Kamal Abdulla: Biz təkcə Qarabağı deyil,
ruhumuzu, mənliyimizi,
vüqarımızı azad etdik
Xalq yazıçısı, Əməkdar elm
xadimi, akademik Kamal Abdulla “Xalq qəzeti”nə müsahibə verib. Müsahibəni təqdim edirik.
– Kamal müəllim, Azərbaycan
erməni separatizminə və işğalçılıq
siyasətinə son 100 ilin
ən böyük zərbəsini vurdu. Müharibədə qalib
gəldik, torpaqlarımızı azad etdik. Ermənilər bu işğala ən azı 3 il
sərf etdiyi halda, bizə
torpaqlarımızı geri almaq üçün cəmi
44 gün bəs etdi. Bunun səbəblərini nədə görürsünüz ?
– Sualının cavabı gün kimi aydındır. Ermənilər işğalçı idilər və Azərbaycan torpaqlarını zəbt etmişdilər. Bizim ordumuz isə mahiyyətinə görə azadlıq ordusu idi, əsgərlərimiz Vətən torpaqlarını azad edirdilər. Hamı gördü ki, bu illər ərzində Azərbaycan başda Prezident, Ali Baş Komandanı olmaqla, həm ordu və müdafiə quruculuğunda, həm diplomatiyada, həm daxili, həm də xarici siyasətdə, ölkədaxili ictimai mühitdə elə bir vəhdətə, birliyə nail ola bildi ki, onu dünya müstəvisində nadir halda müşahidə etmək olar. Bütün bunlar isə Azərbaycan əsgərinin, zabitinin, hamımızın gözlədiyi müzəffər yürüşünü şərtləndirən amillər oldu.
– Azərbaycan bu 44 gün
ərzində düşməni nəinki döyüş
meydanında, həm diplomatiya, həm də
informasiya arenasında məğlub etdi. Siz necə düşünürsünüz?
– Doğrudur. Bunu təkcə bizim analitiklər demir, bütün dünyada qeyd edirlər. Bu dövrü Azərbaycan hakimiyyətinin, dövlətçiliyinin sistemli və bir-birilə əlaqəli hərəkətinin üzə çıxdığı dövr kimi qiymətləndirmək olar. Ona görə də, bunun siyasi dividendlərini, iqtisadi səmərəliliyini, sosial faydasını biz çalışıb elə etməliyik ki, postmüharibə dövrünə də yaya bilək.
– Dekabrın 8-də müstəqillik tariximizin
ilk Zəfər paradı keçirildi.
Bu həm də, sizin
70 illik yubileyiniz
günlərinə təsadüf etdi.
Hansı hissləri keçirdiniz?
– Əlbəttə ki, sevinc. Sevinc və riqqət. Yaş heç yada düşmürdü. Nəvəm dedi ki, baba, Şuşanın azad edilməsi sənə ən böyük hədiyyədir. Bu, həqiqətən, belədir.
– Qarabağ, xüsusilə Şuşa sizin üçün nə demək idi və indi nədir?
– Bilirsinizmi, mənim üçün ayrıca götürülmüş ərazi yoxdur. Cocuq Mərcanlı mənim üçün nədirsə, Hil kəndi mənim üçün nədirsə, Nehrəm kəndi, Kükü kəndi nədirsə, Gəncə nədirsə, Lənkəran nədirsə, Nic nədirsə, Qubadlı nədirsə, Kəlbəcər nədirsə, Suqovuşan da, Şuşa da odur. Mənim ulu babam təkcə Şuşada doğulmayıb, bu saydığım bütün torpaqlarda “doğulub”, hamısında onun ruhu var. Biz təkcə Qarabağı azad eləmədik. Biz ruhumuzu, mənliyimizi, vüqarımızı, bir-birimizi azad etdik. Biz Azərbaycanı azad etdik. Əbədi olsun!
– Millətimiz öz qəhrəmanlığını
qədim zamanlardan sübut
edib. Sizcə, bu günümüz dünənimizi təsdiqləmədimi?
– Elədir. Dünənimizi də təsdiq elədik, əminəm, sabahımızı da.
– Sizin elmi və bədii fəaliyyətinizdə düşmənlə mübarizədən bəhs edən motivlər çoxdur. Məsələn, Azərbaycan xalqının dünyaya bəxş etdiyi ən nadir incilərdən olan “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun motivləri həm yazıçı, həm də alim kimi sizin yaradıcılığınızda mühüm yer tutur. Bəs düşmən üzərində qələbəmiz, xüsusilə Şuşa şəhərinin azad edilməsi sizə dastanın daha çox hansı hissəsini xatırlatdı?
– Dastan bir millət olaraq bizi daim
müşaiyət edir.
Nəyisə xatırladır, nəyisə korrektə edir, düzəldir. Xüsusilə, Suqovşan azad
ediləndə mənim
yadıma Oğuzun başının üstünü
kəsən Təpəgöz
düşdü. O da
suyun qarşısını
kəsmişdi, o da çox günahsız qanlar tökmüşdü.
Amma sonu nə oldu?!
Qəhrəman Basat yetişdi
və Təpəgöz
məhv edildi, suyun ağzı açıldı. Oğuzu məhv
etmək istəyən
tarix boyu çox olub. Amma onu xəritələrdən
silmək istəyənlər
unutmamalıdırlar ki,
bu elin basatları,
beyrəkləri, salur
Qazanları var. Əsgərlərimizin
hünərini indi eşitdikcə adamın qəlbi fəxrlə, qürurla dolur. Zabitlərimizin şücaəti dillərdə dastana çevrilir. Şəxsi şücaət
deyilən bir anlamı ölçü
vahidinə çevirsək,
inanmıram ki, bu sıralamada bizim əsgər özündən qabaqda kimisə görsün.
Dədə Qorqud nəvələri
– bu gün – bütün dünyanı
qoyuram bir kənara, buna heç ehtiyac da yoxdur, çünki
nəticə hər şeyi özü açıb deyir – bu qəhrəmanlar bu gün özləri
özlərinə bunu
sübut etdilər.
Kaş ki, əsgərlərimizin bir-birinə
qarşı saf, mərdlik dolu, əsl kişi
münasibətləri cəmiyyətimizin
bütün təbəqələrinə
sirayət edəydi.
– Ümumiyyətlə,
xalqın bu qəhrəmanlığının dastanlaşması nə dərəcə realdır?
– Dastanlaşma bizim qərarımızdan
asılı deyil. Bu, xalqın niyyətindən
və arzusundan asılı olur. Dastanın müəllifi olur. Bu dastanı Ali Baş
Komandan yazdı, bu dastanı əsgər və zabitlərimiz yazdılar.
Onu yaşatmaq millətin boynuna düşür.
Onun ayrı-ayrı hissələrini
dərin təhlilə
çəkmək, hisslərin
mübarizəsini anlamaq,
təhlil etmək – bu artıq yazarların,
bəstəkarların, rəssamların,
teatr və kino xadimlərinin işidir. İlk nümunələr görünməkdədir.
– Dədə Qorquddan
söz düşmüşkən,
sizin “Gizli Dədə Qorqud” monoqrafiyanızla tanışlıqdan
sonra dastanda əks olunan hadisələrin bir çoxunun pərdəarxası
məqamları ilə
bağlı çoxsaylı
təxminlər və
təsəvvürlər yaranır. Bunlardan Bamsı Beyrəyin
öldürülmə səbəbi
ilə bağlı sizin fikirləriniz böyük maraq doğurub. Bəs əsəriniz çap
olunan vaxtdan bu günə kimi bu mövzuda
yeni maraqlı təxmin və fərziyyələriniz yaranıbmı?
– Mən bir dəfə yazmışdım ki, “Dədə Qorqud” dastanının gizlinləri
heç zaman bitib-tükənən deyil.
Mən özüm də məlum romandan sonra müxtəlif pyeslərimdə, şeir və hekayələrimdə
bu gizlinləri üzə çıxarmağa
hələ də çalışıram. Dahi alman
filosoflarından biri deyir ki, “sözün
dərinliyində cürbəcür
mənalar sayrışır.”
Bu sayrışma sözünə diqqət
çəkərdim. Fikir vermisinizsə,
“sayrışma” prosesinin
iki üzü var. Bir üzü qaranlıqdır, o biri üzü işıq.
Və onlar çox böyük sürətlə
bir-birini təqib edirlər. Bu hissələri bir-birindən
ayırmaq asan deyil. İşığın, yəni görünən
tərəfin öyrənilməsi,
qaranlığın, yəni,
görünməyən tərəfin
öyrənilməsinə gətirir
və əksinə.
Görünən və görünməyən
(gizli) tərəflərin
öyrənilməsi birinin
olub, o birinin olmaması ilə həyata keçirilə bilməz. Bu proses əlaqəli və sistemlidir. Təcrübəmə əsaslanıb indi
artıq dastanla bağlı deyə bilərəm ki, o, həm də əbədidir.
– Məsələn,
Yalançı oğlu
Yalıncığın sağ
qaldığı təxmin
olunur. Onun sonrakı fəaliyyəti,
aqibəti barədə
təxminləriniz varmı?
– Yalançı
oğlu Yalıncığın
aqibəti barədə
onu demək olar ki, biz bu
gün də çox zaman onun törəmələrinin
əhatəsində qalmış
kimi özümüzü
hiss edirik. Və sonuncu Qarabağ
müharibəsi onu da göstərdi ki, bizimlə bağlı yalanları vurub dağıtmağın
bir yolu var. O yol yaratmaq yoludur.
Qarabağı yenidən
yaratmaq, Vətənimizi
hər an yaratmaq, özümüzü
yaratmaq! Başqa yolumuz yoxdur.
İlk baxışda göründüyü
kimi o qədər də asan yol
deyil. Amma bu yolun alternativi yoxdur. Hər kəs öz sahəsində, öz iş yerində. Tələbə auditoriyada, mühəndis
zavodda, həkim xəstəxanada, hər kəs öz yerində. Yaratmaq, yaratmaq, bir daha
yaratmaq!
– Sizin “Yarımçıq əlyazma”
əsəriniz Nobel mükafatı
üçün namizədliyə
qeydə alınmışdı.
Doğrusu, bu xəbərin
özü belə böyük maraqla qarşılanmışdı. Necə düşünürsünüz, hazırda bu mükafatı almaq üçün böyük
istedadla yanaşı,
daha hansı göstəricilərin olması
vacibdir.
– Bu sualın cavabını mən, icazənizlə buraxardım.
Bu mövzu mənim
üçün həm
aktuallığını, həm
də marağını
çoxdan itirib.
– Ədəbiyyat ümumbəşəri
dəyərləri təlqin
edən bədii vasitələrdən biridir. Sizcə, millətin öz
həqiqətlərini çatdırması
üçün ədəbiyyat
nə dərəcədə
gərəklidir? Ümumiyyətlə, ədəbiyyat bizim üçün bir vasitə olmalıdırmı?
– Xatırladım
ki, “böyüklük”
və “kiçiklik” nisbi anlayışlardır.
Mən düşünürəm ki,
ədəbiyyat minik vasitəsi deyil ki, millət onun içində, ya da belində
harasa getsin, kiməsə özünü
tanıtsın. Millət nəcib,
gözəl əməlləriylə
yadda qalır. Mİllət
başqalarına isti,
mehriban münasibətinə
görə hörmət
qazanır. Bunların heç
birini o, bilərəkdən
etmir. Bunlar onun qanındadır.
Məni indi daha çox
bizim Vətən müharibəsindən sonrakı
postmüharibə dövrü
düşündürür. Biz qalib olmaq
mədəniyyətini yaşada
biləcəyikmi?! Dünənki düşmənə, bizi
bəyənməyənlərə, düşmənimizin dostlarına
öz qalib, öz müzəffər mahiyyətimizi ləyaqətlə
təqdim edə biləcəyikmi?! Bundan çox
şey asılıdır.
Biz artıq bu
mahiyyətlə yaşamağa
başlamalıyıq. Özümüzü ləyaqətlə təqdim etsək, deməli bizim bu qələbəyə mənəvi haqqımız
var idi. Bu məsələlərin izlənilməsi, məncə,
siz deyən kimi məhz ədəbiyyat vasitəsilə
həyata keçirilə
bilər.
– Bəs,
son böyük qələbəmizin
ədəbiyyatımıza necə təsir edəcəyini düşünürsünüz?
Daha doğrusu, necə olmasını istərdiniz?
– Biz indi pandemiya dövrü kimi ağır və məşəqqətli
bir zamanda yaşayırıq. Yaxınlarımızın,
dostlarımızın ölüm
xəbəri bizə əks-səda kimi gəlib çatır.
Bəs bu pandemiya dövründə
bizim öyrəndiyimiz,
əldə etdiyimiz heç nə olmadımı?! Məncə, oldu. Biz üzümüzü
– ağzımızı, burnumuzu
“maska” ilə bağlayaıb bir-birimizi
çətinliklə tanımağa
məhkumuq. Ümid gözlərə
qalır. Biz bir-birimizi tanımaq üçün bir-birimizin
gözünün içinə
diqqətlə baxmağa
başlamışıq – siz
bunun fərqindəmisiniz?!
Bu isə bizi
bir-birimizin qəlbinə
baxıb orda nə isə görməyə aparan yoldur. Müharibə də eləcə.
O, təkcə ədəbiyyata
deyil, bütün həyat sahələrimizə
çox şey öyrətdi. Ən əsası, bir-birimizin
qədrini daha yaxşı bilməyi.
Müsahibəni qələmə
aldı: Anar TURAN
Xalq qəzeti .-2020.- 23 dekabr.- S.6.