Hər birimizin məsuliyyəti

2019-cu ilin sonlarında Çində qeydə alınan, sonralar koronavirus adlandırılan və 2020-ci ilin əvvəllərində bu qədim ölkənin sədlərini aşaraq dünyaya yayılmağa başlayan xəstəlik bu gün bəşəriyyətin ən mühüm probleminə çevrilib. Artıq müxtəlif qitələrdə qərarlaşmış, yüz milyonlarla insanı təhdid edən epidemiyanın qurbanları yüz minlərlə hesablanır. Bəşəriyyət tarixində yaşanmış bütün faciələr kimi, bu gün dünyanın, demək olar ki, hər yerində, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının elan etdiyi pandemiyada gecikmiş qərarların oynadığı rolu da görməmək olmur. Nə cür görünməsindən, bəşəriyyət üçün hansı nəticələrə gətirib çıxarmasından asılı olmayaraq koronavirusun verdiyi dərslərdən artıq ibrət götürmək üçün xeyli əsas var.

Yeri gəlmişkən, bizim ziyalılarımızın bir az da qeyzlə xatırlatdığı “Mənə dəyməyən qurd min il yaşasın” – atalar sözünün, əslində, elə dünya üçün köhnəlmədiyini nümayiş etdirdi. Təsdiq olunansa o oldu ki, “mənə dəymədiyinə” artıq arxayınlaşdığımız həmin “qurd” istənilən vaxt ac mədəsini doyurmaq üçün iti dişlərini işə salmaq əzmindədir.

Biz isə dünyada irqindən, cinsindən və dini inancından, ən başlıcası, sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq, hər bir insanın pusqusunda dayanmış koronavirus canavarının yuvasından çıxıb ətrafa ölüm saçması anlarına qayıdaq. Quru və bəzən cansıxıcı rəqəmlər artıq tarixə dönmüş o vaxtlarda koronavirusun inkişaf dinamikasını belə ifadə edir: əgər yanvarın 10-da Çində yoluxanların sayı 41 idisə, ay yarımdan sonra bu rəqəm 80 minə çatdı və Çinin sərhədlərindən on kilometrlərlə uzaqda, Avropa Birliyinin üzvü olan İtaliyada 20 nəfərin COVID-19-a yoluxma xəbəri yayıldı. Artıq dünya zəncirvari strukturun tərkib hissəsi idi.

2020-ci ilin yanvar ayında COVID-19 Çində ilk qurbanlarının statistikasını saydırmağa başlamışdı və əlbəttə, dünyanın ən “mükəmməl kəşfiyyat sistemlərini” yaradan, illik büdcəsi milyardlarla dollar həcmində ölçülən elmi-tədqiqat institutlarında dünyanın ən savadlı və kreativ alimlər nəslinin çalışdığı nəhəng dövlətlərin belə, ağlına gəlməmişdi ki, qabaqlayıcı tədbirlər görsün. Yüz illər sonra təbiətdə gedəcək proseslərin təhlilini aparmaq iddiasında olan elmi potensialı ilə öyünən dövlətlər və güc mərkəzləri bir ay, ay yarım sonra Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının elan edəcəyi pandemiyanın bütün kontinentlərə yayılacağını təxmin edə bilməmişdilər...

Hesab edirik ki, koronavirusun verdiyi ən mükəmməl dərslərdən biri budur: qloballaşma şəraitində belə, dünyanın fors-major situasiyaya hazır olmadığı məlum oldu. Başımızın üstünü kəsdirmiş bəla ilə üz-üzə qalan ən inkişaf etmiş ölkələrində insanlarının qorxu və vahimə içərisində “ərzaq təhlükəsizliklərinin” qayğısına qalma cəhdləri, cəmiyyətlər üçün talaş və qorxu sindromunun anındaca işə düşməsi də yadda qalan kədərli mənzərələrdən oldu. Müşahidə edilən situasiyalardan biri və ən başlıcası isə inkişaf səviyyəsinə proporsional olaraq bütün insan toplumları üçün “qızıl qayda”nın heç də həmişə ilkin olaraq xatırlanmadığını ortaya çıxartdı. Həmin “qızıl qayda”nın isə əsas prinsipi belədir: şayiələrə uymadan təhlükənin reallığını dərk etmək və mümkün profilaktik tədbirləri görmək.

Baş verənlərin fonunda Azərbaycanda koronavirusa qarşı tədbirlər planı barədə xatırlatmalar etməklə söhbətimizə beynəlxalq təşkilatların ölkəmizlə bağlı qənaətlərini yada salmaq istərdik. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının baş direktoru Tedros Qebreyesus Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə göndərdiyi məktubunda COVID-19 pandemiyasının təsir və miqyasının məhdudlaşdırılması istiqamətində ölkəmizdə görülən işləri və atılan addımları təqdir edirdi. Adıçəkilən məktubda maraq doğuran cəhətlərdən biri ÜST-ün dünya dövlətləri üçün tövsiyə etdiyi addımların artıq Azərbaycanda praktikləşməsini etiraf etməsi idi. Həmin məktubda dünya səhiyyəsi sahəsində ən böyük qurum hesab edilən ÜST təkliflərinin Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən tədbirlərin tərkib hissəsi olmasını ortaya qoyurdu. Azərbaycanın infeksiyanın yayılmasına qarşı olduqca çevik reaksiya verməsi də məktubda təqdir edilən məsələlərdən idi. Bu isə ölkədə hazırlanaraq həyata keçirilən kompleks tədbirlər planının tərkib hissəsi idi. Nazirlər Kabineti yanında operativ qərargah yaradılmış, dövlət qurumları arasında əlaqələndirmə təmin edilmiş, quru sərhədləri bağlanılmış, aviareyslərin sayı kəskin azaldılıb, məktəblər, uşaq bağçaları, ali məktəblərin bağlanılmasından əlavə, məhdudlaşdırıcı qaydalar qüvvəyə minmiş və karantin rejimi tətbiq olunmuşdu.

Həmin məktubda qeyd edilən və görülən bütün tədbirlərə baxmayaraq, COVID-19 mart ayının ikinci ongünlüyündə Azərbaycanda ilk qurbanını tapdı və artıq ayın üçüncü ongünlüyündə bu məşum epidemiyanın yaratdığı statistikada yeni səhifələr yazdı və dövlət sərt karantin addımlarını atmaq məcburiyyətində qaldı, növbəti ayın, aprelin 2-dən “SMS-lə icazə” sistemi işə salındı. Dövlətimiz bir daha vətəndaşının sağlamlığının onun sosial siyasətində əsas prioritetlərdən biri olduğunu əməli işlərlə göstərdi. Bu, göstəricilər işsiz vətəndaşlara ayda 190 manat birdəfəlik yardımların verilməsi,orta sahibkarlara dəstək siyasəti ilə gerçəkləşdi.

Bütün bunları, cəmiyyətimiz və dövlətimizdə koronavirusla bağlı görülən işləri, cəmiyyətin əksər nümayəndələri kimi, bir ziyalı olaraq diqqətlə izlədiyimizi qeyd etməyi lazım bilirik. Cənab Prezidentimiz İlham Əliyevin sərəncamı ilə koronavirus pandemiyasından yarana biləcək problemlərə qarşı qabaqlayıcı tədbir olaraq ölkədə məşğulluq məsələlərinə və sahibkarlıq subyektlərinə dəstək üçün 1 milyard manat ayrılmasını, koronavirus xəstəxanalarının açılışında cənab Prezidentin və xanım Mehriban Əliyevanın şəxsən iştirak etmələrini də bütün ölkə əhalisi kimi izlədiyimizi qeyd edək. Bunların adi jest olmadığını, hər bir məqamda xalqının yanında dayanmağın nümunəsi kimi qəbul edildiyini isə yada salaq. Cəmiyyətimizin sosial fəal kəsimi olaraq dövlətin, onun xalqının iradəsini ifadə edən rəhbərinin bu cür səksəkəli məqamlarda öz vətəndaşlarının yanında dayanmasının rahatlığını yaşamaq həm də qürurvericidir.

Koronavirusa qarşı mübarizədə hökumətin qarşısında duran vəzifələr kifayət qədərdir və həmin vəzifələrin necə yerinə yetirildiyi Nazirlər Kabineti yanındakı operativ qərargahdan verilən gündəlik hesabat xarakterli məlumatlarla ölkə vətəndaşlarına çatdırılır. Bununla birlikdə, onu xüsusi olaraq qabartmağı lazım bilirik ki, dünyanın bütün kontinentlərində meydan oxuyan pandemiyaya qarşı tədbirlərdə hökumətlə bərabər, ölkə vətəndaşlarının üzərinə düşən məsuliyyət yükü də qeyd edilməlidir. O yükün nədən ibarət olduğunu ölkəmizin rəhbəri Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına ünvanladığı təbrikdə yada saldı və bunu hamımız xatırlayırıq. Onu da xatırlayırıq ki, bu barədə söhbətə başlamazdan əvvəl Prezidentimiz pandemiyaya qarşı tədbirlərdə ilk olaraq hökumətin görməli olduğu işlərdən danışdı: “Bu xəstəliyin geniş yayılması onu göstərir ki, hətta, inkişaf etmiş ölkələr onun qarşısını ala bilmirlər. Bu xəstəliyə qarşı heç bir dərman, vaksin yoxdur və nə vaxt olacaq, heç kim bilmir. Ona görə bu xəstəliyin məhdudlaşdırılması və yayılmaması üçün biz bəri başdan, ən ilk günlərdən praktik addımlar atmağa başlamışıq”.

Bu sözlər iki ay əvvəl, pandemiyanın Azərbaycandakı birinci mərhələsində deyilmişdi. Ədalət naminə deməliyik ki, ölkə vətəndaşlarımızın əksəriyyəti sonrakı davranışları ilə hökumətin koronavirusa qarşı tədbirlərinə qoşularaq əsl həmrəylik nümayiş etdirsələr də, bu, ölkə əhalisinin hamısını əhatə etmədi. Nəticə olaraq pandemiya ilə bağlı statistikada xoşagəlməz inkişaf tendensiyası müşahidə olundu və hökumət karantin şərtlərini sərtləşdirmək məcburiyyətində qaldı. Təəssüf ki, bir çox kütləvi informasiya vasitələri – istər çap, istərsə də elektron, üstəlik, sosial şəbəkə resursları görməli olduqları işi sanki unudur, əvəzində isə həyati vacib qaydalara yüngül münasibət aşılamağa daha çox meyil edirdilər.

Halbuki, söhbət həyati əhəmiyyətli, milli təhlükəsizlik məsələsinin təhdid altında olmasından gedirdi. Belə bir məqamda, ölkəmizdə mübahisəsiz olaraq informasiya sahəsində dominantlıq edən televiziyaların bəzilərində gedən kütləvi verilişlərə respondent kimi dəvət edilən mədəniyyət və incəsənət adamları, hətta, elm xadimləri tapılırdı ki, COVID-19-u az qala soyuqdəymə və yaxud qrip kimi adiləşdirməyə çalışsınlar. Təəssüf ki, hadisələrin sonrakı inkişafı onların buna, az da olsa, nail olduğunu göstərdi.

Əminliklə demək olar ki, bu şəkildə çıxış edənlərdən niyə belə etdiyini soruşan tapılsa, o kəslər əhalidə vahimə yaratmamaq üçün öz çıxışlarına bəraət qazandırarlar. Əslində, elə deyil, ölkə vətəndaşlarının hər biri bilməlidir ki, onun özü, əzizləri, doğmaları, təmasda olduğu və ola biləcəyi hər kəs marıqda dayanmış düşmənin hədəfindədir. Cəmiyyətdə az-çox nüfuzu olan sənət və elm adamları, ziyalılar, özünü cəmiyyətdə baş verənlərə məsul hesab edən hər kəs bunu, nəinki birmənalı olaraq qəbul etməli, ətrafında olan insanlara da aşılamalıdır. Ən yaxşı tərbiyə nümunəsi əyanilikdir.

Bəs milli mentalitetimizdəki ən müsbət cəhətlərdən biri kimi, istənilən azərbaycanlı onu göstərir ki, biz azərbaycanlılar ailəcanlı, qohumcanlı, doğmalarımızı, hətta, tanışlarımızı yüksək qiymətləndirir, onları çox istəyirik? Elə isə, hər birimiz, fərqi yoxdur, müəllim və ya həkim, aktyor və ya yazıçı, vəzifəli-vəzifəsiz, istənilən sosial şəxs – lap olsun taksi sürücüsü və yaxud MİS-in hansısa əməkdaşı, niyə şəxsi nümunə olmayaq? Niyə koronavirus canavarının nə demək olduğunu, ondan necə qorunmağın ən adi, imkanımız çatacaq dərəcədə yüngül yolları barədə bir-iki kəlmə deməklə onların təhtəlşüurunda yuva salınmasında iştirak etməyə can atmırıq..?

Hesab edirik ki, bu hər birimizin borcudur.

Yeri gəlmişkən, təmsil olunduğum Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində də ölkənin digər ali təhsil müəssisələri kimi, distant təhsil forması tətbiq edilib və həmin virtual dərslər zamanı müəllimlərimizin hökmən toxunduğu məsələlərdən birincisi tələbələrlə söhbətlərdə mövzulara keçidin sosial məsafənin qorunmasının vacibliyi və maskalardan istifadənin nə qədər zəruri olması barədə söhbətlər olur. Müəllimlərimiz bunu vacib sayırlar.

Sosial məsafəni gözləmək və tibb maskaları taxmağın özü də labüd görünəcək qədər yaxın olduğumuz virusdan tam sığortalanmaq deyil.Bu, adi həqiqəti gündəlik həyatımızda gördüklərimiz, müxtəlif auditoriyalarda təmasda olduğumuz insanlara çatdırmaq özünü ziyalı sayan hər kəsin məsuliyyət borcu olmalıdır. Onu da insanlarımıza təlqin etməliyik ki, bu məsələdə şəxsi gigiyenamıza əməl etməyimizin özü belə, sosial mahiyyət daşıyır.

Hər birimiz bilirik ki, kütləviliyi ilə fərqlənən yas mərasimlərində olmaq insanlıq borcudur. Lakin onu da unutmamalıyıq ki, hər belə məclis potensial təhlükə mənbəyidir. Siz, əslində,bu cür mərasimlərdə olmaqla, cəmiyyət üçün riskli addım atdığınızın fərqində olmalı və bu həqiqəti ətrafınızdakılara təlqin etməlisiniz.

Hesab edirik və ona çağırırıq ki, ətrafımızda koronavirusa ötəri hal kimi baxan və hərəkətləri, davranışları ilə bunu nümayiş etdirənlərin yanından da laqeydcəsinə ötüb keçməli deyilik.

Hər birimiz ancaq şəxsi həyatımız üçün deyil, ətrafımızdakı insanlar üçün də yox, millətimizin gələcəyinə görə məsuliyyət daşıdığımızı nəinki hiss etməli, o məsuliyyəti gündəlik həyat normasına çevirməyi bacarmalıyıq.

Mahirə Hüseynova,

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Filologiya fakültəsinin dekanı, filologiya elmləri doktoru, professor

Xalq qəzeti. - 2020.- 20 iyun.- S.4.