Britaniyalı jurnalist İan Piert: 44 günlük müharibə zamanı Azərbaycanın hadisələrə siyasi yanaşması mükəmməl oldu

Dilindən, dinindən, milliyyətindən, vətəndaşlığından asılı olmayaraq, böyük müqavimətə, təhdidlərə rəğmən vicdanlı və ədalətli insanlar həmişə həqiqəti deyirlər. Bu insanlar, nə olursa olsun, haqq yolundan şəkilməyərək, ədalət uğrunda mübarizəni həyat amalına çevirirlər. Belə ziyalılardan biri olan britanıyalı jurnalist İan Piert Azərbaycanın haqq səsini dünyaya çatdırır, BMT, Avropa Şurası kimi beynəlxalq təşkilatların hələ də hüquqi-siyasi qiymət vermədiyi Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətləri fakt və sübutlar əsasında beynəlxalq auditoriyaya təqdim edir. İan Piertlə müsahibəni “Xalq qəzeti”nin oxucularına təqdim edirik.

– Cənab İan Piert, necə oldu ki, Azərbaycanda işləmək və yaşamaq qərarına gəldiniz?

– 10 il idi ki, mən İngiltərədə, Yunanıstanda və Səudiyyə Ərəbistanında ingilis dili müəllimi işləyirdim. Bir gün “Bakıya gəlin və ingilis dilini öyrədin” yazılan elanı gördüm. İlk sualım “Bakı haradadır?” oldu. Bu barədə heç eşitməmişdim. İnternetdə araşdırdım və Bakı haqqında məlumatlarla tanış oldum. Doğrusu, bu şəhər barədə indiyə qədər məlumatsız olduğuma görə çox utandım. Azərbaycana gəlməyə qərar verdim və iş üçün müraciət etdim. Bəxtim gətirdi və 2000-ci il aprelin 14-də Bakıya gəldim. Burada Britaniya şirkəti olan “English Language Solutions”- da işləməyə başladım, əsasən neft sənayesində çalışan işçilərə ingilis dilini öyrədirdim.

Bir illik müqaviləm var idi, ancaq Azərbaycan və bu xalq haqqında daha çox məlumat əldə etdikcə ölkənizə daha çox bağlandım, burada uzun müddət qalacağımı anladım. Bir neçə aydan sonra Səadət xanımla tanış oldum, daha sonra ona evlənməyi təklifi etdim və biz ailə qurduq. Bundan sonra necə gedə bilərdim!?

– Azərbaycana səfərinizi necə xatırlayırsınız?

– 2000-ci ildə Azərbaycan “Əsrin müqaviləsi”nin faydasını hələ o qədər də hiss etməmişdi. Neft şirkətləri ilə iş birliyindən əldə olunan gəlirlər hələ yenicə artmağa başlayırdı. Bakıya gecə gəlmişdim, hava limanından şəhərə gedən yolun qaranlığını və sakitliyini xatırlayıram. İşə başlamazdan əvvəl istirahət etmək və Bakını gəzmək istədim. Heyranedici memarlıq nümunələrinə və binaların üzərində orada yaşamış insanlarla bağlı lövhələrə baxarkən burada daha çox qalacağımı anladım. Hiss edirdim ki, bu şəhərdə məni maraqlı həyat gözləyir. Və mən haqlı idim!

– Siz, “Müharibə cinayətinin Xocalı şahidliyi: Ermənistan müttəhim kürsüsündə” kitabının redaktorusunuz. Kitab yazmaq fikri necə yarandı? Redaktor kimi düşüncələriniz maraqlı olardı.

– 2010-cu ildə işimi dəyişdim və “Visions of Azerbaijan” jurnalının redaktoru oldum. Dağlıq Qarabağdakı müharibə və Xocalı qətliamı barədə çox eşitmişdim. Jurnalda bu haqda bir məqalə yazmaq istəyirdik və düşündüm ki, bunun üçün ən yaxşısı sağ qalanların hekayətlərini dinləyib yazmaqdır. Bu səbəbdən həmkarlarım Fiona Maclachlan və Rəqsanə Məmmədova (tərcüməçi) ilə onların bəzilərindən müsahibə almağa getdik.

Müharibə zonasından olan insanların xatirələri o qədər təsir etdi ki, onları bir kitabda toplamalı olduğumuzu düşündük. Xarici oxucuların 26 Fevral 1992-ci ildə baş verənlərin əsl mənasını anlamalarına kömək etmək üçün insanların hekayətlərini qələmə almağa başladıq. Kitabın daha əhatəli olması üçün müstəqil beynəlxalq jurnalistlərin reportaj və fotolarını, beynəlxalq humanitar və siyasi təşkılatların reaksiyalarını da ora daxil etdik. İnsanlara qanuni və siyasi mövqelərin nə yerdə olduğunu xatırlatmaq üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsinin tam mətnlərini daxil edərək torpağın sahibinin və işğalçının kim olduğunu göstərmək istədik.

Bir jurnalist olaraq həmin müsahibələr vaxtı çox şey öyrəndim. Müharibə iştirakçılarının, hadisələrin içində olan insanların danışdığı hekayətləri dinləmək, qələmə almaq sənin yazdığını daha canlı edir, səni o hadisələrin içinə salır. Həmin müsahibələrdən sonra Xocalını unutmaq mümkün deyildi.

Beləliklə, kitab nəşr olunduqdan sonra, onu 11 Avropa ölkəsinin paytaxtında keçirilən təqdimatlarda müzakirə etdik. Bu tədbirlərin hamısına hər dəfə sağ qalanlardan özümüzlə apara bilmirdik, ancaq onların hekayətlərini bacardığımız qədər çox insana çatdırmalı olduğumuzu anlayırıq, düşünürəm ki, bunu bacardıq.

– Siz həm də “Xocalı - bir millətin kədər”i sənədli filminin ssenari müəllifisiniz. Filmə baxdım, təsiredici bir filmdir. Sizcə, bu cür sənədli filmlərin çəkilməsi beynəlxalq aləmdəki ikili standartları, haqsızlığı aradan qaldırmağa təsir edəcəkmi?

– Virtual Qarabağ İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları Mərkəzinin rəhbəri Nurəddin Mehdiyevlə Dağlıq Qarabağ və işğal olunmuş ətraf rayonlar haqda çəkilmiş filmlərin ssenarilərinin tərcüməsi üzərində işləmişəm. Xocalıya gəldikdə isə, Nurəddin müəllim ssenarini mənim yazmağımı istədi. Filmi onların köməyi ilə ərsəyə gətirdik.

Filmə dəyər verdiyiniz üçün çox şadam! Kitabda olduğu kimi, filmdə də mən xocalılıların oradakı həyatlarını və başlarına gətirilənləri göstərmək istədim ki, izləyicilər özlərini onların yerinə qoysun və bu ədalətsizliyi qiymətləndirsinlər.

Aydındır ki, filmin ingilis dilindəki versiyası, əsasən Qərb izləyicisi üçün nəzərdə tutulub və bu səbəbdən də məlumatları onlara məqbul bir formada təqdim etmək vacibdir. Yəqin siz bilirsiniz ki, təbliğata bənzəyən təqdimatlara qarşı müqavimət var. Bu səbəbdən Xocalıda baş verənləri qanlı soyqırımın şahidi olan insanların və müstəqil bir jurnalistin -- mənim mövqeyimiz kimi təqdim etməyi qərara aldıq. Düşünürəm ki, film insanların Azərbaycan və Xocalı haqqında daha ədalətli mövqe tutmasına kömək edəcəkdir. Video Youtube-da da olduğu üçün Azərbaycandan kənarda insanların izləməsi asandır.

– Xocalı soyqırımının şahidləri, sizin kimi jurnalistlər tərəfindən görülən işlər, bu qədər dəlil olduğu halda beynəlxalq təşkilatlar niyə Xocalı soyqırımına hüquqi və siyasi qiymət vermirlər?

– Bunun səbəbləri çoxdur. O təşkilatların çoxu Qərbdədir, bəzilərinin neft və qaz xaricində Azərbaycana marağı azdır, keçmiş sovet dövrü və islamla bağlı stereotiplərin də təsiri vardır.

Erməni diasporunu da unutmaq olmaz. ABŞ-da və Fransada media strukturlarında xeyli erməni çalışır. Onların Qərb kontekstində məlumatları necə təqdim etmək təcrübəsi var. Həm də bu ölkələrin siyasətçiləri ilə müntəzəm əlaqələr saxlayırlar.

Siyasi qorxaqlıq amili də nəzərə alınmalıdır. Çətin bir problem olduqda siyasətçilər ona münasibət bildirməyi bir komitəyə və ya başqa təşkilata ötürürlər, problemin aradan qalxacağına ümid edirlər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü ildə erməni silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş torpaqlardan çıxarılmasını tələb edən 4 qətnamə qəbul etdi. Ancaq qətnamənin icra olunmasını təmin etmək üçün heç bir şey etmədilər. Əvəzində problemin həlli ATƏT-in Minsk qrupuna ötürüldü. Minsk qrupu 3 ölkənin həmsədrləri ilə təmsil olundu: Rusiya, ABŞ və Fransa. Bu 3 ölkədə dünyanın ən böyük erməni diasporları fəaliyyət göstərir. Minsk Qrupu 28 il ərzində sadəcə səmərəsiz görüşlər keçirdi. Bəlkə də, bu vaxta qədər Azərbaycanın işğal faktını, problemi unudacağını düşünürdülər.

Keçən ilki 44 günlük müharibə zamanı Azərbaycanın siyasi yanaşması mükəmməl oldu. Prezident İlham Əliyev və köməkçisi Hikmət Hacıyev təqdimatlarında çox aydın, açıq, dəqiq və inandırıcı idilər. Bu siyasi təqdimatlarla yanaşı, əcnəbiləri Azərbaycan xalqının tarixi, mədəniyyəti ilə, həmçinin müharibədən, xüsusən də Ermənistanın Gəncə, Bərdə, Tərtər və digər mülki hədəflərə hücumlarından əziyyət çəkən insanların canlı hekayətləri ilə tanış etməlisiniz. Virtual Qarabağ İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları Mərkəzi kimi təşkilatların və medianın işi budur. Bu səbəbdən biz də Xocalı ilə bağlı hadisələri insan taleləri ilə təqdim etməyə çalışdıq.

– Cənab İan Piert, Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılması istiqamətində fəaliyyətinizə görə Sizə dərin təşəkkürümü bildirirəm. Maraqlı müsahibə üçün çox sağ olun.

Leyla Rəşid

Xalq qəzeti.-2021.-16 mart.-S.5.