Dünyanı sarsıdan
1992-ci ilin fevral gecəsi...
1992-ci il fevralın
25-dən 26-na keçən gecə erməni terror təşkilatları və
keçmiş sovet hərbi birləşmələrinin
366-cı alayının müasir
silahlarla təchiz olunmuş muzdlularının
genişmiqyaslı hücumu
ilə Xocalı soyqırımı törədildi.
Minlərlə əliyalın, dinc
azərbaycanlı qətlə
yetirildi. Xəstələrə, ağsaqqal və ağbirçəklərə, körpə uşaqlara, qadınlara aman verilmədi. Azərbaycan xalqına
qarsı amansız şəkildə soyqırımı
həyata keçirildi.
Bu soyqırımı siyasəti əvvəlcədən
düşünülmüş, ciddi planlaşdırılmış
və dəqiq yerinə yetirilmişdi. Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin
soyqırımını araşdıran
istintaq komissiyasına
təqdim etdiyi Xocalı şəhərində
hərbçilərin danışıqlarının
lent yazısı da planın əvvəlcədən
hazırlandığını və bu faciədə
366-cı sovet hərbi
alayının iştirakını
təsdiqləyir. Belə ki,
hərbçilərin telefon
söhbətindən Xocalıya
hücuma görə onlara milyonlarla pul veriləcəyi anlaşılır.
1992-ci il fevralın
16-da, soyqırımından 10 gün əvvəl məlum 366-cı alayın
nəzdində “Krunk, erməni cəbhəsi” deyilən “rota'” yaradıldı. Bu “rota”nın
özəyini Livan, Amerika, Kanada, İran, İsveç və Hollandiyadakı erməni icmalarını təmsil edən, beyinlərinə azərbaycanlıları
öldürmək əmri
yeridilən, başı
üstlərində “Böyük
Ermənistan” xəritəsi
asılan silahlı quldur erməni qrupları təşkil edirdi. Fevralın 17-də qızlardan ibarət “Şuşanik” adlı snayperçilər
dəstəsi həmin
cəbhəyə qoşuldu.
Düşüncələrinə türk düşmənçiliyi
hopdurulan, insani duyğudan uzaq olan “Şuşanik” snayperçiləri Livandan
gətirilmişdi. “Klukin, erməni cəbhəsi”nə Xaçik
Vartanyan rəhbərlik
edirdi.
1992-ci ilin fevralın
25-dən 26-na keçən gecə Xocalı işğal olundu, yerlə-yeksan edildi. Bəşəriyyət növbəti Xatın faciəsi yaşadı.
Beynəlxalq miqyasda millətçi kimi tanınan erməni icmalarının, diaspor və lobbiçilərinin
birgə hazırladıqları
“böyük Ermənistan”
planının ilkin fazası, hərəkatın
ilk bəndi “Haydad” və “ASALA” terror təşkilatlarıyla
birgə icra olundu. Bu soyqırımı
əməliyyatı zamanı
keçmiş SSRİ Müdafiə
Nazirliyinə məxsus
hərbi texnika, tərkibində zəhərli
kimyəvi maddələr
olan mərmilər, istifadəsi qadağan olunan “dairəvi” güllələr, digər
silahlar sınaqdan çıxarıldı.
Həmin qanlı gecə saat 23.00 radələrində
Xocalıya 11 istiqamətdən
hücum həyata keçirildi. Qarqar çayının Həsənabad
kəndi tərəfindən,
təyyarə limanının
şərqindən, İncik
təpədən, donuzçuluq
kompleksi istiqamətindən--
çayın sol və
sağ tərəfindən,
Daşbulaq--Xocalı yolu səmtindən, Norgux--Xocalı istiqamətindən, Daştəpə
tərəfdən, Bozdağ
və nəhayət Əsgəran tərəfdən
Xocalı üzərinə
qoşun yeridildi.
Ətraf aləmdən ayrı düşmüş, gücü
yalnız özünümüdafiə
qruplarının ov tüfənglərinə çatan
əhali nizami rus ordusu və
vəhşi erməni
quldurlarına müqavimət
göstərmək iqtidarında
deyildi. Xocalılar vəhşiliklə üz-üzə qaldılar.
613 nəfər şəhid oldu. Onlardan
56-sı xüsusi qəddarlıq
və işgəncələrlə
öldürüldü. 27 ailə tamamilə
məhv edildi. 230 ailə öz
başçısını itirdi. 1275 nəfər
əsir düşmüş
xocalılı amansız
işgəncələrə düçar oldu.
Bu soyqırımı əməliyyatlarında xüsusi
hazırlıq keçmiş
366-cı alayın zabitlərinin
və digər muzdluların iştirakı
tələfatın miqyasını
daha da artırdı. Xocalı
soyqırımında iştirak
edən hərbi hissələrin birinin əks-kəşfiyyat şöbəsinin
rəisi, polkovnik V. Savelyev özünün “Məxfi arayış”ında
erməni terror təşkilatlarıyla
Rusiya qoşun birləşmələrinin Dağlıq
Qarabağda keçirdikləri
hərbi əməliyyatları
izləyərək, fakt
və sənədlərdə
bütün olub-keçənlərin
şərhini verib etiraf edirdi: “Mən bütün bunları yazmaya bilmərəm. İnsanların, uşaq və
qadınların, hamilə
gəlinlərin güllədən
keçmiş bədənlərini
unuda bilmərəm.
Qoy azərbaycanlılar məni
bağışlasınlar ki,
bütün bu qanlı və amansız sonluğu olan hadisələrdə əlimdən heç nə gəlmədi.
Təkcə yazdığım arayışı həm Kremlə, həm də SSRİ Müdafiə
Nazirliyi Baş Kəşfiyyat İdarəsinin
generallarına göndərdim.
Oxuyun, dedim. Biz rusların zabit
şərəfi görün
necə ləkələndi”.
V.Savelyevin sonradan BMT-yə
ünvanladığı həmin
arayışa belə
bir siyahı da əlavə olunmuşdu: “Rusların zabit şərəfini ləkələyən 55 zabit
və kiçik rütbəli hərbçilərin
adları qoy tarix üçün yaddaşlara yazılsın:
1. Zarviqorov Yuri Yuriyeviç–
366-cı motoatıcı alayın
komandiri.
2. Çitçiyan Valeri
İsaakoviç – 366-cı motoatıcı alayın 1
saylı batalyonunun qərargah rəisinin müavini, mayor.
3. Ağriyan Vaçaqan
Qriqoryeviç– mayor, alayın
kəşfiyyat rəisi.
4. Ohanyan Seyran Muşeqoviç-- mayor, alayın
2-ci batalyonunun komandiri.
5. Arutyunov Aleksandr
Aleksandroviç– mayor, 2-ci batalyon
komandirinin köməkçisi.
6. Akopyan Nerses Qrantoviç– baş leytenant, 1-ci batalyonun 2-ci rotasının komandiri.
7. Arutunyan Vladislav Vladimiroviç – kapitan,
2-ci batalyonun komandiri.
8. Bəyləryan Armen Volodiyeviç – praporşik,
1-ci rotanın texniki.
9. Ayrapetyan Vaçik Qurgenoviç– 3-cü rotanın
starşinası.
10. Mirzoyan Vaçik Qrantoviç-- 3-cü rotanın
starşinası…
Cəmi
55 hərbçi”
Yuri Poleneyev “Qarabağ qan girdabında” kitabında yazıb: “Xocalı hadisəsi Hitler faşizminin Xatın kəndində törətdiyi
müsibətlə müqayisədə
daha dəhşətli
idi. Ermənilər bu qəddar
terror aktı ilə öz vəhşiliklərini
bütün dünyaya
bəyan etdilər.
1992-ci ilin fevralın
25-dən 26-na keçən gecə Xocalı şəhərinin sakinlərinə
vəhşicəsinə divan tutuldu. Xocalıda yalnız ölülər
qaldı”.
Xocalı
soyqırımı törədilən
zaman müsibəti gözləri ilə görən jurnalist Viktoriya İvleva isə faciəni belə təsvir edib: “Xocalının girəcəyində bir tərəfdə buluda bənzər nəyinsə
hərəkət etdiyini
gördüm. Bu bulud yarıçılpaq
insanların toplusu idi. Azərbaycanlıların dəstəsinin sonunda
3 uşaqlı qadın
gedirdi. O, qar üzərində ayaqyalın
çətinliklə yeriyir
və tez-tez yıxılırdı. Sən demə,
onun uşaqlarından
biri ikigünlük imiş. Digər yüzlərlə qaçqın kimi bu qadının və onun uşaqlarının
sonrakı taleyini mən televiziya lentlərindən izlədim.
Bu, televiziya lentlərində
səs zolağı operatorunun hönkürtüsündən
ibarət idi. Bu adamların cəsədləri
eybəcərləşdirilmiş şəkildə qar üzərində qalaqlanmışdı”.
Viktoriya
İvlevanın televiziya
müşahidəsində izlədiyi
hönkürtü, Xocalı
soyqırımını ilk dəfə lentə alan cəsur
jurnalist Çingiz Mustafayevin qəzəbinin göz yaşlarına çevrilməsiydi. Erməni vəhşiliklərinin
qurbanı olan, qar üzərində donub qalan məsum
körpələrin qurumuş
cəsədləri qarşısında
tab gətirmək, bu faciəni sakit lentə almaq mümkün deyildi. Çingiz Mustafayev yerlə-yeksan edilən soyqırımına
məruz qalan Xocalını çəkirdi,
köməksiz dinc əhalinin faciəsini tarixin yaddaşına yazırdı. Kamerası ilə.
Bu kamera ermənilərin
güllələrinə də
tuş gəlmiş,
“yaralanmışdı”.
Martın ilk günlərində dünyanın efir məkanından bütün evlərə “Xocalı soyqırımı” boylandı. Çingiz Mustafayev bu qanlı olayı belə xatırlayırdı: “İlk dəfə fevralın 28-də iki hərbi vertolyotun müşayiəti ilə hadisə yerinə gəldik. Havadan gördük ki, bütün bir sahə insan meyitləri ilə doludur. Təyyarəçilər vertolyotu yerə endirməyə qorxurdular. Çünki həmin ərazi artıq ermənilərin nəzarəti altında idi. Buna baxmayaraq, biz vertolyotdan çıxdıq və bu zaman güclü atəşə məruz qaldıq. Bizimlə olan milis əməkdaşları meyitləri vertolyota götürməli idilər ki, onların qohumlarına verilsin. Gördüyümüz vəziyyətdən şoka düşdük. İki nəfər isə huşunu itirmişdi. Martın 2-də xarici jurnalistlərlə hadisə yerinə gəlmişdik. O zaman meyitlər dəhşətli hala salınmışdı. Bir neçə sutka ərzində onların üzərində təhqiredici hərəkətlər edilmişdi”.
İnsanı dəhşətə gətirən bu açıqlama, soyqırımını ilk dəfə lentə alan Çingiz Mustafayevin fikirləridir. Erməni dəhşətlərindən, vandalizmdən yaxa qurtarmaq üçün üzü Ağdama tərəf qaçan, əliyalın əhali vəhşicəsinə güllələrə tuş gəlmişdi. Ahıllara, körpələrə belə aman verilməyib. İnsanları bir-birlərinə bağlayaraq, üzərlərinə neft tökərək yandırıb, uşaqları diri-diri süngüyə keçirib faşistlərin törətdiklərindən betər faciəni bəşəriyyətə “bəxş etdilər”.
Qətlə yetirilənlərin cəsədləri üzərində vəhşicəsinə davranaraq, qadınların döşlərini, kişilərin cinsiyyət üzvünü kəsərək, uşaqların beyin dərisini soyaraq bəşəriyyət üçün yeni olan vandalizm nümunəsi ortaya qoydular. Budur erməni xidməti, budur erməni qəssablarının yaramazlığı. Xocalıda törətdikləri cinayətin miqyasmı düşünmədən, bu gün beynəlxalq ictimaiyyətə humanizmdən, insanlıqdan, hücuma məruz qaldıqlarından danışanların nə qədər məkrli, qəddar olduqları Xocalıda göründü.
Nə yazıqlar ki, insanlığa, bəşəriyyətə qarşı törədilən bu faciə ermənilərin xəcalət hissinə çevrilmədi. Dünya qınağından yeni məkrli planları, yalanları ilə qurtarmağa çalışan erməni vəhşiliyi Xocalıdan sonra 20 faiz Azərbaycan torpağının işğalı ilə nəticələndi.
28 il sonra isə Azərbaycan xalqı müqəddəs Vətən müharibəsinə qalxaraq Ermənistan ordusunu darmadağın etdi, işğalçıları pərən-pərən salıb Qarbağdan qovdu. Bununla Xocalı şəhidlərinin də nigaran və narahat ruhlarına bir dinclik qismət oldu.
Akif AŞIRLI
Əməkdar jurnalist
Xalq qəzeti 2021.- 26 fevral.- S.9.