ATƏT-in Lissabon sammitində…

 

münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dəstəklənən ədalətli hüquqi bünövrə yaradıldı

 

Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc vasitələrlə nizamlanması ulu öndər Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi xarici siyasətin prioritetini təşkil edirdi. Ümummilli liderin respublikaya rəhbərliyi dövründə keçirdiyi bütün görüşlərdə, ilk növbədə, münaqişənin nizamlanması, doğma ata – baba yurdlarından didərgin salınmış soydaşlarımızın isti ocaqlarına qaytarılması məsələsi qaldırılırdı. Ümumiyyətlə, Heydər Əliyevin ölkəmizə rəhbərlik etdiyi 1993-2003-cü illər respublikamız üçün həlledici dövr olub. Məhz həmin illərdə dövlətçiliyimizin möhkəm təməli qoyulub. O illərdə Azərbaycanın istər daxili, istərsə də xarici siyasətlə bağlı strateji xətti müəyyən edilib.

 

Ermənistan – Azərbaycan, Dağ­lıq Qarabağ münaqişəsinin nizam­lanması daim dövlət siyasətinin əsasını təşkil edib. 1993-2003-cü illər ərzində Azərbaycanın dövlət başçısı Heydər Əliyev Ermənistan prezidenti ilə 23, ATƏT-in rəhbərliyi və Minsk qrupunun nümayəndələri ilə 150-yə qədər görüş keçirib.Ulu öndərin bu dövrdə 80-dək ölkənin dövlət başçıları ilə keçirdiyi 500-dən çox görüşdə, eləcə də, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların ən yüksək səviyyəli nümayəndələri ilə, ATƏT-in, NATO-nun, Avro­pa Şurasının, İslam Konfransı Təşkilatının, MDB-nin, GUAM-ın, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının, Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçıları­nın zirvə görüşlərində Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsi əsas müzakirə mövzusu olub.

 

ATƏT-in üzvü olan ölkələrin dövlət və hökumət başçıları münaqişə ocaqlarının tezliklə söndürülməsi, XXI əsrin sülh və əmin-amanlıq əsrinə çevrilməsi üçün qəti tədbirlər görülməsi məqsədi ilə Lissabona toplaşdılar. 1996-cı il dekabrın 2-3-də ATƏT-in Lissabonda keçirilən Zirvə toplantısında baş verən hadisəni xatırladıqca ulu öndərin qətiyyəti, həyata keçirdiyi siyasət və dünya ölkələrinin diqqətini münaqişəyə cəlb etməsi, o cümlədən Ermənistanın işğalçı siyasətinin ifşa olunması istiqamətində yadda qalan hadisələrdən biri hesab olunur. 52 Avropa dövlətinin, ABŞ, Kanada və 10 Asiya – Afrika dövləti başçılarının müşahidəçi statusunda iştirakı ilə ATƏT dövlət və hökumət başçılarının Zirvə toplantısı ölkəmiz üçün böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Qafqaz regionu, xüsusilə, Ermənistan – Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin yüksək səviyyədə ilk dəfə geniş müzakirə olunduğu Lissabon sammitindəki nitqində Heydər Əliyev Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in prinsiplərinə, BMT Nizamnaməsi və beynəlxalq hüququn ümu­mi qaydalarına uyğun olan müddəalarını diqqətə çatdırmışdır.

 

Heydər Əliyev Lissabon sam­mitinin nəticələrini aşağıdakı kimi dəyərləndirirdi: “Lissabon Zirvə görüşünün Azərbaycan üçün böyük əhəmiyyəti bir də ondan ibarətdir ki, biz həmin toplantıda Ermənistan – Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mahiyyətini açıb həm zirvə görüşünün iştirak­çılarına, həm də bütün dünya ictimaiyyətinə bildirdik”.

 

Sammitdə qəbul edilən və münaqişənin nizama salınması­nın beynəlxalq hüquqi bazasını təşkil edən sənəd Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli, obyektiv həlli yolunda böyük siyasi nailiyyət sayılır.

 

Ulu öndər sammitdəki çıxışında Dağlıq Qarabağ münaqişəsində Ermənistanın məqsədini hərbi təcavüzün nəticələrini qanuniləşdirmək və Azərbaycan ərazisində ikinci erməni dövləti ya­ratmaq niyyəti kimi qiymətləndirib. Bu ədalətsizliyə və işğal siyasətinə yol verilməyəcəyini iştirakçı dövlətlərin başçılarının diqqətinə çatdıran müdrik şəxsiyyət Azərbaycan və Ermənistan arasın­da Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin göstərilən prinsiplər əsasında aradan qaldırılacağı təqdirdə mütərəqqi nəticələr verəcəyini bildi­rib: “Əminəm ki, münaqişənin BMT nizamnaməsi, ATƏT prinsipləri və beynəlxalq hüquq əsasında aradan qaldırılması az bir vaxt ərzində Ermənistan ilə Azərbaycan arasında uzunmüddətli möhkəm sülh yaranmasına imkan verəcək, erməni və Azərbaycan xalqları arasında xoş münasibətləri bərpa edəcək, Dağlıq Qarabağın bütün əhalisi üçün ən əlverişli şərait yara­dacaqdır”.

 

Ümummilli lider çıxışında, həmçinin Ermənistan prezidentinə və erməni xalqına da sülh çağı­rışları edib. O, ATƏT üzvlərinin hamısını bütövlükdə Dağlıq Qa­rabağ məsələsinin həllinə kömək etməyə çağırıb: “Mən ATƏT-in Lissabon Zirvə görüşünün işti­rakçısı olan dövlət və hökumət başçılarına üz tutub onlardan xahiş edirəm ki, Avropada sürəkli və viranedici münaqişələrdən biri olan Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin tezliklə ara­dan qaldırılması üçün səylərini əsirgəməsinlər".

 

Müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyevin Lissabon Zirvə görüşündə ölkəmiz üçün tarixi əhəmiyyət daşı­yan nitqi dövlət və hökumət başçı­larının diqqətini cəlb etdi. Respub­likamızın rəhbəri yeni müstəqillik qazanmış, demokratiya və bazar münasibətləri yolunu seçmiş ölkəmizdə hüquqi dövlət quruculu­ğu, islahatların həyata keçirilməsi, dünya birliyi ilə əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsi sahəsində görülən işlərdən də ətraflı söhbət açdı.

 

Ulu öndər bir daha bəyan etdi ki, biz müharibə yox, sülh istəyirik. Biz istəyirik ki, Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqları azad edilsin, respublikamızın ərazi bütövlüyü, sərhədlərinin toxunulmazlığı təmin olunsun, yerlərindən-yurdlarından zorla qovulmuş bir milyondan çox vətəndaşımız öz doğma torpaqları­na qayıtsın. Biz Dağlıq Qarabağda yaşayan ermənilərin təhlükəsizliyini təmin etməyə, Azərbaycanın tərkibində Dağlıq Qarabağa yüksək muxtariyyət statusu verməyə hazırıq.

 

Bütün bu çağırışlara baxma­yaraq, Ermənistan nümayəndə heyəti ölkəsinin işğalçı siyasətinə sadiqliyini nümayiş etdirərək Heydər Əliyev tərəfindən irəli sürülən həmin prinsiplərin Lissabon bəyannaməsinin 20-ci maddəsinə salınmasına veto qoydu. Heydər Əliyev isə ATƏT-in Lissabon sənədinə bütövlükdə veto tətbiq edərək, ABŞ nümayəndə heyətinə başçılıq edən vitse-prezident Albert Qorun təklifi ilə prinsiplərin ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin ayrıca bəyanatında səsləndirilməsinə nail oldu. ATƏT-in rəsmi sənədləri sırasına daxil olan bəyanatda bu müddəaların zirvə görüşündə işti­rak edən 53 ATƏT üzvü tərəfindən bəyənildiyi də göstərilib.

 

ATƏT sədrinin bəyanatından dərhal sonra Ermənistan nümayəndə heyəti də bəyanat verərək bununla razılaşmadığını elan etdi və beləliklə gələcək uğur­suz danışıqların əsasını qoydu. Bu bəyanatda məsələnin həllinin, hər şeydən əvvəl, öz müqəddəratını təyin etmə prinsipi əsasında əldə oluna biləcəyi öz əksini tapırdı.

 

Zirvə toplantısı zamanı ümum­milli liderin siyasi iradəsi və diplomatik fəaliyyəti sayəsində münaqişənin həllinin siyasi-hüquqi çərçivəsini müəyyənləşdirən xüsusi bir sənəd qəbul edildi. Ermənistan -- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə dair 3 əsas prinsipi özündə əks etdirən və ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri, İsveçrənin xarici işlər naziri Flavio Kottinin adından verilən bu bəyanat Ermənistan istisna olmaqla, dünya­nın 53 dövləti tərəfindən müdafiə olundu və Lissabon sammitinin yekun sənədlərinə əlavə edildi.

 

Həmin prinsiplər aşağıdakılar­dır:

 

- Ermənistan Respublikasının və Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü;

 

- Dağlıq Qarabağın sazişdə müəyyən edilmiş hüquqi statu­su – bu status Dağlıq Qarabağa Azərbaycan Respublikasının tərkibində özünüidarəetmənin ən yüksək səviyyəsini verir;

 

- tənzimləmə müddəalarına bü­tün tərəflərin əməl etməsini təmin etmək barədə qarşılıqlı öhdəliklər də daxil olmaqla, Dağlıq Qara­bağın və onun bütün əhalisinin təhlükəsizliyinə təminat verilməsi.

 

Ulu öndər Heydər Əliyev Lissa­bon Zirvə görüşündə Dağlıq Qara­bağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli istiqamətində irəliyə doğru daha bir mühüm addım atdı. Eyni zamanda, Azərbaycanın ədalətli mövqeyinin bütün dövlətlər tərəfindən müdafiə olunması və ATƏT-in toplantısının sənədlərində bu məsələnin öz geniş əksini tapması üçün bir çox görüşlər keçirdi, ətraflı danışıqlar apardı. ABŞ dövlət katibinin müavini Linn Devis, Rusiyanın xarici işlər naziri Yevgeni Primakov, Ukrayna Prezidenti Leonid Kuçma, İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu, İsveçrənin xarici işlər naziri, ATƏT-in indiki sədri Flavio Kotti, Finlandiya Prezidenti Marti Ahtisaari, Rusiya­nın Baş naziri Viktor Çernomırdin, o cümlədən, digər ölkələrin dövlət və hökumət başçıları ilə keçirilən görüşlər çox əhəmiyyətli, faydalı oldu.

 

Dövlətimizin başçısının səsləndirdiyi fikirlər, irəli sürdü­yü təkliflər, Ermənistan istisna olmaqla, zirvə görüşünün iştirak­çısı olan dövlətlərin rəhbərlərinin hamısı tərəfindən rəğbətlə qarşı­landı və dəstəkləndi. Sammitdə münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dəstəklənən ədalətli hüquqi bünövrə yaradıldı, həmçinin vasitəçilərin vəzifələri müəyyən olundu.

 

Əliqismət BƏDƏLOV

 

Xalq qəzeti  2020.- 2 dekabr.- S.9.