saxlamaq hüququna malik olması nəzərdə tutulur. Multikulturalizm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların canlı dialoqunun zəruri vasitəsidir.

Multikultural və tolerant dəyərlər ümumbəşəri xarakter daşıyır. Azərbaycanda multikulturalizm, tolerantlıq və dini dözümlülüyün dövlət siyasəti səviyyəsində inkişaf etdirilməsinin əsaslarını ölkənin qədim dövlətçilik tarixi və bu ənənələrin inkişafı müəyyən edir. Tarixə nəzər salsaq, görərik ki, Azərbaycanda mövcud olmuş Qafqaz Albaniyası, Atabəylər, Səfəvilər, Qacarlar dövlətləri dövründə, eləcə də dövlətçiliyin itirildiyi XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində, eləcə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və sovet zamanlarında ölkəmizin ərazisində yaşayan digər etnik xalqların və dini qrupların dinc birgəyaşayışı və qarşılıqlı zənginləşməsi şəraitində davam etmiş tolerantlıq və multikulturalizm ənənələri XX əsrin sonlarında ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlətçilik ideologiyasına çevirdiyi azərbaycançılıq zəminində bərpa edilmiş və nizama salınmışdır. Azərbaycan multikulturalizminin siyasi əsasları ölkə Konstitusiyasının bəndlərində, qanunvericilik aktlarında, fərman və sərəncamlarda öz əksini tapmışdır.

Azərbaycanın zəngin mədəni-mənəvi irsinin və tolerantlıq ənənələrinin mövcudluğunun bu gün beynəlxalq aləmdə etiraf edilməsi müstəqil dövlətimizin xarici aləmdə apardığı məqsədyönlü, ardıcıl iş nəticəsində əldə edilmiş ciddi nailiyyətlərindəndir. Mövcud milli-mədəni müxtəliflik və etnik-dini dözümlülük mühiti ölkəmizi çoxmillətli, çoxkonfessiyalı diyar kimi dünya miqyasında mədəniyyətlərarası dialoqun bənzərsiz məkanı etmişdir. Azərbaycan Respublikasında bu gün həmin mədəni, linqvistik, etnik rəngarəngliyin qorunmasına yönəldilən və uğurla həyata keçirilən dövlət siyasəti multikulturalizm sahəsində əsrlərdən bəri toplanmış böyük tarixi təcrübənin xüsusi qayğı ilə əhatə olunmasını, zənginləşdirilməsini, cəmiyyətdə bu istiqamətdə qazanılmış unikal nailiyyətlərin beynəlxalq aləmdə təbliğinin gücləndirilməsini zəruri edir.

Lakin tolerantlıq və multikulturalizm Azərbaycanda əsrlərdən bəri təbii-tarixi dəyər kimi formalaşsa da sistemli olmamışdır. Onun bütün vacib xüsusiyyətləri, mənəvi və psixoloji potensialı, dini loyallığı, bəşəri dəyərlərə açıqlığı azərbaycanlıların həyat tərzinə çevrilmişdir. Bu həyat tərzinin düzgün qiymətləndirilərək, hüquqi və siyasi müstəvidə öz yerini tapması isə məhz ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu öndər rəhbərliyi və müstəsna səyləri ilə Azərbaycan xalqının multikultural ənənələrinin qorunması sahəsində həyata keçirilən siyasi xətti son 16 ildə böyük rəhbərin layiqli davamçısı Prezident İlham Əliyev inamla davam və inkişaf etdirir.

Azərbaycançılıq məfkurəsinə uyğun olaraq tolerantlığın və mədəni, dini, linqvistik müxtəlifliyin qorunmasını təmin etmək, habelə Azərbaycanı dünyada multikulturalizm mərkəzi kimi tanıtmaq və mövcud multikultural modelləri tədqiq və təşviq etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 may 2014-cü il tarixli sərəncamı ilə Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yaradılmış, 11 yanvar 2016-cı il tarixli sərəncamı ilə 2016-cı il “Multikulturalizm ili” elan edilmişdir.

Son illərdə dünyada olan münaqişələrin bir çoxu qanlı savaşlarla, dağıntı və fəlakətlərlə müşayiət olunub. Bunların bir çoxu məzhəblərarası, dindaxili toqquşmalardır. Siyasətçilər, politoloqlar bildirirlər ki, bunun səbəbi məhz tolerantlıq mühitinin və multikultural dəyərlərin həmin ölkə və cəmiyyətlərdə lazımi səviyyədə olmamasındadır. Digər bir səbəb insanlar arasında müxtəlif və zərərli bölücülük təbliğatın aparılmasıdır. Tarixin qanlı dərsləri sübut edir ki, din savaşa, toqquşmalara xidmət etməli deyil. Din müharibə üçün yaranmayıb, o, ali bir inanc kimi insanları xoş niyyətlərin qaynağı olan imana, dincliyə, birgə yaşayış yoluna çağırır.

Tolerantlıq müxtəlif sahələri əhatə edir və fərqli formaları var. Tolerantlıq etnoslar arasında da, dində də, insanın dilinə, həyat tərzinə münasibətdə də, ekologiyada da mövcuddur. Tolerantlıq başqalarına dözümlü yanaşmaqdır. Əgər ölkəmizin aparıcı dini olan İslamı götürsək, bu ruhi-mənəvi inanc kodeksi başqa dinlərə dözümlü yanaşmaqda üstün mövqeyini, tarixən sübut etmişdir. Çünki bu din başqa səmavi, peyğəmbəri və kitabı olan dinləri inkar etmir.

Azərbaycan xalqının keçdiyi tarixi yola nəzər salarkən görürük ki, biz daim tolerant olmuşuq. Əgər tolerant xalq olmasaydıq, yaşadığımız coğrafiyada bizimlə birgə məskunlaşan müxtəlif dinlərin nümayəndələrini, etnosları assimilyasiyaya məruz qoyardıq. Digər dinlərin fəaliyyətinə isə imkan verməzdik. Azərbaycan əhalisinin 96 faizi müsəlmandır. Amma ölkəmizdə müsəlman icması ilə yanaşı, yəhudi, xristian, krişna şüuru, baptist, adventist icmaları da var. Azərbaycanda 13 kilsə, o cümlədən Qafqaz Albaniyasının varisi sayılan alban-udi kilsəsi, 7 sinaqoq fəaliyyət göstərir. Azərbaycan, demək olar ki, yəhudilərin İsraildən sonra ən azad dini icma şəklində fəaliyyət göstərdiyi bir ölkədir.

Bütün bunlar göstərir ki, Azərbaycan xalqı digər dinlərə tolerant yanaşır. Bu siyasət Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilməkdədir. Dövlət başçısı görüşlərində, eyni zamanda, ölkəmizdə keçirilən mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası toplantılarda Azərbaycan tolerantlığa nümunə kimi təqdim olunur. Bizim tolerantlığımız Azərbaycan xalqının bu coğrafiyada olan digər xalqlarla münasibətlərində özünü göstərir və nümunə olaraq mənimsənilir, öyrənilir. Heydər Əliyev Fondunun həm ölkə daxilində, həm də xaricdə həyata keçirdiyi tədbirlərdə də biz tolerantlığımızı və multikultural dəyərlərimizi geniş şəkildə təqdim edə bilmişik.

Multikulturalizm və tolerantlıq bir-birinə oxşar dəyərlərdir. Lakin multikulturalizmin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. Multikulturalizm müxtəlif mədəniyyətlərin bir arada dinc şəraitdə yaşamasının təmin edilməsidir. Əlbəttə, multikulturalizm dünyanın müxtəlif bölgələrində də var. Multikulturalizmin nəzəri olaraq mənimsənilməsi bu anlayışın zahiri tərəfidir, əsas məsələ onun praktikada necə həyata keçirilməsidir.

Azərbaycan multikulturalizmin praktikada yüksək səviyyədə gerçəkləşdiyi ölkələrdəndir. Bizim multikulturalizm nümunəmiz bu gün dünyanın 13 ali məktəbində “Azərbaycan multikulturalizmi” fənni üzrə tədris olunur.

Nəhayət, multikultural və tolerant dəyərlər ümumbəşəri xarakter daşıyır. Biz bu dəyərləri qoruyur və təbliğ edirik. Ziyalılarımız, din xadimlərimiz cəmiyyətimizdə həm etnoslar, həm də dinlərarası tolerant münasibətlərin inkişafı üçün nə lazımdırsa edirlər. Azərbaycanın milli marağına, milli və dini birliyimizə ziyan vurmaq istəyənlərə qarşı isə barışmaz olmalıyıq.

Multikulturalizm Azərbaycanın daxili siyasətinin tərkib hissəsi olaraq, ölkədə dövlət–din münasibətlərinin yüksək səviyyədə tənzimlənməsinə, respublikamızda yaşayan azsaylı xalqların və etnik qrupların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunmasına, nəticədə, cəmiyyət daxilində inteqrasiya proseslərinin güclənməsinə səbəb olur. Dərinləşən inteqrasiya prosesləri isə etnik və ya dini zəmində baş verə biləcək münaqişələrin qarşısını alır, ictimai sabitliyi təmin edir, bununla da cəmiyyətin tərəqqisinə xidmət göstərir.

Zərif MEHDİYEVA, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının II kurs tələbəsi

Xalq qəzeti.- 2019.- 23 noyabr. S. 6.