Azərbaycan milli mətbuatının dövlətçilik və türkçülük ənənələri

Bugünlərdə böyük maarifçi-demokrat Həsən bəy Zərdabinin nəşr etdiyi ilk anadilli qəzetimiz “Əkinçi” ilə ictimai fikir və mədəni tərəqqi tariximizdə yeni bir başlanğıc açmış Azərbacan milli mətbuatının yaradılmasının 145-ci ildönümü tamam olur. Prezident İlham Əliyevin iyunun 30-da imzaladığı “Azərbaycan milli mətbuatının 145 illik yubile­yinin keçirilməsi haqqında” sərəncam bu əlamətdar hadisənin dövlət səviyyəsində və ümumxalq tədbirləri ilə qeyd olunması­nı təmin etmişdir.

Sərəncamda bildirilir ki, 1875-ci il iyulun 22-də Azərbaycan dilində nəşr olunmağa başlamış “Əkinçi” qəzeti milli mətbuatımızın ilk nümunəsi və həmin dövr Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatının mü­hüm hadisəsi kimi tarixə düşmüşdür. Sonrakı illərdə çoxsaylı nəşrlərlə zənginləşən milli mətbuatımız Azərbaycan ədəbi dilinin və maarifçilik hərəkatının inkişafına əhəmiyyətli töhfələr vermiş, milli özünüdərk və istiqlal məfkurəsinin formalaşmasında, qabaq­cıl ideyaların təbliğində böyük xidmətlər göstərmişdir. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yarandıqdan sonra isə mətbuatımız yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş, öz fəaliyyəti ilə müstəqil dövlət quruculuğunun fəal iştirakçısı olmuş, istiqlal ideyalarının yayılmasında, eləcə də milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və yaşadılma­sında mühüm rol oynamışdır.

Mötəbər yubiley sənədində daha sonra qeyd edilir ki, ötən əsrin 90-cı illərində dövlət müstəqilliyini bərpa edən Azərbaycanda müasir kütləvi informasiya vasitələrinin formalaşması və inkişafı üçün geniş imkanlar yaranmışdır. 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıdandan sonra onun bilavasitə rəhbərliyi ilə həyata keçirilən azad, demokratik media quruculuğu islahatları nəticəsində ölkədə senzura, söz və məlumat azadlığını məhdudlaşdıran digər süni maneələr aradan qaldırılmış, medianın fəaliyyətini tənzimləyən mütərəqqi qanunve­ricilik bazası yaradılmış, onun problemlərinin həlli, iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsi, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda rolunun yüksəldilməsi məqsədilə ardıcıl tədbirlər görülmüşdür.

Ulu öndərin milli jurnalistikamı­zın tarixində yeni parlaq səhifələr açan önəmli qərarları ilə KİV-in fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradılması, borcların silinməsi, jurnalistlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, onların xidmətlərinin dövlət tərəfindən mükafatlandırılması kimi ad­dımları medianın maddi-texniki bazasının yeniləşdirilməsi və onlarca digər önəmli tədbirlər bazar iqtisadiyyatı dövründə boğulmaqda olan mətbuatın inkişafına əlverişli şərait yaratmışdır. Cəmiyyət Heydər Əliyevin bu əvəzsiz himayədarlığını daim dərin minnətdarlıqla yad edir. Müstəmləkə əsarəti şəraitində milli oyanışa və ictimai-mədəni dirçəlişə ciddi təkan vermiş, istiqlal məfkurəsinin təntənəsində fəal rol oyna­mış milli mətbuatımızın öyünclü yubileyi ərəfəsində xalqımızın dövlətcilik və türkçü­lük ənənələrinin qorunmasında və inkişaf etdirilməsində milli mətbuatımızın apardığı mübarizədə ümummilli lider Heydər Əliyevin liderlik fəaliyyəti ilə bağlı daha bir önəmli mövzunu oxucularımızla bölüşmək istədik.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin dövlətçilik kursunda Azərbaycan–Türkiyə münasibətləri və mətbuat

Azərbaycanda 1993-cü ilin böhranlı yayında xalqın təkidli tələbi ilə ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi qonşu dövlətlərlə münasibətlərin qurulmasını və bu sırada qardaş Türkiyənin danılmaz və strateji mövqeyini önəmli etdi. Türkiyə Cümhuriyyəti ilə əlaqələrə xüsusi əhəmiyyət verən ümummilli lider Heydər Əliyev dönə-dönə təkrarlayırdı: “Azərbaycan dünyanın bütün ölkələri ilə əməkdaşlıq arzusundadır. Lakin onu Türkiyə ilə xüsusi münasibətlər bağlayır. Biz eyni kökdən boy atmışıq, ümumi cəhətlərimiz çoxdur. Biz iki ölkədə yaşayan bir xalqıq və öz birliyimizi möhkəmləndirməliyik”.

Seçkilərdən sonra ulu öndərin ilk rəsmi xarici səfəri də Türkiyədən başladı. Pay­taxt Ankarada aparılan danışıqlardan sonra Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Res­publikası arasında əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında protokol, elmi, texniki, mədəni və iqtisadi sahələrdə əməkdaşlıq haqqında saziş, dostluq və hərtərəfli əməkdaşlığın inkişafı barədə müqavilə, siya­si məsləhətləşmələr barədə saziş, investisiya­ların qarşılıqlı təşviqi və qorunması haqqında saziş və digər mühüm sənədlər imzalanması az bir zaman kəsiyində müstəqilliyini təmin etmiş Azərbaycan üçün olduqca önəmli hadisə idi. Bu Türkiyə-Azərbaycan strateji əməkdaşlığının real təzahürü olmaqla, yaxın gələcəkdə reallaşacaq daha böyük iqtisadi və enerji layihələrində münasibətlərin yeni mərhələsinin üfiqləri idi.

Bu sırada Azərbaycan Respublikası­nın Prezidenti Heydər Əliyevin Türkiyəyə növbəti səfəri 1994-cü il iyunun 9-da baş tutur. Qısamüddətli səfərdə Heydər Əliyev ABŞ-ın dövlət katibi Uorren Kristofer, Böyük Britaniyanın Xarici İşlər naziri Duqlas Herdi, Türkiyə Silahlı Qüvvələri baş Qərargahının rəisi, ordu generalı Doğan Gürəşlə görüşür. Türkiyəyə qısamüddətli səfərdən qayıdan Prezident Heydər Əliyev Rusiyanın müdafiə naziri Pavel Qraçovu qəbul edir.

Əslində, mətbuatın dərc etdiyi bu məlumatlar “Əsrin müqaviləsi”nə gedən yolun “təmizlənməsinə xidmət edirdi” deməklə heç də yanılmırıq. Bu müqavilənin bağlanması ölkədə siyasi sabitliyin təmin edilməsindən, atəşkəsə nail olmaqdan, qonşuların, ən önəmlisi də Rüsiyanın razılıq verməsindən xeyli dərəcədə asılı olduğu o dönəmin ən önəmli faktorlarından idi.

“Əsrin müqaviləsi” adlandırılan Bakı– Tbilisi–Ceyhan (BTC) neft boru kəmərinin Türkiyədən keçməsi üçün də ulu öndər Heydər Əliyevin diplomatik səyləri önəmli olmuşdur. “Xalq qəzeti” yazırdı: “Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin gərgin səyləri ilə “Əsrin müqaviləsi”nin reallaşması təkcə respublikamız üçün deyil, Qərbin aparıcı dövlətləri, habelə Cənubi Qafqaz və Orta Asi­ya regionu ölkələri üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Saziş regionda qlobal layihələrin gerçəkləşməsinə yol açmış, xarici dövlətlərin Azərbaycanla bütün sahələrdə genişmiqyaslı əməkdaşlığa marağını artırmış, beynəlxalq maliyyə qurumları ilə münasibətlərdə keyfiyyətcə yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoymuşdur“.

Heydər Əliyevin Türkiyəyə 1994-cu il oktyabrın 18-də qısamüddətli səfərində də problemlərin qarşılıqlı anlaşma yolu ilə tənzimlənməsi, Xəzərin statusu kimi məsələrlər jurnalistləri də maraqlandırmışdır. Toplantıda Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıs­tan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan prezidentlərinin zirvə toplantısının böyük iqtisadi və siyasi əhəmiyyətinin olduğu vur­ğulanmışdır.

Azərbaycan və Türkiyə dövlət rəhbərlərinin qarşılıqlı səfərləri bundan sonra da davam etdirilmiş, hətta digər ölkələrlə müqayisədə bu səfərlərin müntəzəm xarakter alması hər iki dövlətin gündəmində olmuş­dur. 1995-ci il dekabrın 7- 9-da Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəlin Azərbaycana rəsmi səfəri “Xalq qəzeti”ndə geniş və əhatəli təqdim olunmuşdur. Ulu öndərin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi sönrakı illərdə də dünya birliyinə inteqrasiya, müstəqil siyasi dəst-xəttin davamı bütün sahələrdə təsdiqini tapmaqla daha da irəliyə getmiş və Azərbaycanın dünyada tanıdılmasında mü­hüm rol oynamışdır. Bu barədə “Xalq qəzeti” ən müxtəlif imzalarla dərc etdiyi məqalə və şərhlərində ətraflı məlumatlar yer alır. Türkiyə ilə əlaqələrin inkişafı Azərbaycanın nəinki diplomaik, eləcə də bütün sahələrdə apardığı kursun tərkib hissəsi olmuşdur.

1996-cı il aprelin 14-15-də Türkiyə Res­publikasının Baş naziri M.Yılmazın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin Azərbaycana səfəri, iki ölkə arasında hərbi, texniki və elm sahələrində əməkdaşlığa dair bir sıra sənədlərin imzalanması Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının əhatə dairəsini daha da genişləndirdi.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev 1997-ci il aprelin 30-da İstanbulda keçirilən Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Zirvə toplantısında iştirakını “Xalq qəzeti” Azərbaycan prezidentinin qardaş Türkiyəyə növbəti səfəri kimi dəyərləndirir. “Qara dəniz regionunda yeni imkanlar” möv­zusunda biznes konfransda çıxış edən Heydər Əliyev dünyanın 30 ölkəsindən 400-dən çox nümayəndənin iştirak etdi­yi konfransın işini və Qara dəniz iqtisadi əməkdağlığını yüksək qiymətləndirməklə, regiondakı mövcud silahlı münaqişələrin davam etdirilməsini pisləyir. Mətbuatda dərc olunmuş məqalə və təqdimatların əhatəliliyi də göstərir ki, Türkiyə səfəri olduqca məhsuldar olmuşdur. Azərbaycan Prezi­denti Heydər Əliyevin keçirdiyi görüşlərin yekunu, mətbuata hər iki tərəfin açıqlamaları Türkiyə ilə münasibətlərin önəmli olduğunu göstərmişdir.

Xəzərin enerji resurslarının dünya bazar­larına nəql olunması sahəsində aparılan işlər Azərbaycan ilə Türkiyənin davamlı işbirli­yinin nəticəsi idi. Əsası ulu öndər tərəfindən qoyulan bu ardıcıl siyasət bu gün də uğurla davam etdirilməkdədir.

1998-ci il sentyabrın 7-də Bakıda tarixi “Ipək yolunun bərpası üzrə Beynəlxalq konfrans”ın işə başlaması tarixi hadisə oldu. Konfrasdan bir gün əvvəl “Xalq qəzeti” bu tarixi hadisənin əhəmiyyətini faktlar və rəqəmlərin dili ilə açıqlayır: Böyük İpək yo­lunun üstündə 33 olkə yerləşir, TRASEKA-TACİC proqramlarının gerçəkləşdirilməsi sayəsində 1999-cu ildə yük daşımalarının həcmi 10 dəfə artaraq 4 milyon tona çatacaq və s. Qəzetin elə həmin sayında Böyük İpək yolunun tarixi dəyəri dövlət rəhbərləri tərəfindən də yüksək dəyərləndirilir. Bu barədə qəzetin təqdim etdiyi Türkiyə Pre­zidenti Süleyman Dəmirəlin Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin, Gürçüstan Prezidenti Eduard Şeverdnadze­nin, Rumıniya Prezidenti Emil Konstanineskinin fikirləri maraq doğurur.

1999-cu il noyabrın 18-də ATƏT-in İstanbul Zirvə toplan­tısı keçirildi. Azərbaycan Res­publikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Gürcüstan Prezidenti Eduard Şevardnadze və Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Süleyman Dəmirəl “Xam neftin Azərbaycan Respublikası, Gürcüs­tan və Türkiyə Cümhuriyyətinin əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas İxrac Boru Kəməri vasitəsilə nəql edilməsinə dair” imzaladıqları sənəd mətbuatın gündəmində yeni bir hadisə idi. İstanbul Zirvə toplantı­sında “Şahdəniz” yatağından hasil olunan təbii qazın Bakı-Tbilisi-Ərzurum marşrutu üzrə Türkiyəyə nəql olunması qərarlaşdırıldı və qaz boru kəmərinin də inşası gündəmə gətirildi. Aydın görünürdü ki, ulu öndər Heydər Əliyev və Türkiyənin dövlət rəhbərləri güclü iradə ortaya qoymasaydılar “Əsrin müqaviləsi” reallaşa bilməzdi. Tarix göstərdi ki, Bakı-Tbilisi-Qars layihəsi də eyni şəkildə həyata keçirildi.

İqtisadiyyata yönəldilən xarici investi­siyalar sahəsində qardaş ölkə Azərbaycanın əsas tərəfdaşlarından biri oldu. Azərbaycanın “Petkim”, “Star” kimi layihələrə kapital qoyuluşu var. Daha sonra TANAP layihəsi gəlir, önəmli yatırımlardan birini də o təşkil edir. Burada söhbət Azərbaycandan Türkiyə iqtisadiyyatına qoyulan milyardlarla dollarlıq sərmayə portfelindən gedir.

ATƏT-in İstanbul zirvə toplantısında Prezident Heydər Əliyevin Türkiyənin iştira­kı ilə “Qafqaz paktı” yaradılması ideyası ilə çıxış etməsi də toplantı iştirakçıları tərəfindən rəğbətlə qarşılanan hadisə idi. 54 ölkəni təmsil edən 2 min 500 nümayəndənin İstan­bula, ATƏT-in zirvə görüşünə yığışması XXI əsrdə dünyada sülhün, əmin-amanlığın bərpa edilməsi, münaqişə ocaqlarının söndürülməsi yolunda mühüm addımdır və “İstanbul sammiti dünya tarixində, XX əsrdə ən böyük hadisələrdən biridir” qəzetin manşet xəbəri kimi verilmişdir.

Bütün sahələrdə Azərbaycana siya­si və iqtisadi yardım göstərən Türkiyə Cümhuriyyəti müstəqil dövlətçiliyin əsas atributlarından olan ordu qurucu­luğu sahəsində əməkdaşlığı da ildən-ilə genişləndirmişdir. 1999--2002-ci illərdə hərbi əməkdaşlıq sahəsində imzalanmış bir sıra sənədlər Azərbaycan ordusunun hərbi potensialının inkişafına yüksək təsir göstərmişdir. Bu əlaqələr Azərbaycan Ordusu üçün zabit kadrlarının hazırlanmasında, hərbi təlimlərin keçirilməsində, maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsində və ordu­muzun NATO-nun ən müasir standartları səviyyəsində qurulmasında mühüm rol oynamışdır.

Əhməd Necdət Sezərin 2000-ci ildə pre­zident seçilməsi və iyulun 11- 12-də ilk xarici səfərini Azərbaycana etməsi Türkiyənin dip­lomatik kursunda yeni olmasa da, hakimiyyət dəyişikliyindən sonra da müttəfiqlik mövqe­yini bir daha təsdiqlədi.

2001-ci ilin martında Azərbaycan Pre­zidenti Heydər Əliyevin Türkiyəyə növbəti rəsmi səfəri isə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq siyasətinin davam etdirilməsi, 2002-ci il apre­lin 29-30-da Türkiyə, Azərbaycan və Gürcüs­tan prezidentlərinin Trabzonda keçirilən Zirvə görüşündə də gündəmi müəyyənləşdirir.

On illik bir keşməkeşli və böhranlı zaman kəsiyində qurulmaqda olan Azərbaycana rəhbərlik edən və ölkəni olum-ölüm dilem­masından uğurla çıxaran ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi baxışlarına tarix indi daha dərin məna qazandırmaqdadır. Dövrümüzün ictimai-siyasi reallıqları, geopolitik məkanda baş verən gözlənilməz dəyişikliklər onun Azərbaycan adlı Vətənimizin bu gününə və gələcəyinə çox möhkəm tellərlə bağlı olduğunu daha aydın göstərir. Tarix də sübut edir ki, “XX əsrin tarixi məhz şəxsiyyətlərin tarixdəki rolu baxımından ibrətamiz bir dövr oldu. Bu tarixi Çörçilsiz, De Qollsuz, Kennedisiz, Mandelasız və eləcə də Heydər Əliyevsiz təsəvvür etmək mümkün deyil”.

Mətbuatda Azərbaycan--Türkiyə əlaqələrinin spektrini təqdim etdiyimiz bu materiallar təşkil etmişdir,- demək xeyli dərəcədə yanlışlıq olardı. Həmin dövrdə ölkə mətbuatında rəsmi səfər və görüşlərdən əlavə, onlarca müəllif məqalələrinə, müxbirlərin hazırladığı gündəlik xəbər və məlumatların yayınlanmasına da önəm verilmişdir. Bu təqdimatların əsasında müəyyən tarixi hadisələrlə yanaşı, gündəlik hadisələrə həsr edilmiş xəbərlər də xüsusi yer tutur. Nümunə üçün deyək ki, təkcə 1995 və 1996-cı illərdə “Xalq qəzeti”ndə dərc edilmiş belə xəbərlərin sayı 200-dən çox olmuşdur.

 

Namiq ƏHMƏDOV

Xalq qəzeti  2020.- 21 iyul.- S.5.