İnsan hüquqları və
media: Azərbaycan təcrübəsi müsbət nümunə
kimi
Səbinə
ƏLİYEVA,
Azərbaycan
Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə
Müvəkkili (Ombudsman), hüquq üzrə fəlsəfə
doktoru
XXI yüzillik informasiya əsri kimi xarakterizə olunur. İnformasiya-kommunikasiya
texnologiyalarının imkanlarından kütləvi surətdə
və intensiv şəkildə istifadə olunması qlobal
miqyasda cəmiyyət həyatına çox mühüm
yeniliklər gətirib, ictimai-sosial, siyasi və hüquqi
münasibətləri yeni keyfiyyət çalarları ilə
zənginləşdirib. Heç
şübhəsiz, “hakimiyyətin dördüncü qolu”
adlandırılan, funksional təsisat səciyyəsi
daşıyan kütləvi informasiya vasitələrinin
(KİV) də fəaliyyətində ciddi dəyişikliklər
baş verməkdədir. Media artıq təkcə
ənənəvi informasiya istehsalçısı və
ötürücüsü deyil, yaxud yalnız hakimiyyətlə
cəmiyyət arasında körpü rolunu oynamır, eyni
zamanda, istər cəmiyyət daxilində, istərsə də
beynəlxalq miqyasda proseslərə təsir göstərən
innovativ və informativ resurs kimi çıxış edir.
Təsadüfi deyil ki, tanınmış tədqiqatçılar,
o cümlədən nüfuzlu strateji araşdırma mərkəzləri
“XXI əsrdə mediaya nəzarət edən dünyaya nəzarəti
həyata keçirər” tezisi irəli sürməklə
KİV-in qlobal idarəetmədə artan rolunu xüsusi olaraq
diqqətə çatdırırlar.
Müstəqillik
dövründə Azərbaycan mətbuatının inkişaf
yolunun spesifik özəllikləri: faktlar və reallıqlar nəyi
ifadə edir?
Əlbəttə, hər bir dövlətin gücü həm
də onun intellektual potensialının
daşıyıcılarından və səfərbəredici
vasitələrindən olan media institutunun səmərəli
və məqsədyönlü fəaliyyətindən
asılıdır. Bu kontekstdə Azərbaycan nümunəsi
bir sıra spesifik xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb
edir. Ölkə mətbuatının real vəziyyətinə
nəzər saldıqda aydın görünür ki, Azərbaycan
mediasının milli maraqlara, müasir trendlərə və
qlobal çağırışlara müvafiq fəaliyyətinin
təmin olunması strateji hədəf kimi müəyyənləşdirilib.
Elə bu məqsədlər istiqamətində
və milli məsələlər ətrafında səfərbər
olunmuş Azərbaycan mətbuatının
inkişafını şərtləndirən əsas faktor
dövlətin bu sahəyə xüsusi diqqət və
qayğı göstərməsidir. Bu
istiqamətdə dövlətin ardıcıl və məqsədyönlü
siyasətinin, islahat xarakterli kompleks tədbirlərin əhəmiyyətini
xüsusi vurğulamaq gərəkdir.
Ümumiyyətlə,
145 illik yubileyini qeyd etdiyimiz Azərbaycan mətbuatı ötən
müddət ərzində zəngin və şərəfli
inkişaf yolu keçib, xalqın və dövlətin strateji
əhəmiyyətli maraqlarının müdafiəsi
üçün mühüm vasitə olub, milli dövlətçiliyimizin
qürurverici və şanlı tarixinin salnaməsini yazıb.
Tədqiqat əsərlərində qeyd edildiyi
kimi, Azərbaycan mətbuatı, eyni zamanda, jurnalistika məktəbi
olub. Həsən bəy Zərdabinin yaratdığı
“Əkinçi” qəzetinin fəaliyyətə
başlaması ilə zəngin mətbu ənənələrinin
əsası qoyulmağa başlanıb, sonrakı dövrdə
“mətbuat cəmiyyətin aynasıdır” prinsipinə əsaslanan
ümummilli missiya milli jurnalistika məktəbimizin
tanınmış – görkəmli nümayəndələri
tərəfindən davam etdirilib. Nəsir İmanquliyev,
Alı Mustafayev, Salatın Əsgərova, Çingiz Mustafayev
kimi parlaq şəxsiyyətlərin xalqımızın və
dövlətimizin ali mənafeyinin
qorunmasına xidmət edən fəaliyyətləri
mühüm bir era yaradaraq milli jurnalistikamızın yeni
istiqamətlərini müəyyənləşdirib.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, milli mətbuatımızın
inkişafını, jurnalistika ənənələrinin
möhkəmlənməsini təmin edən strateji amillərdən
biri müstəqillik dövründə KİV-ə
davamlı və hərtərəfli dövlət
qayğısının göstərilməsi olub. Bu kontekstdə
bir sıra məqamlar və məsələləri xüsusi
olaraq diqqətə çatdırmaq məqsədəmüvafiq
olar. Əvvəlcə qeyd edək ki, 1998-ci
ildə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən
“Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və məlumat
azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə
tədbirlər haqqında” fərman imzalanması KİV-in
inkişafına təkan verən strateji əhəmiyyətli
faktor oldu. Daha sonra – 1999-cu ilin sonunda “Kütləvi
informasiya vasitələri haqqında” yeni qanun qəbul edildi,
2000- ci ilin mart ayında isə Heydər Əliyevin sərəncamı
ilə “2000-2001-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələrinin
maddi-texniki şəraitinin
yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlər
Proqramı” təsdiq olundu.
2003-cü
ilin mart ayında isə Azərbaycan jurnalistlərinin
qurultayında media ilə cəmiyyət və hakimiyyət
arasında münasibətləri tənzimləyən qurum
olan Azərbaycan Mətbuat Şurası yaradıldı ki, bu
da KİV-in inkişafının hüquqi və ictimai əsaslarının
gücləndirilməsi, jurnalistlərin peşəkarlığının
artırılması baxımından mühüm əhəmiyyətə
malik oldu.
Ulu
öndərin layiqli davamçısı olan Prezident İlham
Əliyevin 2008-ci il 31 iyul tarixli “Azərbaycan
Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinə
birdəfəlik maliyyə yardımı göstərilməsi
haqqında” sərəncamı isə mətbuat
orqanlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi
baxımından böyük önəm kəsb etdi. 2008-ci
ildə “Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya
vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi
Konsepsiyası”nın qəbul edilməsi və Prezident
İlham Əliyevin 3 aprel 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə
Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun
(KİVDF) yaradılması müstəqil Azərbaycan mətbuatının
inkişaf tarixində növbəti dönüş mərhələsi
kimi səciyyələndirilən hadisələrdəndir.
Media orqanlarının maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi
ilə yanaşı, jurnalistlərin sosial rifah halının və
məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılmasına xidmət edən tədbirlərin
həyata keçirilməsi də xüsusi önəmə
malikdir.
Prezident İlham Əliyevin 2010-cu il 22 iyul tarixində
imzaladığı “Azərbaycan mətbuat işçilərinin
sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi tədbirləri
haqqında” sərəncama əsasən, Azərbaycan mətbuat
işçilərinin mənzil-məişət şəraitinin
yaxşılaşdırılması və onlar
üçün yaşayış evlərinin tikilməsi məqsədilə
2010-cu il dövlət büdcəsində nəzərdə
tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fonduna 5 milyon manat vəsait ayrıldı. Həmin
sərəncamın icrası nəticəsində
Bakının Səbail rayonunun Bibiheybət qəsəbəsində
jurnalistlər üçün 2 blokdan, 156 mənzildən ibarət
17 mərtəbəli bina tikildi və 2013-cü il iyulun 22-də
Prezident İlham Əliyev həmin binada mənzillərin
paylanması mərasimində iştirak etdi. Həmçinin
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan mətbuat
işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə
dair əlavə tədbirlər haqqında” 2013-cü il 22 iyul tarixli sərəncamı ilə tikilən
3 bloklu, 17 mərtəbəli, 255 mənzilli binanın 2017-ci
il iyulun 20-də istifadəyə verildi və
üçüncü binanın təməli atıldı. Bütün bunlar Azərbaycan mətbuatının təmsilçilərinin
dövlətin hərtərəfli diqqət və
qayğısı ilə əhatə olunduqlarını əks
etdirməklə yanaşı, medianın davamlı
inkişafında mühüm rol oynayan faktorlardır.
Bütün bu reallıqların fonunda hazırkı mərhələ
və perspektivlər üçün Azərbaycan
mediasının qarşısında yeni dövrün tələblərinə
uyğun strateji əhəmiyyətli hədəflər və
vəzifələr durur. Prezident İlham Əliyevin 2020-ci il 30 iyun tarixdə
imzaladığı “Azərbaycan milli mətbuatının 145
illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” sərəncamında
qeyd edildiyi kimi: “Ölkəmizdə müstəqil,
güclü, fəaliyyətini günümüzün tələbləri
səviyyəsində qurmağı bacaran, habelə dövlətçilik
ənənələrinə bağlı və
xalqımızın milli maraqlarını rəhbər tutan
medianın inkişafı prioritet vəzifələrdən
biri kimi daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Bununla belə, kütləvi informasiya vasitələri
də ölkəmizdə həyata keçirilən
köklü islahatlardan kənarda qalmamalı, kommunikasiya
texnologiyalarının sürətlə inkişaf etdiyi
hazırkı dövrdə qlobal informasiya mühitinin müəyyənləşdirdiyi
fəaliyyət prinsiplərinə uyğunlaşmalı, cəmiyyətimizin
obyektiv və peşəkar şəkildə məlumatlandırılması
sahəsində öz səylərini daha da gücləndirməlidir.
Modernləşmə, rasionallıq, obyektivlik,
kreativlik, qabaqcıl texnologiyaların geniş tətbiqi,
aparıcı trendlərin izlənilməsi medianın
inkişafını şərtləndirən başlıca
amillər olmalıdır”.
Söz,
fikir və məlumat azadlığının milli və beynəlxalq
qanunvericilikdə hüquqi əsasları
Dünya təcrübəsi göstərir ki, şərəf,
ləyaqət və işgüzar nüfuzun qorunması, fikir
və söz azadlığına hörmət, sağlam və
əsaslı tənqidə münasib şəraitin
yaradılması hər bir müasir demokratik dövlətin
strateji prioritetlərindən birini təşkil edir. Bu kontekstdə
milli media özünəməxsus rola və mühüm vəzifələrə
malikdir. Söz, fikir və
özünüifadə azadlıqlarının ən yüksək
səviyyədə təsbit edilməsi, KİV nümayəndələrinin
səmərəli fəaliyyəti üçün əlverişli
şəraitin yaradılması kimi faktorlar həm dövlətin,
həm cəmiyyətin, həm də bu iki strateji təsisat
arasında əlaqələrin inkişafında əhəmiyyətli
rola malikdir.
Bu gün ifadə azadlığı hüququ, məlumat
əldə etmək hüququ istər beynəlxalq sənədlərdə,
istərsə də milli qanunvericilikdə müdafiə
altına alınmışdır. İlk olaraq
Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsini
vurğulamaq yerinə düşər ki, bu sənədin
19-cu maddəsində hər bir şəxsin ifadə etmək
azadlığı hüququ, informasiya və ideyaları istənilən
vasitələrlə axtarmaq, əldə etmək və yaymaq
azadlığı təsbit olunmuşdur. Bu
sənəd tövsiyə xarakteri daşısa da, demokratik,
hüquqi dövlətlərin konstitusiyalarında təsbit
olunub. Beynəlxalq səviyyədə dövlətlər
üzərində öhdəlik müəyyən edən ilk
sənədlər sırasında Mülki və Siyasi
Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktı göstərmək
olar ki, bu sənəddə digər hüquq və
azadlıqlarla yanaşı, hər bir insanın öz fikrini sərbəst
ifadə etmək, həmçinin informasiya əldə etmək
hüququ müdafiə altına alınmışdır. İfadə azadlığı hüququnun təmini,
eyni zamanda, İnsan hüquqlarının və
azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa
Konvensiyanın 10-cu maddəsində təsbit olunub.
Azərbaycan dövləti bəhs olunan beynəlxalq sənədləri
ratifikasiya edib və öz milli qanunvericiliyini beynəlxalq standartlara
uyğun təkmilləşdirib. Belə ki, Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 47-ci maddəsi hər kəsin
fikir və söz azadlığı hüququnu, 50-ci maddəsi
isə məlumat azadlığı hüququnu təsbit edir.
Bununla yanaşı, “İnformasiya əldə etmək
haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ölkə
Konstitusiyasının 50-ci maddəsi ilə təsbit
olunmuş məlumat azadlığı hüququnun sərbəst,
maneəsiz və hamı üçün bərabər şərtlərlə,
açıq cəmiyyətin və demokratik hüquqi dövlətin
prinsipləri əsasında təmin edilməsinin hüquqi əsaslarını
müəyyənləşdirmək, həmçinin ictimai vəzifələrin
yerinə yetirilməsinə vətəndaşlar tərəfindən
nəzarət olunmasına şərait yaratmaq
baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Konstitusiyada kütləvi informasiya vasitələrinin
azadlığına təminat verilir. KİV-lərdə, o
cümlədən mətbuatda dövlət senzurası
qadağandır. Qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycan
dövləti bu hüququn təmini sahəsində konstitusion
normalarla yanaşı, müvafiq qanunlar, milli fəaliyyət
planları qəbul edib. Bunların
sırasında İnformasiya əldə etmək haqqında Azərbaycan
Respublikasının Qanunu, Açıq Hökumətin Təşviqinə
dair Milli Fəaliyyət Planını və digər sənədləri
göstərmək olar.
Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda
insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi sahəsində
fəaliyyət göstərən səmərəli müdafiə
mexanizmləri yaradılıb və uğurla fəaliyyət
göstərməkdədir. Bu mexanizmlər
sırasında Azərbaycan Respublikasının İnsan
hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) təsisatını
xüsusilə vurğulamaq lazımdır. Konstitusiya
Qanununa əsasən, Azərbaycan Respublikasının İnsan
Hüquqları üzrə Müvəkkili vəzifəsi Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasında və Azərbaycan
Respublikasının tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələrdə təsbit olunub və Azərbaycan
Respublikasının dövlət və yerli
özünüidarə orqanları, vəzifəli şəxsləri
tərəfindən pozulan insan hüquqları və
azadlıqlarının bərpa edilməsi və bu Konstitusiya
Qanunu ilə müəyyən edilmiş hallarda insan
hüquqları pozuntularının qarşısının
alınması üçün təsis edilir. Bununla
yanaşı, 24 iyun 2011-ci il tarixli Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Qanunu ilə Müvəkkilə
əlavə yeni səlahiyyətlər verilib. Yeni dəyişikliyə
əsasən, Müvəkkil informasiya sahibi olan dövlət
orqanlarının, yerli özünüidarə
orqanlarının və vəzifəli şəxslərin
“İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun tələblərindən irəli gələn
vəzifələri yerinə yetirməsinə nəzarəti
həyata keçirir.
Bir sıra hallarda informasiya əldə etmək
azadlığı ilə bağlı fərqli fikir və
mövqelər ifadə olunur, hətta bu məsələ
manipulyasiya predmetinə çevrilir. Yuxarıda bəhs
olunan qanunda informasiya almaq azadlığı konkret olaraq təsbit
edilmişdir. Bu kontekstdə bir sıra məsələlərə
toxunmaq məqsədəmüvafiq olar.
Əvvəla qeyd etmək lazımdır ki, hüquqi və
demokratik dövlət olan Azərbaycanda informasiyanın əldə
olunması azaddır. Qanunda təsbit edildiyi kimi, hər kəs
özü birbaşa və ya nümayəndəsi vasitəsilə
informasiya sahibinə müraciət etmək, informasiyanın
növünü və əldə etmə formasını
seçmək hüququna malikdir. Bununla
yanaşı, informasiya sahibinə müraciət edən hər
kəs sorğu edilən informasiyanın informasiya sahibində
olub-olmadığını öyrənmək, bu informasiya
olmadıqda onu əldə etmək üçün
yardımçı məlumatlar almaq hüququna malikdir. Bununla yanaşı, sorğu edilən informasiyaya
malik olduqda onu sərbəst, maneəsiz və hamı
üçün bərabər şərtlərlə əldə
etmək hüququna malik olmaq informasiya sahibinə müraciət
edən şəxslərin hüquqları sırasında yer
alır. Qanunda əksini tapmış digər
mühüm məsələlərdən biri fiziki şəxslərin
özləri barəsindəki sənədləşdirilmiş
informasiya ilə maneəsiz tanış
olmaq, onu əldə etmək, bu informasiyada dəqiqləşdirmələr
aparılmasını tələb etmək, informasiyadan kimlərin
və hansı məqsədlə istifadə etdiyini öyrənmək
hüququnun olmasıdır.
Müzakirə predmetinə çevrilən mühüm
məsələlərdən biri də informasiya əldə
edilməsinin əsas prinsiplərinin hansılar
olmasıdır. Təbii ki, müxtəlif interpretasiyalar
verilməsinə baxmayaraq, bu məsələ də bəhs
olunan qanunda dəqiq surətdə öz əksini
tapmış məsələlər sırasında yer
alır. Qanuna istinad etsək, görərik ki, informasiya
sorğusunun sərbəst, maneəsiz və hamı
üçün bərabər şərtlərlə təmin
edilməsi, informasiyanın əldə olunmasının
qanuniliyi, dövlət orqanlarının və bələdiyyələrin
informasiyanı açıqlamaq vəzifəsi,
informasiyanın maksimum açıqlığı, informasiya
sorğusunun ən qısa zamanda və ən münasib
üsulla təmin edilməsi, informasiya təqdim olunarkən
insanların, cəmiyyətin və dövlətin təhlükəsizliyinin
qorunması kimi məsələlər informasiya əldə
edilməsinin əsas prinsipləri sırasında yer alır.
Bunlarla yanaşı, informasiya əldə etmək hüququnun
dövlət tərəfindən qorunması, o cümlədən
məhkəmə yolu ilə müdafiəsi, bəhs olunan
qanunla müəyyənləşdirilmiş hallar istisna
olmaqla informasiyanın əldə edilməsinin ödənişsiz
həyata keçirilməsi, informasiya əldə etmək
hüququnun pozulmasına görə informasiya sahiblərinin məsuliyyət
daşıması, informasiya əldə edilməsinə
qoyulan məhdudiyyətin bu məhdudiyyəti doğuran əsaslardan
daha artıq müəyyənləşdirilməməsi,
ictimaiyyətdə maraq doğuran hüquq pozuntuları barədə
məlumatı açıqlamağa görə vəzifəli
şəxslərin təqib olunmaması kimi məsələlər
də xüsusi vurğulanmalıdır.
“İnformasiya
əldə etmək haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanununun icrasına nəzarət
mexanizminin həyata keçirilməsi məsələsi
Bəs qanunun icrasına nəzarət necə həyata
keçirilir?
Qeyd etmək lazımdır ki, “Azərbaycan
Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə
Müvəkkili (Ombudsman) haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiya Qanununun informasiya əldə
etmək hüququnun pozulmasına dair şikayətə
baxılmasının xüsusiyyətlərinin ehtiva edən
13-1 maddəsində göstərilir: Müvəkkil informasiya əldə
etmək hüququnun pozulmasına dair şikayətdə əks
olunmuş halları 10 iş günü ərzində
araşdırır. Əgər şikayət dəqiqləşdirmə
tələb edirsə və ya şikayəti araşdırmaq
üçün əlavə izahat və sənədlər
toplamaq lazımdırsa, Müvəkkil bu barədə
şikayətçiyə yazılı məlumat verməklə,
şikayətə baxılması müddətini əlavə
olaraq 10 iş gününə qədər uzadır. Şikayət
konkret informasiya sahibi olan dövlət, yerli
özünüidarə orqanının və ya vəzifəli
şəxsin fəaliyyəti barəsində olmadıqda, həmin
iş üzrə məhkəmənin qanuni qüvvəyə
minmiş qərarı olduqda, ərizəçi informasiya
sahibi olan dövlət, yerli özünüidarə
orqanının və ya vəzifəli şəxsin informasiya
əldə etmək üçün yaratdığı
imkanlardan kifayət qədər səmərəli istifadə
etmədikdə isə Müvəkkil şikayətə
baxmır.
Digər tərəfdən, Müvəkkil informasiya əldə
etmək hüququnun pozulmasına dair şikayətdə əks
olunmuş halların araşdırılması zamanı
informasiya sahibi olan dövlət, yerli özünüidarə
orqanı və ya vəzifəli şəxs tərəfindən
“İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun bır sıra tələblərinə
riayət edilib-edilmədiyini aydınlaşdırır. Bunlar, informasiya əldə
etmək üçün müraciətin (bundan sonra –
informasiya sorğusunun) qeydiyyata alınması, informasiya
sorğusunun qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada, müddətdə
və üsulla təmin edilməsi, informasiya sorğusunun
icrasından imtinanın qanunun tələblərinə
uyğun olması, ictimai informasiyanın
açıqlanması vəzifəsinin dəqiq və tam həcmdə
yerinə yetirilməsi, internet informasiya ehtiyatının
yaradılmasının qanunun tələblərinə cavab
verməsi, informasiyanın əldə olunmasına qoyulan məhdudiyyətin
qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada müəyyənləşdirilməsidir.
Ombudsman
Aparatı yerli və xarici media orqanları ilə səmərəli
əməkdaşlığa mühüm əhəmiyyət
verir
Xüsusi olaraq vurğulamaq gərəkdir ki, Azərbaycan
Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə
Müvəkkili (Ombudsman) Aparatı kütləvi informasiya vasitələri
ilə əlaqələrə mühüm əhəmiyyət
verir, media ilə əməkdaşlıq qurumun fəaliyyətinin
mühüm istiqamətlərindən birini təşkil edir. Bununla, Müvəkkilin daimi
ünsiyyətdə olduğu subyektlərlə - dövlət
qurumları, vətəndaş cəmiyyəti institutları,
icmalar və geniş ictimaiyyətlə sıx əlaqələri
davam etdirilir, Ombudsman institutunun fəaliyyəti və onun nəticələri
geniş ictimaiyyətin diqqətinə
çatdırılır. Eyni zamanda, KİV-lə
əməkdaşlıq Müvəkkilin fəaliyyətinin
aşkarlıq, şəffaflıq prizmasından təbliğində
mühüm rola malikdir.
Müvəkkilin
fəaliyyətinin əsas istiqamətləri və tədbirləri
barədə mətbuat açıqlamaları hazırlanaraq
mediaya, çoxsaylı informasiya agentliklərinə, müxtəlif
qəzet və jurnallara, teleradio kanallarına, elektron xəbər
portallarına operativ şəkildə göndərilməsi təmin
edilir, həmçinin paytaxtda və regionlarda keçirilən
mühüm tədbirlər ölkənin aparıcı
KİV-lərinin, teleradio kanallarının və qəzetlərin
əməkdaşları, o cümlədən bölgə
müxbirləri tərəfindən
işıqlandırılması təşkil edilir.
Ombudsman təsisatı insan və vətəndaş
hüquq və azadlıqlarının qorunmasının təbliği
və təşviqi istiqamətdində yerli və xarici media
orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa
üstünlük verir, müxtəlif mövzular üzrə
zəruri informasiyalar və analitik materiallar geniş ictimaiyyətin
diqqətinə çatdırılır.
Müvəkkil 20 Yanvar faciəsinin, Xocalı
Soyqırımının, 31 Mart- Azərbaycanlıların
Soyqırımı Gününün ildönümü və
digər mühüm məsələlərlə əlaqədar
tematik bəyanatlar verir, nüfuzlu beynəlxalq qurumlara
ünvanlayır. Həmin bəyanatlar KİV-də də
geniş dərc olunur. Belə ki, müxtəlif dövrlədə
BMT-nin Baş katibinə, Təhlükəsizlik
Şurasına, İnsan Hüquqları Şurasına,
İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarına,
Qaçqınlar üzrə Ali Komissarına, UNİCEF və
UNESCO-ya, Avropa İttifaqına, Avropa Şurasına, ATƏT-ə,
Beynəlxalq və Avropa Ombudsmanlar institutlarına, Asiya
Ombudsmanlar Assosiasiyasına, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına
və bu quruma üzv dövlətlərin Ombudsmanlar
Assosiasiyasına, Avropa Uşaq Hüquqları Ombudsmanları
Şəbəkəsinə, Beynəlxalq Sülh Bürosuna,
müxtəlif ölkələrin ombudsmanlarına, Azərbaycan
Respublikasının xarici ölkələrdəki və xarici
ölkələrin respublikamızdakı səfirliklərinə,
Azərbaycanın diaspor təşkilatlarına göndərilmiş,
bəyanatların mətnləri dövri mətbuatda, internet
saytlarında dərc edilmiş, televiziya və radio verilişlərində
səsləndirilmişdir.
Ümumiyyətlə,
qeyd etmək lazımdır ki, 2020-ci ilin hazırkı
dövrünədək Ombudsman təsisatı tərəfindən
134 bəyanat qəbul edilmiş, KİV-də 14500- dən
çox məqalə və məlumat dərc edilmiş
(bunlardan 2000-dən çoxu cari ilə aiddir), 4634 press-reliz
(cari ilə düşən press-relizlərin sayı 118-dir)
hazırlanaraq yayımlanmışdır. Bu
açıqlamalar ingilis dilinə tərcümə olunaraq
Avropa Şurasına və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlara
göndərilmişdir.
Göründüyü kimi, təsisatın fəaliyyətində
KİV, o cümlədən daha üstün keyfiyyətlərə
malik olan çevik, dinamik yeni media strukturları, internet
saytları, elektron qəzetlər və xəbər
portalları ilə əlaqələrə mühüm yer
verilir. Eyni
zamanda, Ombudsman institutunun yeni yaradılmış “facebook” və
“twitter” səhifələri zəruri məlumat, müraciət
və bəyanatların yayılmasında, vətəndaş
müraciətlərinin təmin olunmasında, qurumun fəaliyyəti
ilə bağlı informasiya dövriyyəsinin təşkil
edilməsində mühüm vasitədir.
Bunlardan əlavə,
Müvəkkilin təşəbbüsü ilə hər il
elan olunan 18 may-18 iyun “İnsan Hüquqları
Aylığı”, 21 avqust-21 sentyabr “Sülh
aylığı”, o cümlədən 20 oktyabr-20 noyabr tarixlərində
“Uşaq hüquqları aylığı” çərçivəsində
paytaxtda və regionlarda mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti
orqanları, beynəlxalq təşkilatlar, təhsil müəssisələri,
QHT və KİV-lə əməkdaşlıqda ictimaiyyətin
fəal iştirakı ilə bu mövzu ilə bağlı
konfranslar, dəyirmi masalar, maarifləndirmə tədbirlər
keçirilir, müsabiqələr və sərgilər təşkil
edilir. Aylıqla bağlı keçirilən tədbirlər
və aylıqların yekunu ilə bağlı Müvəkkilin
və əməkdaşlarının məqalələri
KİV-də işıqlandırılır ki, bu da insan
hüquqlarının səmərəli təmininə və
təbliğinə, həmçinin onların fəallığına
və iştirakçılığına xidmət edir.
10 dekabr – Beynəlxalq İnsan Hüquqları
Günü münasibətilə “Hüquqlar hamı
üçün!” mövzusunda jurnalist yazıları
müsabiqəsi keçirilir və qaliblər
mükafatlandırılır.
Ombudsman
institutunun media ilə səmərəli əlaqələrinin
çox mühüm istiqamətlərindən birini jurnalistlərin
hüquqi biliklərinin artırılması istiqamətində
tədbirlərin keçirilməsi, sahə üzrə
ixtisaslaşmış media təmsilçilərinin Müvəkkilin
təşəbbüsü ilə keçirilən ənənəvi
müsabiqələrə cəlb edilməsi, müxtəlif
beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT-nin
İnsan Hüquqları üzrə Ali
Komissarlığının Bakı Ofisi ilə birgə
respublikamızın müxtəlif bölgələrində
jurnalistlər üçün maarifləndirici seminarların
təşkil olunmasıdır. Eyni zamanda,
qurumumuzun təmsilçiləri müxtəlif təşkilatların
media məsələlərinə dair keçirdiyi müxtəlif
tədbirlərə qatılaraq hüquqi maarifləndirmə
yolu ilə hüquq mədəniyyətinin və
düşüncəsinin inkişaf etdirilməsində fəal
iştirak edirlər.
Ötən dövrdə Ombudsman
təsisatı, Avropa Şurası və Mətbuat
Şurası ilə əməkdaşlıqda gender bərabərliyinin
təmin olunmasında medianın və media nümayəndələrinin
də rolunu nəzərə alaraq, “Gender bərabərliyi və
media” mövzusunda beynəlxalq və yerli ekspertlərin
iştirakı ilə Bakı, Qazax, Mingəçevir,
Gəncə, Şəki, Zaqatala və Qubada jurnalistlər və
qeyri-hökumət təşkilatları nümayəndələri
üçün dəyirmi masalar və təlimlər təşkil
edilmiş, “Azərbaycan jurnalistlərinin peşə
davranışı qaydaları”na edilən əlavə ilə
əlaqədar jurnalistlərin gender problemləri üzrə
maarifləndirilmə işinin təşkil olunması və
davam etdirilməsi önə çəkilmişdir.
Bunlarla yanaşı, Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 27 dekabr tarixli sərəncamı
ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında insan
hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini
artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramı”nda nəzərdə
tutulmuş informasiya əldə etmək hüququnun, media azadlığının daha səmərəli
təmini və İnformasiya əldə etmək haqqında Azərbaycan
Respublikası qanunvericiliyinin izahı ilə bağlı
maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirilməsi
üzrə müvafiq dövlət orqanları tərəfindən
kompleks tədbirlər həyata keçirilib və bu istiqamətdə
vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları, media
qurumları ilə sıx əməkdaşlıq edilib.
Medianın məsuliyyəti məsələsi:
milli maraqlar və müasir çağırışlar
kontekstində
Bu gün milli təhlükəsizliyin mühüm komponenti olan informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasında da medianın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bu, milli informasiya məkanının qorunmasında özünü göstərir. Milli informasiya məkanının qorunması dedikdə isə, dezinformasiyanın qarşısının alınmasın, xarici təsirlərin neytrallaşdırılması kimi məsələlər nəzərdə tutulur. Təbii ki, burada klassik - ənənəvi KİV nümayəndələri ilə yanaşı, yeni media növü olan sosial medianın istifadəçilərinin də üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bir sıra hallarda biz istər bəzi elektron resursların, istərsə də sosial şəbəkə istifadəçilərinin timsalında milli məsuliyyət prinsipinin və milli maraqların qorunması məsələsinin arxa plana atıldığını müşahidə edirik. Məsələn, son zamanlar koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar heç bir elmi əsası olmayan, konspiroloji nəzəriyyələrə əsaslanan məlumatların həm bəzi media orqanları tərəfindən yoxlanılmadan tirajlandığını, həm də sosial şəbəkə istifadəçiləri tərəfindən yayıldığını müşahidə edirik. Bu, heç şübhəsiz, ictimai rəyə neqativ təsir göstərərək insanlarda səhv fikir formalaşdırır, məsuliyyət hissini aşağı salır. Nəticə etibarilə, cəmiyyət üzvlərinin bir qismi müəyyən olunmuş qaydalara riayət etməkdən yayınır. Kütləvi informasiya vasitələrinə və sosial şəbəkə istifadəçilərinə müraciətimizdə həm KİV nümayəndələrini, həm də sosial şəbəkə istifadəçilərini vətəndaş məsuliyyəti nümayiş etdirməyə, əsassız məlumatları yaymamağa çağırırmışıq. Digər tərəfdən, son zamanlar Ermənistanın döyüş bölgəsi ilə yanaşı, informasiya müstəvisində də təxribatı zamanı müşahidə edilənlər bu zərurətin əhəmiyyətini daha aydın nümayiş etdirir. Dəqiqləşdirilməmiş, yaxud rəsmi mənbəyi olmayan məlumatların yayılması, həmçinin hərbi sirr sayılan informasiyaların müxtəlif resurslar vasitəsilə tirajlanması, eləcə də düşmənin dezinformasiyalarının yayılması üçün internet resurslarının platformaya çevrilməsi yolverilməzdir. Bu kimi hallar mənəvi məsuliyyət kateqoriyasına aid edilməklə yanaşı, Cinayət Məcəlləsinin müvafiq maddələri ilə hüquqi məsuliyyət yaradır. Bütövlükdə, Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi: “Biz informasiya məkanımızı da qorumalıyıq. Bunu etmək çətindir. Çünki biz bu gün internet dövründə yaşayırıq. Hansısa hər bir yalan, böhtan, təxribat xarakterli məlumat dərhal özünə yer tapır. Ancaq milli jurnalistikamız, Azərbaycan jurnalistikası vətənpərvər olmalıdır, milli maraqlar hər şeydən üstün olmalıdır”.
22 iyul – Milli Mətbuat Günü münasibətilə media nümayəndələrini səmimi-qəlbdən təbrik edir, onlara yaradıcı fəaliyyətlərində yeni uğurlar arzu edirəm. Ümidvaram ki, Ombudsman təsisatı ilə media qurumları arasındakı səmərəli işgüzar əlaqələr bundan sonra da uğurla davam edərək insan hüquqlarının qorunması, təbliği və təşviqi, hüquq mədəniyyətinin və düşüncəsinin inkişafı istiqamətlərində mühüm rol oynayacaq, qarşıya qoyulan strateji hədəf və vəzifələrin yerinə yetirilməsinə əsaslı töhfələr verəcək.
Xalq qəzeti 2020.-
23 iyul.- S.7.